Góp ý vào dự thảo Văn kiện Đại hội XIV của Đảng:'Nông nghiệp là lợi thế quốc gia' cần được cam kết chính trị, hành động cụ thể

Trong Báo cáo chính trị về nông nghiệp - tôi nhận thấy đã đúng, trúng, đã kế thừa tư tưởng Đại hội lần thứ XIII của Đảng: “Kết hợp sức mạnh dân tộc với sức mạnh thời đại; nêu cao ý chí độc lập, tự chủ, chủ động, tích cực hội nhập”. Song, tôi đề nghị cần bổ sung và khẳng định mạnh mẽ: “Nông nghiệp là lợi thế quốc gia” và được ghi rõ trong Báo cáo Chính trị Đại hội XIV của Đảng, như một định hướng chiến lược có tầm hiến định, định vị lâu dài cho phát triển bền vững của đất nước.

Chuyên gia nông nghiệp Hoàng Trọng Thủy. Ảnh: Duy Học

1. Về tính bao trùm: Trong suốt tiến trình dựng nước và giữ nước - nông nghiệp không chỉ là ngành sản xuất vật chất cơ bản, mà còn là cội nguồn của văn minh, trụ đỡ của nền kinh tế, là không gian sinh tồn của dân tộc Việt Nam. Bước vào giai đoạn phát triển mới, khi đất nước đang định vị lại mô hình tăng trưởng và lựa chọn những động lực chiến lược cho thời kỳ 2026-2030 thì cần phải khẳng định mạnh mẽ, rõ ràng hơn: “Nông nghiệp là lợi thế quốc gia".

2. Cơ sở lịch sử và bản sắc của một quốc gia nông nghiệp: Từ buổi đầu dựng nước, Việt Nam đã hình thành nền văn minh lúa nước sông Hồng - sông Cửu Long. Trải qua hàng nghìn năm, nông nghiệp không chỉ nuôi sống dân tộc, mà còn tạo nên bản sắc văn hóa, cấu trúc xã hội và tinh thần đoàn kết cộng đồng.

Trong các giai đoạn lịch sử cách mạng, nông nghiệp luôn giữ vai trò trụ đỡ chiến lược.

Trong kháng chiến, nông dân là lực lượng chủ lực, “thóc không thiếu một cân, quân không thiếu một người”, góp phần làm nên thắng lợi của dân tộc.

Trong thời kỳ đổi mới, nông nghiệp là ngành đi đầu cứu nguy cho nền kinh tế quốc dân khi khủng hoảng đầu những năm 1980. Chính sách khoán 10 (1988) và cải cách ruộng đất hợp lý đã giải phóng sức sản xuất, giúp Việt Nam từ nước thiếu ăn trở thành cường quốc xuất khẩu gạo hàng đầu thế giới.

Trong giai đoạn hội nhập, nông nghiệp tiếp tục là nguồn ổn định xã hội, bảo đảm an ninh quốc gia, nhất là khi kinh tế toàn cầu chịu cú sốc từ đại dịch Covid-19, khủng hoảng năng lượng và biến đổi khí hậu.

Nông nghiệp - lợi thế tuyệt đối và so sánh trong chuỗi giá trị toàn cầu. Ảnh: Thiên Trường

Như vậy, nông nghiệp không chỉ là ngành sản xuất kinh tế, mà là nền tảng sinh tồn và sức mạnh bền vững của quốc gia Việt Nam.

3. Nông nghiệp - lợi thế tuyệt đối và so sánh trong chuỗi giá trị toàn cầu: Trong bối cảnh thế giới biến động nhanh, việc nhận diện lợi thế quốc gia trở nên đặc biệt quan trọng. Việt Nam có nhiều lợi thế nổi trội mà không quốc gia nào có thể sao chép dễ dàng.

Thứ nhất, Việt Nam sở hữu điều kiện tự nhiên đa dạng, khí hậu nhiệt đới ẩm, bờ biển dài hơn 3.200km, địa hình phong phú, tạo ra các tiểu vùng sinh thái thuận lợi cho hàng trăm loại cây trồng, vật nuôi, thủy hải sản đặc trưng.

