Hà Nội: Phục hồi dòng chảy môi trường cho các sông nội đô

Sông Tô Lịch đang trong quá trình được “hồi sinh”.

Hạ tầng thoát nước xanh cho Thủ đô

Các sông nội đô là sông Tô Lịch, sông Kim Ngưu, sông Lừ và sông Sét gắn liền với lịch sử phát triển trên 1000 năm của Hà Nội, có ý nghĩa lớn về văn hóa, lịch sử và tâm linh của Thủ đô. Các sông này tạo nên khung sinh thái trung tâm Thành phố, có vai trò điều tiết và tiêu thoát nước mưa và là địa điểm vui chơi giải trí, sinh hoạt văn hóa, tâm linh của nhân dân Hà Nội và du khách.

Tuy nhiên sự phát triển đô thị đã làm cho nước bị ô nhiễm nặng, khả năng tiêu thoát nước mưa của các sông giảm sút… Nguồn bổ cập nước chính cho sông vẫn là nước thải về mùa khô và nước mưa về mùa mưa. Do dòng chảy nhỏ và tiếp nhận tải lượng lớn các chất ô nhiễm hữu cơ, dinh dưỡng, kim loại nặng… nên chất lượng nước sông ngày càng giảm sút. Nguy cơ tái ô nhiễm sông sau mùa mưa và sau mỗi lần nạo vét bùn cũng rất cao do dòng chảy chậm và nước thải trong sông không được xử lý và úng ngập trên lưu vực sông do năng lực thoát nước của các công trình tiêu thoát nước mưa. Tình trạng suy thoái và ô nhiễm nước các sông: Kim Ngưu, Sét và Lừ cũng tương tự như sông Tô Lịch.

Theo GS.TS Trần Đức Hạ, Hội Cấp thoát nước Việt Nam, các sông nội đô Hà Nội cần phải khôi phục lại dòng chảy với chất lượng nước được cải thiện. Sông phải đảm bảo dòng chảy tự nhiên về mùa khô; thể tích chứa (điều tiết) nước lớn để tiêu thoát nước mưa; và có khả năng tự làm sạch cao để chất lượng nước đáp ứng quy chuẩn môi trường cũng như tạo điều kiện phát triển các công trình văn hóa, vui chơi, giải trí trên sông. Các sông hồ thoát nước nội đô sẽ tạo nên hệ thống hạ tầng thoát nước xanh cho Thành phố.

Trên cơ sở các phân tích và đánh giá, GS.TS Trần Đức Hạ kiến nghị giải pháp kỹ thuật tổng hợp để phục hồi dòng chảy môi trường các sông nội đô Thành phố Hà Nội, cụ thể: Xây dựng các tuyến tách và thu gom nước thải từ hệ thống thoát nước chung về các nhà máy xử lý nước thải tập trung. Triển khai dự án thu gom nước thải đang xả vào sông Tô Lịch của một phần lưu vực S3 về nhà máy xử lý nước thải Hồ Tây, dự án tách và thu gom nước thải lưu vực S1 về nhà máy xử lý nước thải Yên Sở với 2 cống bao chính dọc sông Kim Ngưu từ Trần Khát Chân và dọc sông Sét từ sau cống Nam Khang; và thu gom, xử lý các nguồn nước thải phi tập trung dọc các sông, đảm bảo quy chuẩn môi trường trước khi xả vào sông.

Nạo vét, xử lý bùn tồn đọng trong sông; kè lại bờ sông để đảm bảo cảnh quan, khả năng thoát nước tăng và kết cấu ổn định. Bổ cập nước sạch cho các sông; dự tính dòng chảy tối thiểu trong các sông (tính đến hạ lưu) là: sông Tô Lịch (>10m3/s), sông Lừ (1,8m3/s), sông Sét (1,4m3/s) và sông Kim Ngưu (5,3m3/s).

Ưu tiên mang tính khẩn cấp là bổ cập nước sạch cho sông Tô Lịch lưu lượng tối thiểu 5m3/s với việc xây dựng trạm bơm nước sông Hồng tại cầu Nhật Tân công suất ≥5m3/s và tuyến đường ống HDPE D1500 dẫn nước về điểm đầu sông Tô Lịch (khoảng 4m3/s) và bổ cập cho hồ Tây (khoảng 1m3/s) bằng giải pháp cấp nước phân tán để không sốc sinh thái.

Sông Lừ được bổ cập nước sạch từ trạm bơm nước từ hạ lưu sông Tô Lịch công suất 3m3/s (trước đập Thanh Liệt và sau điểm tiếp nhận nước thải sau xử lý của nhà máy xử lý nước thải Yên Xá) về đường Trường Chinh.

Sông Kim Ngưu được bổ cập nước sạch từ trạm bơm nước hồ Yên Sở công suất 3m3/s (nguồn tiếp nhận nước thải của nhà máy xử lý nước thải Yên Sở) về tại điểm thượng lưu sông (đầu nguồn sau giếng CSO tách nước thải lưu vực Lò Đúc về nhà máy xử lý nước thải Yên Sở). Sông Sét được bổ cập nước hồ Bảy Mẫu (nguồn từ trạm xử lý nước thải hồ Bảy Mẫu sau xử lý) tại điểm đầu sông sau đường Đại La và một phần nước sông Lừ chuyển qua theo đoạn mương nối giữa hai sông.

