Giữ gìn di sản văn hóa từ nghề dệt thổ cẩm của dân tộc Thái ở Điện Biên

Nghề truyền thống giữa đời sống hiện đại

Trong quá trình phát triển kinh tế - xã hội và hội nhập văn hóa, không ít nghề thủ công truyền thống ở các vùng đồng bào dân tộc thiểu số dần bị mai một, trong đó có nghề dệt thổ cẩm. Trước sức ép của hàng hóa công nghiệp, trang phục truyền thống dần bị thay thế bởi những sản phẩm may sẵn hiện đại, giá rẻ. Đã có thời gian, khung cửi bị lãng quên, vải thổ cẩm không còn hiện diện trong đời sống thường của bà con dân tộc.

Tuy nhiên, ở những bản làng người Thái như Nà Tấu, Mường Phăng, Chiềng Sơ, Pa Thơm... vẫn còn đó hình ảnh những bàn tay khéo léo của các bà, các mẹ miệt mài bên khung cửi, kiên trì từng sợi chỉ, từng đường dệt. Không chỉ đơn thuần là dệt vải, họ còn truyền dạy cho con cháu nghệ thuật “ghi nhớ bằng tay” khéo léo đưa từng sợi bông mềm mại vào khung dệt, kết hợp với đôi bàn tay tài hoa để tạo ra những tấm vải bền đẹp và tinh xảo, nơi những hoa văn không được vẽ sẵn, mà được dệt từ trí nhớ, từ kinh nghiệm tích lũy qua nhiều thế hệ để hồn cốt của dân tộc không bị mai một.

Dệt thổ cẩm thủ công.

Trang phục truyền thống của phụ nữ Thái đen thường gồm áo cóm bó sát, váy dài màu đen và được điểm xuyết bởi những hoa văn thổ cẩm tinh xảo, tượng trưng cho thiên nhiên, tín ngưỡng và đời sống cộng đồng: Hình chim, bướm, suối, hoa, mặt trời… mỗi tấm vải đều kể nên một câu chuyện về thiên nhiên, con người và cuộc sống của cộng đồng của người phụ nữ Thái. Mỗi sản phẩm vải thổ cẩm là một “bản ghi chép” không lời về văn hóa, lối sống, tập tục và cả ước vọng của người Thái với đất trời, mùa màng, con người.

Để duy trì nghề dệt, nhiều địa phương trong tỉnh đã tổ chức các lớp dạy nghề thổ cẩm ngay tại các bản làng. Các nghệ nhân lớn tuổi trở thành "giáo viên" truyền cảm hứng, còn lớp trẻ – dù không còn sống trong không gian văn hóa truyền thống trọn vẹn – vẫn đang từng ngày học lại kỹ thuật dệt, cách pha màu, lên khung. Một nghệ nhân chia sẻ: "Khi làm sản phẩm tại nhà, chúng tôi không chỉ dạy nghề cho con cháu mà còn truyền cho chúng lòng tự hào về văn hóa dân tộc".

Ngoài ra, các hoạt động biểu diễn dệt thổ cẩm tại các sự kiện du lịch, lễ hội, tuần văn hóa – du lịch Điện Biên... cũng góp phần đưa nghề dệt đến gần hơn với cộng đồng, du khách trong và ngoài nước. Những tấm vải thổ cẩm đã trở thành những món quà lưu niệm độc đáo, được du khách ưa chuộng

Nghệ nhân truyền nghề may thêu thổ cẩm cho thế hệ trẻ

Giữ nghề là giữ lấy cội nguồn

Việc bảo tồn và phát triển nghề dệt thổ cẩm không chỉ có ý nghĩa kinh tế mà còn mang giá trị lớn về văn hóa – xã hội. Trong bối cảnh toàn cầu hóa mạnh mẽ, bản sắc dân tộc rất dễ bị “hòa tan” nếu không có sự gìn giữ và tiếp nối.

Nghề dệt thổ cẩm – với những hoa văn in đậm trong tâm trí người Thái – không chỉ là một nghề, mà còn là ký ức văn hóa sống, là niềm tự hào về cội nguồn. Gìn giữ được nghề, chính là giữ được tinh hoa dân tộc giữa dòng chảy hiện đại hóa.

Những đôi tay tài hoa của các nghệ nhân và những người phụ nữ người Thái vẫn ngày ngày miệt mài bên khung dệt, gìn giữ từng hoa văn, từng họa tiết truyền thống. Những chiếc chân váy và khăn thổ cẩm do họ làm ra không chỉ là nguồn thu nhập mà còn là một cách bảo tồn trang phục truyền thống của người Thái.

Thêu họa tiết lên khăn Piêu

Nhờ tình yêu và sự sáng tạo của người dân, nghề dệt truyền thống không chỉ được gìn giữ mà còn phát triển mạnh mẽ. Những tấm vải thổ cẩm không chỉ đẹp mắt mà còn mang một ý nghĩa văn hóa sâu sắc, góp phần lưu giữ và tôn vinh bản sắc dân tộc Thái.

Việc gìn giữ nghề dệt không chỉ là bảo tồn một kỹ năng thủ công mà còn là giữ gìn cả một di sản văn hóa phi vật thể của dân tộc Thái ở Điện Biên.

pv