Gỡ nút thắt thể chế để tạo động lực phát triển mới

“Đổi mới thể chế kinh tế tại Việt Nam, hướng tới nước thu nhập có trung bình cao trước năm 2030” là chủ đề tọa đàm chính sách do Đại học Kinh tế Quốc dân phối hợp đối tác Canada - Viện Fraser Institute tổ chức ngày 1-3.

Tại đây, những nút thắt về thể chế kinh tế thị trường tiếp tục được mổ xẻ để rút ra một vài đề xuất chính sách với hi vọng Việt Nam tiếp tục duy trì được đà tăng trưởng khi trở thành nước có thu nhập trung bình cao.

Thách thức dần lộ diện

Theo ông Phạm Hồng Chương - Hiệu trưởng Đại học Kinh tế Quốc dân, từ nhóm quốc gia kém phát triển, GDP Việt Nam nay đã bước vào nhóm 30 nền kinh tế lớn nhất thế giới và ngày càng hội nhập sâu rộng vào nền kinh tế toàn cầu.

Thu nhập bình quân đầu người từ 200 USD vào đầu những năm 1990 đã tăng lên 3.590 USD vào năm 2021, theo số liệu của Ngân hàng thế giới (WB).

GS.TS Phạm Hồng Chương - Hiệu trưởng Đại học Kinh tế Quốc dân.

Như vậy, Việt Nam có khả năng gia nhập nhóm nước có thu nhập trung bình cao trước năm 2030. Tuy nhiên, điều kiện là không vướng bẫy thu nhập trung bình.

Bẫy thu nhập trung bình, theo ông Chương có thể đến từ những bất cập, hạn chế mà hàng ngày hàng giờ xã hội đang cảm nhận.

Chẳng hạn, Nhà nước vẫn còn can thiệp nhiều vào cơ chế giá xăng dầu, giá điện, giá vé máy bay, giá y tế... "Những can thiệp này đã bộc lộ nhiều bất cập, dẫn tới thiếu hụt xăng dầu, hãng hàng không quốc gia và tập đoàn điện lực bị thua lỗ nặng nề, các bệnh viện công rơi vào tình trạng thu không đủ chi..." - Hiệu trưởng Đại học Kinh tế Quốc dân nói.

Ở các lĩnh vực khác thì khu vực doanh nghiệp nhà nước vẫn còn lớn, trong khi tiến độ cổ phần hóa những năm qua chững lại. Nhiều loại thị trường hiện đại như thị trường ngoại hối, thị trường vàng phái sinh, thị trường hàng hóa phái sinh... chưa được hình thành hoặc còn hạn chế sự tham gia của người dân.

Việc bảo vệ quyền sở hữu vẫn chưa được tốt, trong đó thu hồi đất đai nhiều nơi vẫn nặng về phục vụ mục đích kinh tế của các tập đoàn bất động sản. Việc bảo vệ nhà đầu tư thiểu số trong doanh nghiệp chưa được chú trọng đúng mức. Chưa xây dựng được khung thể chế bảo vệ các loại tài sản mới như tiền kỹ thuật số. Hệ thống các văn bản pháp luật vẫn còn chồng chéo...

Bẫy thu nhập trung bình đang trực chờ

Bẫy thu nhập trung bình là khái niệm được dùng để chỉ những quốc gia có tốc độ tăng trưởng nhanh và sớm nhanh chóng đạt tới ngưỡng thu nhập trung bình nhưng sau đó thất bại, không vượt qua ngưỡng thu nhập trung bình để tiến lên trở thành các nền kinh tế thu nhập cao.

Theo các chuyên gia, đa số các quốc gia thế giới khi chạm đến ngưỡng thu nhập trung bình cao thì tốc độ tăng trưởng chậm dần, nhiều bất ổn kinh tế xuất hiện mang tính cơ cấu khó giải quyết dứt điểm. Trong khi đó lại phải đối mặt với nhiều vấn đề về già hóa dân số, an sinh xã hội, suy thoái môi trường, cạn kiệt tài nguyên…

Vậy nên, trên thế giới chỉ rất ít các quốc gia thực sự vươn lên được để trở thành nước phát triển, có thu nhập cao.

Với Việt Nam, để vượt qua thách thức này, ông Phạm Hồng Chương cho rằng nhiệm vụ cấp thiết là tiếp tục đổi mới thể chế kinh tế.

Theo đó, ngay từ bây giờ, Việt Nam cần rà soát các thể chế kinh tế vĩ mô của Việt Nam như: khung khổ chính sách tín dụng, tỷ giá, tài khóa; các thể chế liên quan đến các thị trường, đặc biệt là thị trường vốn.

Đồng ý quan điểm trên, ông Đinh Tuấn Minh, Giám đốc nghiên cứu Trung tâm Nghiên cứu giải pháp thị trường cho các vấn đề kinh tế - xã hội (MASSEI), nhìn nhận trong bối cảnh hiện nay, nền kinh tế Việt Nam dường như đang chững lại.

Vì vậy, chỉ mạnh dạn tìm được ra những nút thắt và tháo gỡ thì mới có thể tạo ra động lực phát triển mới, và từ đó, đạt được khát vọng đến năm 2045, Việt Nam trở thành một nước có thu nhập cao, phát triển và hiện tại.

Ưu tiên trước mắt

Dựa trên nghiên cứu về bộ chỉ số tự do kinh tế toàn cầu, Giám đốc MASSEI, nhấn mạnh hai điểm Việt Nam còn yếu và cần ưu tiên quan tâm trong cải cách thể chế.

Ông Đinh Tuấn Minh đề xuất giải pháp trước mắt trong việc cải cách thể chế. Ảnh: MINH TRÚC

Một là, duy trì đồng tiền tốt bằng cách tiếp tục kiên trì ổn định vĩ mô, đảm bảo lạm phát ổn định ở mức 3-4%. Bên cạnh đó, cần xem xét lại chế độ tỷ giá hối đoái, cho phép nhà đầu tư cá nhân tham gia thị trường ngoại hối tại các sàn giao dịch, từ đó cải thiện tiêu chí “tự do sở hữu tài khoản ngoại tệ tại ngân hàng”.

Hai là, tự do thương mại quốc tế. Cần rà soát lại các hàng rào phi thuế quan theo hướng rõ ràng, minh bạch và ổn định; kiên trì cải cách thủ tục hành chính trong lĩnh vực hải quan để giảm chi phí thời gian liên quan đến các thủ tục bắt buộc. Đồng thời, rà soát các quy định về kiểm soát vốn, để thị trường vốn của Việt Nam hấp dẫn hơn nữa nhà đầu tư nước ngoài...

MINH TRÚC