Góp ý dự thảo văn kiện Đại hội Đảng XIV: Động lực tăng trưởng từ kinh tế tuần hoàn

Định hình tư duy kinh tế tuần hoàn

Từ cách đây hơn 40 năm, tại nhiều vùng nông thôn trên cả nước, mô hình vườn – ao – chuồng kết hợp chăn nuôi, trồng trọt, nuôi trồng thủy sản thông qua tận dụng chéo các phụ phẩm nông nghiệp đã được người nông dân ứng dụng để tiết giảm chi phí, gia tăng giá trị.

Cũng trong giai đoạn đó, một số khu vực lại phát triển nghề thu gom, nhặt nhạnh phế liệu bị vứt bỏ để gia công, tái chế ra những sản phẩm mới. Những mô hình biến rác thải thành tài nguyên, ngày nay được biết đến với cái tên kinh tế tuần hoàn, đã manh nha xuất hiện kể từ đó.

Năm 2020, kinh tế tuần hoàn lần đầu tiên được luật hóa tại Luật Bảo vệ môi trường, với định nghĩa “là mô hình kinh tế trong đó các hoạt động thiết kế, sản xuất, tiêu dùng và dịch vụ nhằm giảm khai thác nguyên liệu, vật liệu, kéo dài vòng đời sản phẩm, hạn chế chất thải phát sinh và giảm thiểu tác động xấu đến môi trường”.

Kế đó, Đại hội Đảng XIII năm 2021 cũng đã xác định nhiệm vụ “xây dựng nền kinh tế xanh, kinh tế tuần hoàn, thân thiện với môi trường”, đánh dấu lần dầu tiên mô hình kinh tế tuần hoàn được nhắc đến trong văn kiện đại hội Đảng.

Cùng với đó, Đảng xác định “kiên quyết loại bỏ những dự án gây ô nhiễm môi trường” như một tuyên ngôn mạnh mẽ không đánh đổi môi trường lấy tăng trưởng kinh tế.

Hai nội hàm này đặt nền móng cho sự hình thành một tư duy vững chắc: không chỉ tăng trưởng kinh tế trước, giải quyết vấn đề môi trường sau mà tăng trưởng dựa vào những mô hình kinh tế thân thiện với môi trường, trong đó tiêu biểu là kinh tế tuần hoàn.

Tư duy này tiếp tục được cụ thể hóa trong Kế hoạch hành động quốc gia thực hiện kinh tế tuần hoàn đến năm 2035 của Chính phủ, với mục tiêu “đưa kinh tế tuần hoàn trở thành động lực tăng trưởng mới”.

Trong bối cảnh đất nước bước vào kỷ nguyên mới, đặt ra mục tiêu tăng trưởng hai con số trong nhiều năm để trở thành quốc gia phát triển, có thu nhập cao, đồng thời nỗ lực cắt giảm khí thải, hướng đến Net Zero vào năm 2050, dự thảo Văn kiện Đại hội Đảng XIV tiếp tục kiện toàn các nội hàm liên quan đến kinh tế tuần hoàn.

Dự thảo Báo cáo chính trị trình Đại hội XIV xác định phát triển kinh tế, xã hội và bảo vệ môi trường là trung tâm, thừa nhận vai trò song hành và bổ trợ lẫn nhau của cả ba trụ cột. Thực hiện mục tiêu này, Đảng nhấn mạnh nhiệm thúc đẩy phát triển lực lượng và phương thức sản xuất mới, lấy kinh tế tuần hoàn là một trong những trọng tâm, cùng với kinh tế xanh và kinh tế số.

Công tác cải cách thể chế cũng được giao nhiệm vụ chủ động xây dựng thể chế, yêu cầu có những cơ chế, chính sách đột phá và vượt trội để phát triển mô hình kinh tế tuần hoàn.

Kiến tạo động lực

Những năm qua, đường lối của Đảng cùng những nỗ lực của toàn bộ máy chính trị đã tiếp động lực mạnh mẽ cho cộng đồng doanh nghiệp mạnh dạn đầu tư, sáng tạo, triển khai những giải pháp, sáng kiến phát triển mô hình kinh tế tuần hoàn.

Trong ngành công nghiệp tái chế vốn được xem như hình thức sơ khai của kinh tế tuần hoàn, ông Trần Duy Hy, vị doanh nhân nhiều năm kinh nghiệm sản xuất nhựa, đã mua công nghệ từ châu Âu, xây dựng nhà máy nhựa tái chế đạt chuẩn, chất lượng cao.

Công ty CP Nhựa tái chế Duytan của ông Hy với nhà máy đặt tại tỉnh Long An đã xóa bỏ hoàn toàn định kiến về ngành công nghiệp tái chế manh mún, lạc hậu, tự phát và phi chính thức.

Không chỉ cung cấp giải pháp xử lý chất thải cho đất nước, Nhựa tái chế Duytan được biết đến rộng rãi trên trường quốc tế, như một minh chứng cho thấy quyết tâm của người Việt giải quyết bài toán ô nhiễm nhựa và làm kinh tế từ chất thải.