Thứ hai, Việt Nam nằm trong tâm điểm chuỗi cung ứng lương thực của khu vực châu Á - Thái Bình Dương, với vị thế ngày càng được nâng cao: Năm 2024, xuất khẩu nông - lâm - thủy sản đạt gần 54 tỷ USD, tăng hơn 20% so với năm 2020. Việt Nam có 10 mặt hàng xuất khẩu trên 1 tỷ USD, trong đó gạo, cà phê, hồ tiêu, điều, cao su, tôm, cá tra nằm trong nhóm top 3 thế giới. Nông nghiệp là ngành duy trì thặng dư thương mại bền vững nhất của Việt Nam (khoảng 12 tỷ USD năm 2024).

Đặc biệt, trong khi các lợi thế truyền thống như lao động giá rẻ hay gia công công nghiệp đang suy giảm, thì nông nghiệp sinh thái, hữu cơ, tuần hoàn và xuất khẩu giá trị cao lại nổi lên như nguồn lợi thế chiến lược mới. Đó là lợi thế vừa tự nhiên, vừa nhân văn, vừa có tính bền vững trong dài hạn - điều mà các ngành khác khó có được.

Nông nghiệp - không gian bảo đảm an ninh và ổn định quốc gia. Ảnh: Tạ Quang

4. Nông nghiệp - không gian bảo đảm an ninh và ổn định quốc gia: Nông nghiệp không chỉ là sản xuất, kinh tế, mà là trụ cột của an ninh lương thực, an ninh sinh thái và an ninh xã hội nông thôn - ba yếu tố nền tảng cho ổn định chính trị và phát triển đất nước. Khoảng 60% dân số Việt Nam sống ở nông thôn, hơn 66% diện tích lãnh thổ là không gian nông nghiệp. Nếu nông nghiệp phát triển bền vững, đời sống nông dân ổn định, thì xã hội ổn định, quốc phòng vững chắc, lòng dân yên. Ngược lại, khi nông nghiệp suy yếu, nông dân rời bỏ ruộng đồng, môi trường bị suy kiệt thì đó là nguy cơ chiến lược về cả kinh tế - xã hội và quốc phòng, an ninh.

Trong bối cảnh biến đổi khí hậu ngày càng nghiêm trọng, Việt Nam là 1 trong 5 quốc gia chịu ảnh hưởng nặng nề nhất - càng cần coi nông nghiệp xanh, nông nghiệp sinh thái, nông nghiệp thông minh thích ứng khí hậu là tuyến phòng thủ đầu tiên của nền kinh tế và môi trường. Nói cách khác, phát triển nông nghiệp chính là phát triển sức chống chịu của quốc gia.

5. Vì sao cần khẳng định rõ “nông nghiệp là lợi thế quốc gia” trong Báo cáo Chính trị Đại hội XIV:

Thứ nhất, để định vị chiến lược phát triển trong giai đoạn mới: Giai đoạn 2026-2030, Việt Nam bước vào thập kỷ bản lề hướng tới mục tiêu trở thành nước phát triển có thu nhập cao trước năm 2045. Mô hình tăng trưởng phải chuyển từ “tăng theo lượng” sang “tăng theo chất”, từ “khai thác tài nguyên” sang “dựa vào tri thức, công nghệ và lợi thế tự nhiên”. Trong bối cảnh đó, nông nghiệp chính là lĩnh vực hội tụ đầy đủ ba yếu tố: Tài nguyên thiên nhiên, trí tuệ con người và công nghệ sinh học hiện đại.

Khẳng định “nông nghiệp là lợi thế quốc gia” trong Báo cáo Chính trị sẽ định vị lại tư duy phát triển: Không coi nông nghiệp là “vùng trũng” mà là “nguồn lực chiến lược của quốc gia” - ngang tầm với công nghiệp và dịch vụ.

Thứ hai, để làm cơ sở chính trị - thể chế cho phân bổ nguồn lực và hoạch định chính sách: Một khi đã được khẳng định trong Báo cáo Chính trị, nguyên tắc này sẽ trở thành cơ sở pháp lý - chính trị cho việc: Ưu tiên đầu tư hạ tầng thủy lợi, logistics, số hóa và công nghệ sinh học trong nông nghiệp; hỗ trợ doanh nghiệp, hợp tác xã và hộ nông dân phát triển kinh tế nông nghiệp tuần hoàn - carbon thấp; xây dựng các vùng động lực nông nghiệp xanh gắn với xuất khẩu, du lịch sinh thái, năng lượng tái tạo và kinh tế biển; củng cố và nâng cao vai trò của Hội Nông dân Việt Nam như tổ chức đại diện chính trị - xã hội trung tâm của người nông dân, tham gia phản biện chính sách, tổ chức sản xuất, đào tạo nguồn nhân lực nông thôn.

