Gỡ bỏ rào cản phi thuế quan vì thịnh vượng chung ASEAN

Quang cảnh Hội thảo.

Tại Hội nghị Cấp cao ASEAN lần thứ 46 diễn ra cuối tháng 5 vừa qua, lãnh đạo các quốc gia Đông Nam Á đã đưa ra cam kết về việc xây dựng chính sách chung, tạo môi trường đầu tư thuận lợi cho các doanh nghiệp FDI đầu tư vào các quốc gia trong khu vực này, bao gồm cả Việt Nam.

Trong bối cảnh bất ổn kinh tế toàn cầu và căng thẳng địa chính trị gia tăng, các quốc gia ASEAN đang điều chỉnh lại cách tiếp cận đối với đầu tư nước ngoài, chuyển trọng tâm từ số lượng sang chất lượng và tác động bền vững. Tuy nhiên, rào cản phi thuế quan (NTBs) vẫn là một trong những trở ngại lớn làm chậm dòng vốn quốc tế và cản trở lưu thông hàng hóa. Với hệ thống quy định, tiêu chuẩn và thủ tục phức tạp, NTBs đang trở thành “nút thắt vô hình” mà doanh nghiệp nước ngoài buộc phải vượt qua khi tiếp cận thị trường khu vực. Việt Nam là quốc gia đang ngày càng phát triển mạnh mẽ với môi trường đầu tư - kinh doanh cải thiện đáng kể. Nhiều nhà đầu tư nước ngoài đã lựa chọn Việt Nam là điểm đến hấp dẫn và là trung tâm sản xuất chiến lược, kết nối với các chuỗi cung ứng toàn cầu.

Trong bối cảnh này, hội thảo được tổ chức nhằm nhận diện những thách thức, cũng như đánh giá động lực thúc đẩy đầu tư kinh doanh và giao thương quốc tế tại khu vực Đông Nam Á nói chung và Việt Nam nói riêng.

Đặc biệt, phiên thảo luận với sự tham dự của đại diện Bộ Công thương, Bộ Nông nghiệp và Môi trường, Hiệp hội Chế biến và xuất khẩu thủy sản Việt Nam, các công ty tư vấn luật và đại diện doanh nghiệp. Các diễn giả sẽ cùng bàn bạc về những những thách thức và rào cản phi thuế quan mà doanh nghiệp đang gặp phải khi tiếp cận thị trường ASEAN nói chung; tác động của cạnh tranh địa chính trị và kinh tế, cũng như xu hướng thương mại mới nổi tác động đến môi trường đầu tư và hoạt động kinh doanh trong khu vực; câu chuyện kinh doanh, bài học chia sẻ từ các doanh nghiệp; và các biện pháp hỗ trợ doanh nghiệp từ phía Chính phủ Việt Nam; khuyến nghị của các chuyên gia, cơ quan quản lý để cải thiện khả năng tiếp cận thị trường và tạo thuận lợi thương mại.

Ông Lê Trọng Minh, Phó Tổng biên tập Báo Tài chính - Đầu tư, phát biểu khai mạc Hội thảo.

Phát biểu khai mạc Hội thảo, ông Lê Trọng Minh, Phó Tổng biên tập Báo Tài chính - Đầu tư cho biết: Trong suốt thời gian qua, trong tiến trình hội nhập khu vực, ASEAN đã đạt được những bước tiến quan trọng. Tỷ lệ thuế quan nội khối đã được cắt giảm xuống dưới 1%. Tuy nhiên, các rào cản phi thuế quan (Non-Tariff Barriers – NTBs) vẫn đang là thách thức đối với cộng đồng doanh nghiệp.

Theo thống kê của Ngân hàng Thế giới (World Bank), có chín loại biện pháp phi thuế quan chủ yếu được sử dụng. Trong đó biện pháp kiểm dịch động thực vật và an toàn thực phẩm (SPS) được sử dụng nhiều nhất với 37,5%; tiếp đó là rào cản kỹ thuật đối với thương mại (TBT) 37,5%; kiểm tra hàng hóa trước vận chuyển và các thủ tục khác là 1,3%...

