Giữ nếp nhà rông giữa nhịp sống đương đại

Nhà rông là biểu tượng văn hóa đặc trưng của các dân tộc Tây Nguyên. Không chỉ là trung tâm sinh hoạt cộng đồng, nơi diễn ra các lễ hội truyền thống, nhà rông còn kết tinh giá trị lịch sử, tinh thần, nghệ thuật và tri thức dân gian. Tuy nhiên, trước sự thay đổi của đời sống hiện đại, việc gìn giữ và phát huy giá trị nhà rông đang đứng trước nhiều thách thức.

Đặt tại Bảo tàng Dân tộc học Việt Nam, ngôi nhà rông của làng Kon Rbàng, dân tộc Ba Na (ở xã Ngọk Bay, tỉnh Quảng Ngãi) đã được Bảo tàng phục dựng cách đây hơn 20 năm, dựa trên mẫu nhà rông tiêu biểu của người Ba Na ở làng Kon Rbàng. Trải qua thời gian, các hạng mục đã dần hư hỏng, cần được tu sửa. Vì vậy, đầu tháng 10 vừa qua, 20 người thợ Ba Na đến từ làng Kon Rbàng, xã Ngọk Bay, tỉnh Quảng Ngãi đã trực tiếp tu sửa ngôi nhà rông trong khuôn viên bảo tàng. Sau thời gian tu bổ công phu, ngôi nhà rông này đã chính thức hoàn thành, khoác lên mình diện mạo khang trang, nổi bật trong khuôn viên bảo tàng.

Nhằm giúp công chúng hiểu hơn về quá trình phục dựng và bảo tồn nhà rông, Bảo tàng Dân tộc học đã tổ chức tọa đàm “Nhà rông và vấn đề bảo tồn trong bối cảnh đương đại”. Tham dự có các nhà nghiên cứu, cán bộ bảo tàng, cùng 20 người thợ Ba Na nhiều kinh nghiệm trong dựng và tu sửa nhà rông đến từ xã Ngọk Bay, tỉnh Quảng Ngãi.

Tại tọa đàm, các chuyên gia chia sẻ kinh nghiệm bảo tồn nhà rông, đồng thời trao đổi về những vấn đề đặt ra trong công tác gìn giữ di sản kiến trúc dân gian hiện nay. Sinh viên các trường đại học cũng có cơ hội giao lưu cùng cộng đồng người Ba Na, trực tiếp tìm hiểu về đời sống văn hóa truyền thống của đồng bào Tây Nguyên qua kiến trúc và không gian nhà rông được tái hiện tại bảo tàng.

Sinh viên Đinh Huy Bảo - Trường Khoa học Liên ngành và Nghệ thuật - Đại học Quốc gia Hà Nội cho biết: "Khi đến đây, tôi rất ấn tượng với kiến trúc của ngôi nhà. Qua đó, tôi cảm nhận rõ sự khác biệt trong văn hóa giữa các dân tộc: từ cách xây dựng ngôi nhà đến những phong tục, tập quán, tất cả đều mang đến cho tôi nhiều điều thú vị và đáng học hỏi".

Ông Bùi Ngọc Quang - Phó Giám đốc phụ trách Bảo tàng Dân tộc học Việt Nam cho hay: "Ngôi nhà rộng hiện đang dần biến mất trong đời sống cộng đồng, vì vậy chúng tôi có nhiệm vụ bảo tồn nó tại Bảo tàng Dân tộc học Việt Nam. Trước hết, mục đích là gìn giữ một khuôn mẫu, một hình mẫu, một biểu tượng, một công trình kiến trúc dân gian đặc sắc. Bên cạnh đó, chúng tôi muốn giới thiệu di sản quý giá này đến khách tham quan trong nước và quốc tế, khi ngay chính trong cộng đồng, ngôi nhà ấy cũng không còn nữa. Điều đặc biệt là quá trình bảo tồn này lại tạo ra một tác động ngược rất ý nghĩa: khi cộng đồng muốn tìm lại ngôi nhà - biểu tượng văn hóa của chính mình - họ sẽ đến Bảo tàng Dân tộc học Việt Nam để sao chép, phục dựng lại từ khuôn mẫu gốc được lưu giữ tại đây".

Cùng việc gìn giữ hiện vật, Bảo tàng Dân tộc học còn chú trọng lưu trữ tư liệu, thông số kỹ thuật và tri thức dân gian bằng công nghệ hiện đại nhằm tái hiện trung thực hình ảnh ngôi nhà truyền thống và giúp công chúng cảm nhận dòng chảy văn hóa qua từng giai đoạn lịch sử.

Hoạt động phục dựng, tu sửa nhà rông và tọa đàm thể hiện sự chung tay giữa nhà nghiên cứu, nghệ nhân và người làm công tác bảo tàng trong việc gìn giữ di sản văn hóa các dân tộc Việt Nam, góp phần lan tỏa tinh thần trân trọng, bảo tồn “hồn cốt” văn hóa dân tộc giữa nhịp sống đương đại.

Thùy Linh