Nói cách khác, đưa khẳng định này vào Báo cáo Chính trị là chuyển từ nhận thức sang cam kết chính trị, từ chủ trương sang hành động cụ thể.

Thứ ba, để phát huy vai trò của nông nghiệp như nền tảng liên kết các ngành kinh tế nông nghiệp là nguồn đầu vào và động lực phát triển của nhiều ngành khác, như: Công nghiệp chế biến (thực phẩm, sinh học, vật liệu mới, năng lượng sinh học); dịch vụ logistics, tài chính nông nghiệp, du lịch nông thôn, thương mại điện tử; công nghiệp công nghệ cao gắn với nông nghiệp số, dữ liệu sinh học, giống cây con và vật liệu di truyền.

Kinh nghiệm từ Hà Lan, Israel, New Zealand cho thấy: Một nền nông nghiệp hiện đại, sáng tạo có thể làm nền cho toàn bộ nền kinh tế tri thức. Nếu Việt Nam khai thác đúng hướng, nông nghiệp có thể trở thành “mỏ vàng xanh”, vừa tạo giá trị gia tăng, vừa bảo vệ môi trường, vừa lan tỏa phát triển đến các vùng sâu, vùng xa.

6. Từ lợi thế đến tầm nhìn quốc gia: Đại hội XIII đã xác định rõ: “Phát triển nông nghiệp sinh thái, nông thôn hiện đại, nông dân văn minh”. Tuy nhiên, để chuyển hóa mục tiêu đó thành sức mạnh thực tế, cần bước tiến xa hơn trong Đại hội XIV là phải nâng tầm nhận thức chính trị: “Nông nghiệp không chỉ là nền tảng, mà là lợi thế quốc gia - nguồn lực chiến lược để phát triển bền vững, bảo đảm an ninh và khơi dậy khát vọng Việt Nam hùng cường".

Từ khẳng định ấy, có thể kiến nghị 3 định hướng lớn:

1. Xây dựng Chiến lược quốc gia về nông nghiệp xanh - kinh tế sinh học - kinh tế tuần hoàn đến năm 2045, coi đó là một trụ cột của phát triển kinh tế xanh Việt Nam.

2. Đổi mới thể chế nông nghiệp, trong đó nông dân thực sự là chủ thể trung tâm, được bảo đảm quyền lợi trong chuỗi giá trị; Hội Nông dân Việt Nam là cầu nối giữa chính sách và thực tiễn, giữa Nhà nước và thị trường.

3. Phát triển văn hóa nông thôn và con người nông dân mới - có tri thức, kỹ năng số, tinh thần khởi nghiệp và ý thức bảo vệ môi trường.

Khẳng định “Nông nghiệp là lợi thế quốc gia” không chỉ là nhận định đúng về thực tiễn, mà là tuyên ngôn chiến lược của một dân tộc lấy đất và con người làm gốc - đó là sự kế thừa giá trị truyền thống, đồng thời là lời cam kết với tương lai: Việt Nam không đi ngược lại thiên nhiên, mà phát triển hài hòa với tự nhiên, văn minh, sinh thái và bao trùm.

Thu hoạch tại vùng trồng cà phê bền vững của Công ty TNHH MTV Xuất nhập khẩu 2-9 Đắk Lắk. Ảnh: Minh Thu

Vì vậy, đưa khẳng định này vào Báo cáo Chính trị Đại hội XIV của Đảng không chỉ mang ý nghĩa biểu tượng, mà còn là hành động chính trị có tầm chiến lược, mở đường cho giai đoạn phát triển mới - một Việt Nam hùng cường, xanh, thịnh vượng và hạnh phúc; trong đó nông nghiệp - nông dân - nông thôn không còn là hậu phương, mà là mặt trận phát triển của đất nước.

Chuyên gia nông nghiệp Hoàng Trọng Thủy