Mặc dù mục tiêu của các biện pháp này là chính đáng, đó là để bảo vệ sức khỏe cộng đồng, môi trường và sản xuất trong nước, song chúng có thể trở thành rào cản vô hình đối với thương mại và đầu tư vào khu vực nếu không được thiết kế minh bạch, hài hòa và có khả năng dự đoán. Các doanh nghiệp, đặc biệt là doanh nghiệp vừa và nhỏ (SMEs), sẽ phải chịu chi phí tuân thủ cao do phải kiểm định lại sản phẩm theo tiêu chuẩn riêng từng nước ASEAN, hay phải đối mặt với những khó khăn do thiếu thông tin kịp thời về các thay đổi kỹ thuật, SPS, các chứng nhận đặc thù như Halal, dược phẩm, việc áp dụng thủ tục số hóa, đặc biệt ở các khu vực ngoài trung tâm…

Theo Hội nghị Liên hiệp quốc về Thương mại và Phát triển (UNCTAD), chi phí thương mại do NTBs chiếm đến 2–4 % giá trị hàng hóa. Còn theo một nghiên cứu của Dự án phân tích thương mại toàn cầu (GTAP) thuộc Đại học Purdue (Hoa Kỳ) ước tính rằng chỉ cần giảm 10 % chi phí do NTBs, ASEAN có thể thu về mức tăng trưởng thương mại 3–4 %, tương đương hàng chục tỷ USD.

"Như vậy, việc tháo gỡ các NTBs, nếu làm đúng cách sẽ giúp giảm đáng kể chi phí giao dịch, tạo điều kiện cho doanh nghiệp nhỏ và vừa tiếp cận thị trường khu vực; thúc đẩy dòng vốn đầu tư nội khối, bởi các nhà đầu tư luôn tìm đến những nơi có khung khổ pháp lý minh bạch và chuỗi cung ứng thuận lợi; và quan trọng hơn cả là tăng cường niềm tin của người tiêu dùng, khi họ tiếp cận được các sản phẩm chất lượng với giá cả cạnh tranh, mà vẫn an toàn, phù hợp với chuẩn mực quốc tế.

Tháo gỡ rào cản phi thuế quan không có nghĩa là mở cửa vô điều kiện, mà là: Loại bỏ các biện pháp bất hợp lý hoặc chồng chéo; hài hòa hóa tiêu chuẩn kỹ thuật giữa các quốc gia ASEAN; tăng cường tính minh bạch và khả năng dự đoán chính sách và đặc biệt, số hóa thủ tục hành chính theo hướng đồng bộ khu vực.

Thị trường toàn cầu đang thay đổi – và nhà đầu tư không còn tìm đến nơi "rẻ hơn", mà đến nơi "dễ làm ăn hơn", "thông minh hơn", và "bền vững hơn". Cạnh tranh giữa các quốc gia sẽ phần nào được quyết định bởi ai gỡ được nhiều rào cản hơn mà vẫn bảo vệ được mình tốt hơn. Nói cách khác, cần làm cho việc mở cửa trở nên thông minh, hiệu quả và có định hướng.

Gỡ rào cản phi thuế quan – nếu làm đúng cách – chính là hành động kiến tạo một ASEAN thịnh vượng, bao trùm và cạnh tranh bền vững", ông Lê Trọng Minh nhấn mạnh.

Cũng theo ông Lê Trọng Minh, Phó Tổng biên tập Báo Tài chính - Đầu tư, hội thảo hôm nay là nơi đại diện các nhà hoạch định chính sách và lãnh đạo cộng đồng doanh nghiệp chia sẻ về những kinh nghiệm bổ ích trong quá trình xử lý những vấn đề vướng mắc liên quan đến các NTBs, cung cấp thêm thông tin, kiến thức và đẩy mạnh sự phối kết hợp cho các bên đang cùng gặp những vấn đề tương tự để giữ khả năng cạnh tranh trong một bối cảnh thương mại toàn cầu đang biến động manh, và rút ra những khuyến nghị cho việc xây dựng các kế hoạch, chiến lược thương mại và đầu tư hiệu quả, từ đó góp phần thúc đẩy dòng thương mại đầu tư trong và vào ASEAN.

