Góp ý vào dự thảo các văn kiện trình Đại hội XIV: Đổi mới mạnh mẽ về phát triển nguồn nhân lực trong kỷ nguyên số

Trong bối cảnh chuyển đổi số và trí tuệ nhân tạo đang phát triển với tốc độ chưa từng có, nhân lực đã trở thành yếu tố quyết định thành công của những quốc gia đi sau nhưng khát vọng bứt phá.

Lễ tuyên dương thủ khoa xuất sắc tốt nghiệp các trường đại học, học viện trên địa bàn thành phố Hà Nội năm 2024 tại Văn Miếu - Quốc Tử Giám. Ảnh: Viết Thành

Đổi mới giáo dục gắn với đổi mới mô hình tăng trưởng

Việt Nam đang đứng trước cơ hội lịch sử để rút ngắn khoảng cách phát triển, song cơ hội chỉ trở thành hiện thực khi đất nước có một lực lượng lao động đủ tri thức, đủ kỹ năng và đủ bản lĩnh cạnh tranh trong môi trường toàn cầu hóa sâu rộng. Những định hướng được thể hiện nổi bật trong dự thảo Báo cáo chính trị của Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XIII trình Đại hội lần thứ XIV của Đảng đã cho thấy quyết tâm chính trị.

Đó là đổi mới mô hình tăng trưởng dựa phần lớn vào chất lượng nguồn nhân lực và sức sáng tạo của con người Việt Nam. Cụ thể, trong nội dung Mục IV của dự thảo Báo cáo chính trị đã xác lập mô hình tăng trưởng mới, cơ cấu lại nền kinh tế, đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa, lấy khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số làm động lực chính.

Một điểm đặc biệt đầu tiên là tại Mục VI về xây dựng nền giáo dục quốc dân hiện đại, ngang tầm khu vực và thế giới, dự thảo Báo cáo chính trị xác định việc xây dựng hệ thống giáo dục quốc dân theo hướng hiện đại, mở và hội nhập, lấy chuẩn quốc tế làm tham chiếu để nâng cao chất lượng đào tạo.

Tại Mục VI của dự thảo Báo cáo chính trị và tại phần 4 Mục II của dự thảo Chương trình hành động của Ban Chấp hành Trung ương Đảng thực hiện Nghị quyết Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIV của Đảng nhấn mạnh, việc đưa tiếng Anh trở thành ngôn ngữ thứ hai trong trường học, đẩy mạnh giáo dục STEM, phát triển kỹ năng số và năng lực trí tuệ nhân tạo từ phổ thông đến đại học không chỉ là nâng chuẩn kiến thức, mà còn tạo ra một thế hệ tự tin vượt ra biên giới, đủ khả năng đảm nhận vị trí trong chuỗi giá trị toàn cầu. Đây là bước dịch chuyển tư duy rất quan trọng: Từ tạo việc làm ở vị trí thấp trong chuỗi sản xuất sang tạo ra giá trị bằng tri thức và năng lực sáng tạo.

Điểm nhấn tiếp theo thể hiện trong Mục IV của dự thảo Báo cáo chính trị là quan điểm coi khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo là động lực chính gắn với mô hình tăng trưởng mới. Việc tăng cường phát triển khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo phải gắn liền với công cuộc đổi mới giáo dục. Một hệ thống giáo dục không thể hiệu quả nếu đi ngược chiều với thị trường lao động.

Do đó, văn kiện nhấn mạnh yêu cầu phát triển các ngành đào tạo phục vụ trực tiếp cho các lĩnh vực ưu tiên như công nghệ thông tin, công nghiệp công nghệ cao, năng lượng tái tạo, vật liệu, logistics hay dịch vụ tài chính.

Đồng thời, trong điều b, phần 2, Mục II của phụ lục 4 về đánh giá 5 năm thực hiện Chiến lược phát triển kinh tế - xã hội 10 năm 2021 - 2030, vai trò của doanh nghiệp trong quá trình đào tạo được nhìn nhận rất cụ thể. Việc thúc đẩy liên kết giữa nhà trường - viện nghiên cứu - doanh nghiệp sẽ tạo ra môi trường thực tế để sinh viên rèn luyện kỹ năng nghề nghiệp, giảm tình trạng “thừa thầy thiếu thợ” như thời gian vừa qua.

Mục VI dự thảo Báo cáo chính trị, cũng như trong phần 5.3.3 của dự thảo Báo cáo tổng kết một số vấn đề lý luận và thực tiễn về công cuộc Đổi mới theo định hướng xã hội chủ nghĩa trong 40 năm qua ở Việt Nam đã tiếp cận đúng bản chất của phát triển giáo dục khi coi chuyển đổi số là trụ cột của cải cách. Điều này không chỉ dừng lại ở trang bị thiết bị công nghệ hay ứng dụng phần mềm vào giảng dạy, mà tái thiết kế toàn diện quản trị nhà trường dựa trên dữ liệu. Cơ sở dữ liệu quốc gia về giáo dục sẽ cho phép theo dõi hành trình học tập của mỗi người dân, từ đó phát huy mô hình học tập suốt đời, tạo cơ hội học tập linh hoạt cho mọi nhóm đối tượng.

Bên cạnh đó, việc đánh giá chất lượng giáo dục dựa trên mức độ hài lòng của người dân và doanh nghiệp thay vì chỉ dựa trên thành tích thi cử hay tỷ lệ tốt nghiệp là bước tiến quan trọng trong chuyển dịch từ tư duy hành chính sang quản trị hiện đại.

Sớm biến chủ trương thành sức mạnh cạnh tranh quốc gia

Nếu các nội dung đổi mới trong dự thảo Báo cáo chính trị rất đúng và trúng, điều quan trọng là làm sao để nhanh chóng đưa những chủ trương tiến bộ đó vào cuộc sống.

