Hà Nội muốn phá dỡ chung cư cũ khi 75% cư dân đồng thuận, Quốc hội yêu cầu xem xét thận trọng

Sáng ngày 8/12, Quốc hội nghe Bộ trưởng Tài chính Nguyễn Văn Thắng và Chủ nhiệm Ủy ban Kinh tế & Tài chính Phan Văn Mãi trình bày tờ trình, báo cáo thẩm tra dự thảo Nghị quyết của Quốc hội thí điểm một số cơ chế, chính sách đặc thù để thực hiện các dự án lớn, quan trọng trên địa bàn Thủ đô.

Theo tờ trình của Chính phủ, việc cải tạo chung cư cũ, chỉnh trang đô thị còn nhiều bất cập, chậm trễ, ảnh hưởng an toàn, đời sống của người dân. Để tháo gỡ điểm nghẽn này, cơ quan soạn thảo đề xuất Hà Nội được quyết định biện pháp cưỡng chế phá dỡ khi trên 75% chủ nhà, chủ đất đồng ý, tương đương ít nhất 75% diện tích đất ở khu vực cải tạo.

Bộ trưởng Tài chính Nguyễn Văn Thắng trình bày tờ trình của Chính phủ.

Theo Luật Nhà ở 2023, dự án cải tạo chung cư xuống cấp chỉ được thực hiện khi 80% chủ nhà, chủ đất đồng ý với phương án bồi thường, tái định cư, phương án xây dựng lại. Với chung cư nguy hiểm cấp D (hư hỏng nặng, mất an toàn, có nguy cơ sập đổ), UBND tỉnh có thể quyết định theo phương án tối ưu.

Thực tế, việc đạt tỷ lệ đồng thuận gần như tuyệt đối này gặp nhiều khó khăn tại các dự án xây lại chung cư cũ. Với các chủ đầu tư, họ cũng khó triển khai dự án khi mật độ xây dựng bị khống chế, không được xây quá nhiều tầng nên không đủ quỹ căn thương mại để bù đắp chi phí xây dựng, bồi thường.

Từ năm 2005, Hà Nội bắt đầu cải tạo các khu chung cư cũ. Tuy nhiên, đến giữa năm ngoái, thành phố mới có 19 dự án hoàn thành, đưa vào sử dụng và tiếp tục triển khai hơn chục dự án.

Thẩm tra nội dung trên, Chủ nhiệm Ủy ban Kinh tế & Tài chính Phan Văn Mãi cho biết, dự thảo Nghị quyết quy định cho phép vượt chỉ tiêu quy hoạch, kiến trúc, dân số trong khu vực nội đô lịch sử, trong khi Luật Thủ đô quy định cần giảm mật độ dân cư khi vượt chuẩn.

Một số ý kiến đề nghị cân nhắc kỹ tác động của quy định này đến hạ tầng đô thị nội đô, bảo đảm không làm gia tăng ùn tắc, úng ngập và quá tải, phù hợp định hướng phát triển đô thị bền vững của Thành ủy Hà Nội nhiệm kỳ 2025 - 2030. Có ý kiến đề nghị quy định rõ giới hạn vượt chỉ tiêu quy hoạch và bắt buộc có đánh giá tác động môi trường, hạ tầng kỹ thuật trước khi phê duyệt.

Về cưỡng chế, Ủy ban nhận thấy, đây là vấn đề rất phức tạp, cần được cân nhắc hết sức thận trọng do liên quan trực tiếp đến quyền sở hữu và quyền cư trú hợp pháp của công dân. Theo Hiến pháp (Điều 22, 32 và 54), quyền có nơi ở hợp pháp và quyền sở hữu tài sản hợp pháp của công dân chỉ có thể bị hạn chế trong những trường hợp thật cần thiết do luật định, vì mục đích quốc phòng, an ninh hoặc lợi ích quốc gia, công cộng.

Việc cưỡng chế di dời để thực hiện các dự án cải tạo, chỉnh trang, tái thiết đô thị về bản chất là quan hệ dân sự, kinh tế giữa nhà đầu tư và người dân, không thuộc phạm vi “lợi ích công” theo nghĩa hiến định. Do đó, đề nghị cơ quan chủ trì soạn thảo giải trình rõ mục tiêu chính sách, đánh giá tác động xã hội và làm rõ cơ chế bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của người dân trong quá trình thực hiện.

Có ý kiến đề nghị quy định rõ phạm vi làm căn cứ xác định tỷ lệ người dân đồng thuận phương án quy hoạch, bồi thường, hỗ trợ, tái định cư, bảo đảm thống nhất, minh bạch trong thực hiện, như trường hợp một khu có nhiều tòa chung cư, chỉ một tòa đạt trên 75% đồng thuận nhưng toàn khu không đạt, cần làm rõ cách xử lý để bảo đảm hài hòa lợi ích Nhà nước, nhà đầu tư, người dân.

Góp ý thảo luận, GS Hoàng Văn Cường, Ủy viên kiêm nhiệm Ủy ban Kinh tế và Tài chính cũng cho rằng cần "nới" quy định về cải tạo chung cư cũ. "Nếu không có cơ chế đồng thuận 75% và cho phép vượt chỉ tiêu quy hoạch, kiến trúc và dân số, thành phố sẽ khó cải tạo được các khu chung cư xuống cấp, mất an toàn", ông nói.

Ông Nguyễn Trúc Anh, Ủy viên Ủy ban Kinh tế và Tài chính cũng cho rằng mức 75% là cao, và một số nước cũng chỉ áp dụng quy định chung cư xuống cấp được xây lại khi một nửa chủ nhà đồng ý. Ông đồng thời đề xuất giao trách nhiệm và quyền hạn xuống cấp cơ sở (cấp xã) để thực hiện đền bù, giải phóng mặt bằng, tránh tình trạng dự án "tắc" 20 năm không giải phóng được.

Liên quan tới quy định tái thiết khu đô thị, GS Hoàng Văn Cường đề nghị cần quy định theo mô hình TOD, tức là bên dưới nhà cao tầng phải bố trí ga tàu điện ngầm và không gian ngầm phát triển dịch vụ.

Ông cũng cho rằng cần xem lại quy hoạch khu vực nội đô lịch sử, chỉ nên gồm những khu cần bảo tồn như các phố cổ, khu vực Ba Đình, Tây Hồ cũ. "Việc quy hoạch cả quận Hai Bà Trưng và Đống Đa cũ vào nhóm này là trói buộc thành phố và người dân, vì các khu vực này tập nhiều chung cư và nhà thấp tầng cần cải tạo", ông Cường nêu.

Trong khi đó, ông Phan Văn Mãi cho hay khi thẩm tra một số ý kiến đề nghị cân nhắc chính sách cho phép Hà Nội được chấp thuận các dự án quy mô sử dụng đất trồng lúa từ 500 ha trở lên hoặc di dân, tái định cư 20.000-50.000 người.

Dự kiến, Quốc hội biểu quyết thông qua dự thảo nghị quyết này vào chiều 11/12.

Hồng Hương