"Hội thảo này có thể là cơ hội quý báu để chúng ta – từ nhà hoạch định chính sách, nhà nghiên cứu, doanh nghiệp – cùng nhau thảo luận, xác định và tháo gỡ những nút thắt cụ thể trong vấn đề NTBs, giúp tận dụng tốt nhất tiềm năng từ tiến trình hội nhập khu vực", ông Lê Trọng Minh, Phó Tổng biên tập Báo Tài chính - Đầu tư, khẳng định.

Bà Caroline Beresford - Đại sứ New Zealand tại Việt Nam, phát biểu.

Về phía Đại sứ quán New Zealand tại Việt Nam, bà Caroline Beresford - Đại sứ New Zealand tại Việt Nam, cho biết: Bối cảnh hiện nay đặt ra ngày càng nhiều thách thức đối với các doanh nghiệp như bất ổn địa chính trị, các rào cản thuế quan mới, cạnh tranh gia tăng, và những tác động đi kèm tới niềm tin của người tiêu dùng. Trong khi không thể kiểm soát hoàn toàn các làn sóng toàn cầu này, chúng ta vẫn có thể tận dụng hiệu quả hơn các khuôn khổ hiện có –các hiệp định thương mại tự do, cơ chế tham vấn, quy chuẩn thương mại và luật lệ quốc tế – đồng thời tiếp tục cải thiện những yếu tố mà chúng ta vẫn có khả năng kiểm soát.

Việc tháo gỡ các rào cản phi thuế quan (NTBs) cần được đặt ở vị trí trung tâm trong nỗ lực này. NTBs thường xuyên được đề cập trong các đàm phán thương mại, các diễn đàn khu vực và được quy định trong nhiều hiệp định quốc tế.

"Trên thực tế, hiện có tới hơn hai triệu biện pháp phi thuế quan đang có hiệu lực, tác động tới 78% giá trị thương mại thế giới và việc áp dụng các biện pháp này đã gây tổn thất tới 2.4 nghìn tỷ NZD trong năm 2019. Mặc dù hiện không có số liệu cập nhật cho tới hiện nay, các doanh nghiệp New Zealand đã luôn chia sẻ với chúng tôi về các biện pháp phi thuế quan cũng như tác động của chúng tới công việc kinh doanh. Chúng tôi hoàn toàn nhận thức được rằng rất nhiều biện pháp phi thuế quan – như các quy định về an ninh sinh học sẽ giúp bảo vệ sức khỏe của người dân cũng như vật nuôi và cây trồng – các yếu tố có vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy thương mại. Tuy nhiên, nếu các biện pháp này được thực hiện một cách không phù hợp, bao gồm việc hạn chế thương mại, các biện pháp phi thuế quan có thể trở thành các rào cản phi thuế quan, từ đó cản trở các dòng chảy hàng hóa và dịch vụ tự do, làm chậm trễ các hoạt động xuất khẩu và phương hại tới các nỗ lực tập thể của chúng ta trong việc hội nhập khu vực sâu hơn", bà Caroline Beresford khẳng định.

Cũng theo đại diện này, Chính phủ các nước trong khu vực, trong đó có Việt Nam và New Zealand, đã có những bước tiến đáng kể trong việc giảm thiểu NTBs. Tuy nhiên, chúng ta vẫn còn nhiều việc cần làm – và chỉ có thể làm được với nỗ lực tập thể từ tất cả các bên. Trong đó, tiếng nói của cộng đồng doanh nghiệp đóng vai trò thiết yếu. Việc chia sẻ kinh nghiệm thực tế sẽ giúp xác định những khoảng trống chính sách cần điều chỉnh. Truyền thông sẽ đóng vai trò quan trọng trong việc nâng cao nhận thức và truyền tải các nội dung mang tính xây dựng. Về phía các nhà hoạch định chính sách và cơ quan quản lý, chúng tôi cần lắng nghe cẩn trọng và biến những điều đó thành các quy định minh bạch, hiệu quả, phù hợp với cam kết quốc tế, đồng thời hỗ trợ doanh nghiệp phát triển.