Để làm được điều này, chúng ta cần một cơ chế điều phối thống nhất giữa các bộ, ngành và địa phương, trong đó Hà Nội phải trở thành địa bàn tiên phong. Là trung tâm chính trị - hành chính quốc gia, trung tâm nghiên cứu và đào tạo lớn nhất cả nước với khoảng 100 đại học, học viện, cao đẳng, Hà Nội có điều kiện đầy đủ để trở thành mô hình thí điểm và lan tỏa cải cách giáo dục - nhân lực ra cả nước.

Trước hết, việc sớm ban hành Khung năng lực số và Khung năng lực trí tuệ nhân tạo cho toàn bộ hệ thống giáo dục là vô cùng cần thiết để tạo đồng bộ về mục tiêu đào tạo. Đây sẽ là chuẩn chung giúp Việt Nam khẳng định vị trí của mình trong thị trường lao động toàn cầu và đảm bảo rằng mọi học sinh, sinh viên đều được trang bị những kỹ năng phù hợp với bối cảnh phát triển mới của đất nước.

Song song với đó, cần hình thành hệ thống dữ liệu liên thông giữa giáo dục và thị trường lao động. Khi tỷ lệ sinh viên có việc làm đúng chuyên môn được công khai minh bạch, các cơ sở giáo dục sẽ có động lực mạnh mẽ để điều chỉnh chương trình đào tạo theo thực tế. Thị trường sẽ trở thành nơi đánh giá khách quan nhất đối với chất lượng đào tạo, thay thế cho những đánh giá mang tính hình thức như lâu nay.

Một giải pháp quan trọng khác là đổi mới mô hình đào tạo theo hướng gắn học với hành. Sinh viên cần được tiếp cận môi trường nghề nghiệp thực sự ngay từ những năm đầu đại học thông qua các chương trình thực tập, làm việc trong doanh nghiệp và tham gia vào các dự án nghiên cứu ứng dụng. Khi đó, các cơ sở giáo dục đại học không chỉ là nơi truyền tải tri thức, mà còn là nơi hình thành năng lực nghề nghiệp, sáng tạo và giải quyết các vấn đề của doanh nghiệp và xã hội.

Ngoài ra, cần có chính sách để phát triển một số cơ sở giáo dục đại học tại Hà Nội thành trung tâm đổi mới sáng tạo và nghiên cứu công nghệ. Khi các cơ sở này được trao quyền tự chủ mạnh mẽ hơn và có cơ chế khuyến khích hợp tác với doanh nghiệp, các phòng thí nghiệm nghiên cứu sẽ trở thành vườn ươm ý tưởng và startup công nghệ, góp phần tạo ra những sản phẩm trí tuệ giá trị cao cho nền kinh tế.

Các đại biểu tham dự Đại hội đại biểu Đoàn TNCS Hồ Chí Minh Đại học Kinh tế Quốc dân lần thứ XXXVII, nhiệm kỳ 2024-2027. Ảnh: NEU

Bên cạnh hệ thống chính sách, quan trọng không kém là xây dựng văn hóa học tập suốt đời trong cộng đồng. Học tập không chỉ dành cho người trẻ mà phải trở thành nhu cầu của mọi nhóm dân cư. Chúng ta cần phát triển hệ thống học liệu số, khóa học mở và các nền tảng đào tạo trực tuyến để người dân có thể liên tục cập nhật kiến thức và kỹ năng mới trong suốt cuộc đời lao động. Chính điều này sẽ bảo đảm sự thích ứng của xã hội trước các biến động nhanh chóng của thị trường lao động.

Hơn bao giờ hết, trí thức trẻ cần được tạo điều kiện để phát huy vai trò nòng cốt trong đổi mới giáo dục và khoa học công nghệ. Họ là những người hiểu rõ nhất nhu cầu và xu hướng phát triển của thời đại. Khi tiếng nói của trí thức trẻ được lắng nghe và khi họ được trao cơ hội tham gia vào các chương trình chiến lược của quốc gia, chúng ta sẽ thấy những chuyển biến rõ rệt từ chính cơ sở đào tạo và cộng đồng khoa học.

Dự thảo Báo cáo chính trị đặt ra định hướng chiến lược đúng đắn cho thời kỳ phát triển mới của Việt Nam, đó là lấy con người làm trung tâm và lấy phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao làm động lực. Đây là bước chuyển tư duy tạo nền tảng cho khát vọng xây dựng đất nước hùng cường, thịnh vượng đến năm 2045. Điều mà trí thức trẻ kỳ vọng lúc này là những chủ trương đó sẽ được triển khai nhanh chóng, đồng bộ và hiệu quả, để mỗi người Việt Nam, đặc biệt là thế hệ trẻ, đều có cơ hội học tập, cống hiến và phát triển toàn diện năng lực của mình.

Với quyết tâm chính trị cao, sự chỉ đạo quyết liệt của Trung ương và sự tiên phong của Hà Nội trong đổi mới giáo dục - khoa học, công nghệ, chúng ta hoàn toàn có cơ sở để tin tưởng rằng Việt Nam sẽ sớm hình thành một hệ sinh thái nhân lực chất lượng cao, có khả năng làm chủ công nghệ mới và chủ động tham gia sâu vào nền kinh tế toàn cầu. Đó cũng chính là khát vọng lớn nhất của thế hệ trí thức trẻ hôm nay được trở thành lực lượng đi đầu trong công cuộc đưa đất nước vươn lên mạnh mẽ trong kỷ nguyên số.

Tiến sĩ Vũ Trí Tuấn
Giảng viên, Bí thư Đoàn Đại học Kinh tế Quốc dân

Tiến sĩ Vũ Trí Tuấn