Gìn giữ, phát huy thực hành Tín ngưỡng thờ Mẫu: Không để vàng thau lẫn lộn

Theo Nghệ nhân Ưu tú (NNƯT) Đặng Ngọc Anh, Phó Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu và Bảo tồn văn hóa tín ngưỡng Việt Nam cho biết, Thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu Tam, Tứ phủ của người VIệt được UNESCO công nhận là di sản văn hóa phi vật thể đai diện của nhân loại vào năm 2016. Sức mạnh và ý nghĩa của Tín ngưỡng thờ Mẫu Tam, Tứ phủ chính là thể hiện truyền thống yêu nước, uống nước nhớ nguồn, đáp ứng nhu cầu và khát vọng trong đời sống thường nhật của con người về sức khỏe, bình an và thành đạt.

Truyền dạy nghi thức chuẩn bị xiêm y trong Thực hành tín ngưỡng Thờ Mẫu

Tuy nhiên, theo NNƯT Đặng Ngọc Anh, thời gian gần đây hiện tượng thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu không đúng được livestream trên mạng khá nhiều, truyền nghi thức hầu thánh không chuẩn mực, thương mại hóa di sản, khó kiểm soát, gây ảnh hưởng rất lớn tới tín ngưỡng đã được UNESCO ghi danh là Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại.

Từ tâm huyết của mình, NNƯT Đặng Ngọc Anh và hàng chục nghệ nhân, thanh đồng có uy tín ở nhiều địa phương đã cùng chung sức thực hiện lớp truyền dạy Thực hành tín ngưỡng Thờ Mẫu Tam phủ của người Việt tại đền Mẫu Phố Cò (sông Công, Thái Nguyên) để các nghệ nhân, các thanh đồng, đạo quán hiểu sâu, hiểu rõ giá trị văn hóa phi vật thể của nhân loại đã được UNESCO ghi danh.

Các nghệ nhân, đồng đền chia sẻ tại lớp truyền dạy

Qua lớp truyền dạy, NNƯT Đặng Ngọc Anh và những nghệ nhân, thủ nhang đồng đến khác cùng nhất tâm, hướng dẫn các thanh đồng thực hành đúng nghi lễ hầu thánh, từ chuẩn bị khăn áo, phong thái, động tác, hát văn… phải đúng chuẩn mực từ xưa. Đây cũng là năm thứ 3, Đền Mẫu Phố Cò và các thủ nhang, đồng đền ở nhiều địa phương thực hiện việc truyền dạy thực thành tín ngưỡng thờ Mẫu một cách chuẩn mực, đúng bài bản.

Theo các nghệ nhân, lớp truyền dạy là hành động thiết thực và cần thiết đối với những người hoạt động trong lĩnh vực tín ngưỡng thờ Mẫu để nâng cao nhận thức và thực hành theo đúng thể thức mà người xưa truyền dạy.

Ông Đặng Quang Tuấn - Thủ nhang đền Phú An linh từ (Phú Thọ) có 46 năm thực hành Tín ngưỡng thờ Mẫu khẳng định: "10 phần phụng sự thánh thì 3 phần là nghi lễ, 7 phần là xử sự, rất khó, không hề đơn giản. Ngày xưa các cụ muốn nghe hát văn bằng radio cũng phải thắp hương vái mới mở nghe. Không phải mượn thánh mượn thần, xem bói trên TikTok vô tội vạ như bây giờ".

Ban tổ chức trao Giấy khen cho các nghệ nhân, thủ nhang đồng đền.

Thủ nhang đồng đền Nguyễn Hoàng Vinh (đền Hồng Ân linh từ) cho rằng, phụng sự Tam, Tứ phủ có rất nhiều phần, phong phú, vì thế việc truyền dạy cần thời gian và không phải cứ dạy là làm được.

"Phụng sự thánh không giống như việc tuyển dụng công nhân, ai cũng có thể làm được mà phụ thuộc vào "vua yêu bắt lính, mẫu mến chấm đồng", tức phải có duyên với việc thánh, có căn quả. Nhưng chính việc 'Ai là người có căn? Ai không có căn? Người có căn quả biểu hiện như thế nào? Nghi lễ cho những người có căn ra hầu thánh như thế nào?… cũng là vấn đề nan giải, gây tranh cãi. Nhưng khi đã chính thức được là thanh đồng, ai là người có đủ trình độ, kiến thức để làm thầy, để dẫn dắt đệ tử là vấn đề cốt lõi cần được quan tâm sâu sắc. Nếu không, sẽ tạo thành sai dây chuyền, thầy sai, dẫn tới đệ tử sai…", ông Vinh chia sẻ.

Nghệ nhân Vương Danh Thưởng chuyên dạy hát chầu văn (Phụng Châu, Chương Mỹ, Hà Nội) cho rằng hầu bóng và hát văn là 2 yếu tố làm nên tín ngưỡng thờ Mẫu, để dâng lên thánh điệu múa thiêng, điệu hát hoa mĩ nhất.

NNƯT Đặng Ngọc Anh thực hiện giá hầu trước các học viên lớp truyền dạy

"Nếu thầy đồng sai thì hát văn cũng sai. Tôi mong Cục di sản văn hóa, các nghệ nhân có uy tín có tiếng nói cùng nhau để ra được quy chuẩn chung trong việc hầu thánh, để không bị vàng thau lẫn lộn. Tôi rất mừng vì vẫn còn nhiều người trẻ đang đi đúng hướng, cùng gìn giữ, bảo tồn phát huy giá trị di sản phi vật thể đại diện của nhân loại"- nghệ nhân Vương Danh Thưởng chia sẻ.

Để không còn tình trạng lợi dụng tín ngưỡng kinh doanh, làm ảnh hưởng tới uy tín của những thanh đồng đang cố gắng gìn giữ và phát huy giá trị di sản được UNESCO ghi danh, NNƯT Đặng Ngọc Anh mong muốn thành lập Câu lạc bộ Thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu tam phủ của người Việt, nhằm thực hiện đường lối, chủ trương, pháp luật của Đảng, Nhà nước, Luật di sản văn hóa về gìn giữ bảo tồn bản sắc văn hóa dân tộc, thực hành tiết kiệm, tránh lãng phí, không mê tín dị đoan.

Ủng hộ mong mỏi của NNƯT Đặng Ngọc Anh, PGS.TS Lê Văn Toàn - nguyên Giám đốc Học viện Âm nhạc Quốc gia Việt Nam, thành viên Hội đồng Di sản văn hóa quốc gia cho biết: "Chúng ta có nhiều nghị định mới để tạo điều kiện phát triển di sản phù hợp với đời sống hôm nay, hòa nhập nhưng không hòa tan. Không chỉ với thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ của người Việt, nhiều di sản văn hóa phi vật thể của chúng ta vẫn được thực hiện bảo tồn, phát huy giá trị thông qua việc truyền khẩu, truyền dạy từ thế hệ này đến thế hệ khác. Vì vậy, ngoài tâm huyết của các nghệ nhân, rất cần cơ quan quản lý nhà nước cho phép thành lập hội hay hiệp hội để chuẩn hóa các hoạt động, từ đó việc truyền dạy cũng sẽ bài bản hơn, tạo sức mạnh liên kết của cộng đồng trong việc bảo tồn, phát huy giá trị của di sản"./.

Hồng Hà