Còn trong ngành công nghiệp xi măng, khi đang phải vật lộn với bài toán dư cung, trượt giá, không ít doanh nghiệp, điển hình như các công ty trực thuộc Tổng công ty xi măng Việt Nam (VICEM) đã ứng dụng giải pháp đồng xử lý chất thải trong lò nung để tối ưu chi phí và bổ sung doanh thu, dựa trên nguyên lý kinh tế tuần hoàn.

Ngành nông nghiệp, thủy sản trên nền tảng mô hình vườn – ao – chuồng truyền thống, không ít giải pháp cũng đã được triển khai, biến những thứ tưởng chừng bỏ đi như đầu tôm, xương cá, rơm rạ, vỏ quả cà phê… thành sản phẩm đem lại giá trị cao, với nhiều cái tên tiên phong như Vĩnh Hoàn, VietnamFoods hay Tập đoàn TH.

Đa dạng cách áp dụng nguyên lý tuần hoàn trong sản xuất, kinh doanh như một lời hồi đáp mạnh mẽ từ cộng đồng doanh nghiệp cho tầm nhìn đúng đắn về kinh tế tuần hoàn, mô hình vừa đem lại giá trị kinh tế, vừa đảm bảo tính bền vững.

PGS.TS Nguyễn Hồng Quân, Viện trưởng Viện Nghiên cứu phát triển kinh tế tuần hoàn (ICED), Đại học Quốc gia TP.HCM, cho rằng, kinh tế tuần hoàn là một mô hình kinh doanh, có thể ứng dụng trong nhiều lĩnh vực, đem lại lợi nhuận và giá trị dựa trên nền tảng tiết kiệm tài nguyên, bảo vệ môi trường.

Đặc biệt, theo ông Quân, Việt Nam đứng trước cơ hội lớn để kiến tạo động lực từ kinh tế tuần hoàn, trong bối cảnh là một quốc gia đang phát triển. Bởi lẽ, khác với các nước phát triển, nhiều doanh nghiệp Việt vẫn đang trên con đường tìm kiếm mô hình kinh doanh hiệu quả và tối ưu hóa chuỗi cung ứng.

Gắn kinh tế tuần hoàn với đổi mới sáng tạo, doanh nghiệp sẽ tìm ra đường đi đúng để vừa giải bài toán môi trường, vừa giảm chi phí nâng cao chất lượng, gia tăng doanh thu và lợi nhuận, rộng hơn là giải quyết cả các vấn đề xã hội và bảo tồn văn hóa.

“Bên cạnh giải quyết ô nhiễm môi trường, kinh tế tuần hoàn còn gắn bó mật thiết với chuyển đổi mô hình tăng trưởng để hiện thực hóa những mục tiêu kinh tế và xã hội”, ông Quân đánh giá.

Đồng quan điểm về cơ hội của kinh tế tuần hoàn, TS. Mai Huy Tân, Viện trưởng Viện Kinh tế tuần hoàn và phát triển bền vững Mekong, khẳng định, mô hình kinh tế này là lời giải cho bài toán tăng trưởng hai con số trong nhiều năm, nhờ vào việc “kiến tạo đa giá trị” từ những thứ tưởng chừng vô giá trị.

Quan trọng hơn, động lực tăng trưởng này gắn bó mật thiết với nền kinh tế Việt Nam, vốn có “bệ đỡ” là khu vực nông nghiệp, trải qua giai đoạn tăng trưởng mạnh nhờ vào sản xuất, lắp ráp, gia công.

Kinh tế tuần hoàn là yếu tố bổ sung hoàn hảo để những lĩnh vực này đem lại giá trị vượt trội hơn, đem lại lợi ích cho người dân nhưng không yêu cầu mở rộng khai thác tài nguyên hay tiêu tốn chi phí xử lý ô nhiễm.

Như vậy, chủ trương phát triển mô hình kinh tế tuần hoàn của Đảng thể hiện rõ nét mô hình phát triển được xác định là lấy con người làm trung tâm. Theo PGS.TS Bùi Thị An, Viện trưởng Viện Tài nguyên môi trường và phát triển cộng đồng, định hướng chiến lược này định hình triết lý tăng trưởng Việt Nam trong bối cảnh mới, không chỉ vì kinh tế mà còn vì hạnh phúc và đời sống của nhân dân.

Góp ý cho dự thảo Văn kiện Đại hội Đảng XIV, bà An cho rằng, kinh tế tuần hoàn cần được làm rõ hơn thông qua xác định các mục tiêu và chỉ tiêu cụ thể, qua đó thể hiện đúng vai trò của một mô hình vừa hướng đến phát triển bền vững, vừa thúc đẩy tăng trưởng, vừa góp phần nâng cao vị thế quốc gia trên trường quốc tế.

Phạm Sơn