"New Zealand, cũng như Việt Nam và các đối tác ASEAN khác, chủ động và hướng đến giải pháp trong việc xử lý các rào cản phi thuế quan (NTBs). Chúng tôi luôn có cộng tác chặt chẽ với cộng đồng doanh nghiệp để hiểu rõ những thách thức họ đang gặp phải và cố gắng có tiếng nói đại diện cho họ tại các diễn đàn quốc tế. Chính sách “mọi cánh cửa đều là phù hợp” của chúng tôi đảm bảo rằng các nhà xuất khẩu có thể liên hệ với bất kỳ cơ quan quản lý thương mại nào về vấn đề này và sẽ nhận được phản hồi trong vòng 48 giờ. Mọi NTBs được phản ánh đều được ghi nhận trong cơ sở dữ liệu quốc gia và được theo dõi hiện tại chúng tôi đang giám sát 194 trường hợp, trong đó một số đã được ưu tiên xử lý. Chúng tôi giải quyết các vấn đề này thông qua nhiều kênh, bao gồm Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO), tiếp xúc song phương, các ủy ban trong khuôn khổ các hiệp định thương mại tự do (FTA), cũng như thông qua các phương pháp tiếp cận đổi mới do đối tác dẫn dắt. Trên tất cả, chúng tôi tin rằng, một khu vực tư nhân năng động và phát triển mạnh cả trong nước và quốc tế là trung tâm của phát triển bền vững. Các quy định tốt sẽ thúc đẩy thương mại cho nền kinh tế, và việc giảm thiểu các NTBs cũng góp phần tăng cường hội nhập và thương mại khu vực. Chúng tôi cam kết hỗ trợ một môi trường kinh doanh thuận lợi, minh bạch và có thể dự đoán được trong khu vực này, với nhận thức đầy đủ rằng sự thịnh vượng của các bạn cũng chính là sự thịnh vượng của chúng tôi.

Đó là lý do vì sao chúng tôi rất vinh dự được phối hợp cùng Báo Tài Chính - Đầu tư tổ chức diễn đàn hôm nay – với các mục tiêu: Tạo diễn đàn để các doanh nghiệp và nhà xuất khẩu chia sẻ trực tiếp kinh nghiệm về NTBs; thảo luận các giải pháp chính sách thực tiễn nhằm cải thiện dòng chảy thương mại và định hình các vòng đàm phán trong tương lai – đặc biệt trong bối cảnh toàn cầu hiện nay; hỗ trợ các chính phủ Đông Nam Á trong việc nâng cao năng lực cạnh tranh thị trường dài hạn; tăng cường kết nối khu vực giữa các doanh nghiệp, đồng thời trang bị cho họ các công cụ để duy trì năng lực cạnh tranh và cũng như sức chống chịu trước các biến động lớn.

Chúng tôi hiểu rằng sẽ không có một cây đũa thần nào có thể giải quyết ngay các vấn đề phức tạp này. Tuy nhiên, tôi hy vọng hội nghị hôm nay sẽ là điểm khởi đầu cho một các đối thoại sâu sắc hơn và đóng góp những giải pháp thực tế, mang tính xây dựng cho tương lai.

Tôi rất mong cuộc trao đổi ngày hôm nay sẽ không dừng lại ở đây mà là sẽ là khởi đầu cho một nỗ lực lâu dài nhằm hướng tới một môi trường thương mại trong khu vực minh bạch, hiệu quả và bao trùm hơn, như trong một câu tục ngữ Māori mà chúng tôi luôn trân trọng: “Nā tō rourou, nā taku rourou, ka ora ai te iwi” – Giỏ cơm của bạn và giỏ cơm của tôi, góp lại thì người dân sẽ được no đủ", bà Caroline Beresford chia sẻ.

PV