Giữ lửa di sản – Khi những 'người thắp hồn văn hóa' lặng lẽ cống hiến

Giữ gìn sắc màu văn hóa truyền thống

Dù tuổi đã cao, nhiều nghệ nhân vẫn bền bỉ gắn bó với công việc bảo tồn văn hóa như một phần hơi thở của cuộc sống. Ở thôn 2, xã Trà Bồng, Nghệ nhân Nhân dân Hồ Ngọc An (70 tuổi) được xem là “bảo tàng sống” của văn hóa dân tộc Cor. Ông là một trong hai nghệ nhân dân gian có vai trò quan trọng trong việc duy trì nghệ thuật trang trí cây nêu – di sản văn hóa phi vật thể quốc gia được công nhận năm 2024.

Với ông, cây nêu không chỉ là biểu tượng của tín ngưỡng mà còn là sợi dây kết nối giữa con người và trời đất. “Cái khó nhất là khâu chạm khắc và pha màu. Nhiều bạn trẻ hiện nay không còn biết làm cây nêu, vì vậy tôi cố gắng vừa làm vừa dạy để tinh hoa này không bị mất đi,” ông An chia sẻ.

Tại làng Kon Brăp Du (xã Kon Braih), Nghệ nhân Ưu tú A Jring Đeng – người đã ngoài bảy mươi – vẫn miệt mài phục dựng lễ Ét Đông thiêng liêng của dân tộc Ba Na. Suốt hơn nửa thế kỷ, ông vận động dân làng duy trì lễ hội này vào tháng 9 hằng năm, coi đó là dịp để gắn kết cộng đồng và dạy con cháu biết yêu quý cội nguồn.

“Trong đời sống hiện đại, càng cần những nghi lễ như Ét Đông để nhắc nhở người trẻ về lòng đoàn kết và tinh thần lao động. Chúng tôi chỉ mong thế hệ sau hiểu và cùng chung tay giữ gìn,” già Đeng bộc bạch.

Theo Phó Chủ tịch UBND xã Trà Bồng Đỗ Khắc Phi, địa phương hiện có 4 di sản văn hóa phi vật thể quốc gia, gồm: Lễ hội Điện Trường Bà, nghệ thuật trang trí cây nêu, nghệ thuật trình diễn cồng chiêng, nghệ thuật trình diễn dân gian múa cà đáo và Tết Ngã rạ của người Cor. Xã đang tích cực khuyến khích các nghệ nhân, già làng tiếp tục truyền dạy cho lớp trẻ, giúp thế hệ kế cận hiểu sâu hơn giá trị văn hóa dân tộc và nâng cao ý thức bảo tồn di sản.

“Truyền lửa” bằng đam mê và tình yêu văn hóa

Không chỉ dừng lại ở việc biểu diễn, nhiều nghệ nhân còn chủ động mở lớp dạy chiêng, múa xoang, hát dân ca cho thanh thiếu niên – dù không có chế độ hỗ trợ.

Ở xã Kon Đào, Nghệ nhân Ưu tú A Thu được xem là người “đánh thức” âm nhạc truyền thống của dân tộc Xơ Đăng. Ông tự mở lớp, đi từng nhà vận động học trò đến học, thậm chí mua kẹo, nước ngọt để khích lệ các em. Dưới sự hướng dẫn của ông, những giai điệu cồng chiêng, đàn t’rưng, k’lông pút… lại vang lên giữa buôn làng.

Anh A Thuật (bên trái) học biểu diễn nhạc cụ Xơ Đăng từ Nghệ nhân Ưu tú A Thu. Ảnh: Đức Thành

“Ngày đầu, chỉ có vài đứa trẻ đến học. Nay nhiều em đã đánh chiêng, chơi đàn thành thạo. Nghe tiếng chiêng vang lên, tôi thấy công sức mình bỏ ra thật đáng giá,” ông A Thu kể.

Từ lớp học của ông, những hạt giống yêu văn hóa dân tộc được gieo trồng. Như A Thuật (29 tuổi), ban đầu chỉ thích nhạc hiện đại, nay đã trở thành người trẻ say mê cồng chiêng, cùng thầy đi truyền dạy lại cho thế hệ sau. “Càng học, tôi càng hiểu giá trị của việc giữ gìn bản sắc. Đó là cách chúng tôi tri ân những người đi trước,” anh chia sẻ.

Khi âm thanh di sản vẫn vang vọng

Ở thôn Tu La, xã Sơn Tây Thượng, căn nhà sàn nhỏ của Nghệ nhân Ưu tú Đinh Văn Khoăng ngày nào cũng rộn ràng tiếng đàn vrook tru, vrook krâu, vrook a khung. Những thanh tre, nứa, dây kẽm, trái bầu khô… qua bàn tay ông hóa thành nhạc cụ độc đáo.

Nghệ nhân Ưu tú Đinh Văn Khoăng, xã Sơn Tây Thượng, truyền dạy cách chơi nhạc cụ dân tộc Ca Dong cho lớp trẻ. Ảnh: Kim Ngân

Ông không chỉ dạy cách gảy đàn, chỉnh dây, mà còn kể cho lớp trẻ nghe ý nghĩa từng nhạc cụ, từng khúc chiêng. “Ông Khoăng rất kiên nhẫn, có thể ngồi hàng giờ chỉ cho chúng tôi từng động tác,” chị Đinh Thị Linh – một học trò của ông – chia sẻ.

Tương tự, Nghệ nhân Nhân dân Hồ Ngọc An nhiều năm qua vẫn miệt mài “truyền lửa” khắp các thôn bản có đồng bào Cor sinh sống. Ông đã hướng dẫn hàng nghìn người thực hành nghệ thuật trang trí cây nêu, gu bla, giúp lớp trẻ hiểu rằng mỗi họa tiết, mỗi nét khắc đều ẩn chứa câu chuyện về tổ tiên.

Học trò của ông – anh Hồ Văn Xu (43 tuổi) – nay đã trở thành người kế tục xuất sắc. “So với thế hệ trước, tôi vẫn còn phải học hỏi nhiều. Nhưng mỗi lần hoàn thành một cây nêu, tôi cảm thấy như được chạm vào linh hồn văn hóa của dân tộc,” anh nói.

Giữ hồn di sản – giữ lấy bản sắc dân tộc

Theo thống kê, hiện toàn tỉnh có 125 Nghệ nhân Ưu tú và 6 Nghệ nhân Nhân dân, cùng nhiều hồ sơ đang chờ xét tặng danh hiệu mới. Con số ấy không chỉ là niềm tự hào, mà còn minh chứng cho sức sống bền bỉ của di sản trong lòng cộng đồng.

Từ những đôi bàn tay tài hoa và trái tim nặng lòng với quê hương, các nghệ nhân đã góp phần thắp sáng tinh thần yêu văn hóa dân tộc. Nhờ họ, những giá trị truyền thống không chìm trong quên lãng mà tiếp tục tỏa sáng như ngọn lửa sưởi ấm tâm hồn bao thế hệ.

Khắc Mạnh