Phục hồi hệ sinh thái lưu vực sông Tô Lịch

Theo GS.TS Đặng Huy Huỳnh, Phó Chủ tịch Hội Bảo vệ Thiên nhiên và Môi trường Việt Nam, để dòng sông, hệ sinh thái lưu vực sông Tô được hồi sinh, phát triển phục vụ lại chính cho nội tại của dòng sông và của con người. Điều quan trọng nhất phải thể hiện từ ý thức cho đến hành động của con người.

Trước hết, nâng cao nhận thức của cộng đồng sống trên lưu vực sông Tô Lịch và vùng phụ cận về vai trò chức năng các dịch vụ vốn có của hệ sinh thái sông trong cuộc sống hiện nay và mai sau. Khơi dậy, phát huy các bản sắc văn hóa tốt đẹp của cộng đồng trong việc không đổ rác thải, nước thải chưa qua xử lý xuống sông và hai bên bờ sông, phải bảo vệ nguồn nước thật sạch, thật trong chính là bảo vệ sự an bình cho mình, cho xã hội.

UBND Thành phố Hà Nội giao Sở Quy hoạch - Kiến trúc xem xét phương án thiết kế cải tạo sông Tô Lịch.

Về mặt chủ trường, phải đề ra các chính sách, cơ chế cụ thể, phù hợp trong việc quy hoạch, xây dựng các giải pháp; các quy định đồng bộ nhằm ngăn ngừa tình trạng ô nhiễm nguồn nước, làm cản trở sự lưu thông của dòng chảy môi trường lòng sông. Sự bồi lấp dòng sông cùng với việc phục hồi cải thiện chất lượng hệ sinh thái lưu vực sông Tô Lịch bằng các văn bản pháp luật, các quy định về bảo vệ môi trường lưu vực sông.

Áp dụng các giải pháp khoa học công nghệ trong việc làm sạch sông Tô Lịch, GS.TS Đặng Huy Huỳnh nhận định, phải xử lý tận gốc mùi hôi thối và các nguồn gây ô nhiễm ở bên trong và bên ngoài bởi các mùi bùn đáy, chất ô nhiễm hữu cơ, áp dụng các công nghệ tiên tiến để phân hủy tận gốc toàn bộ chất hữu cơ ở đáy, các yếu tố gây ra mùi hôi thối.

Để giảm thiểu ô nhiễm nguồn nước thải sinh hoạt từ các khu phố dọc theo sông Tô Lịch, điều quan trọng là phải tăng cường xây dựng hệ thống cống thoát nước công cộng. Đồng thời, phải xây dựng công trình xử lý nước thải tại một số địa điểm thích hợp bằng phương pháp ô xy hóa khử (clo), bằng công nghệ sinh học, hoặc phương pháp tuần hoàn tự nhiên. Áp dụng công nghệ xử lý nước thải bằng các phương pháp lý - hóa - sinh.

Giải pháp bổ cập nước cho sông Tô Lịch. Đây là vấn để rất quan trọng trong việc cân bằng lượng và chất lượng nước dòng sông. Làm thế nào để độ sâu của sông được đảm bảo ít nhất 3-4m, chiều rộng sông phải từ 35-45m. Việc nạo vét lòng sông và kè hai bên bờ sông cần cân nhắc kỹ lưỡng, phải giữ một số lượng bùn, trầm tích ở đáy vì đây là môi trường sống của nhiều loài sinh vật, nhất là các chủng vi sinh vật có lợi.

Giải pháp tiêu, giữ nước mưa. Hà Nội nằm trong vùng có điều kiện khí hậu nhiệt đới ẩm, có mùa mưa thường từ tháng 5 đến tháng 10. Trong mùa mưa lượng nước chiếm khoảng 65 - 90%. Vì vậy việc tích nước, bảo vệ nguồn nước mưa sạch là vô cùng quan trọng là một giải pháp khoa học và công nghệ mang tính chiến lược.

Cuối cùng, GS.TS Đặng Huy Huỳnh cho rằng, cần bảo vệ cây cổ thụ, các thảm cỏ, trồng thêm các loại cây xanh, các loại hoa tạo cảnh quan xanh - sạch - đẹp. Các thảm cỏ, thảm cây xanh không những tạo phong cảnh đẹp mà còn góp phần ngăn chặn tiếng ồn, hạn chế ô nhiễm bụi, ô nhiễm không khí, hấp thụ CO2 và là môi trường thu hút các loài chim, các loài côn trùng tạo môi trường sinh động trên lưu vực.

Việc tìm ra các giải pháp mang tính tổng hợp để hồi sinh sông Tô Lịch biến lưu vực sông trở thành dòng sông xanh, sạch, đẹp phục vụ phát triển kinh tế, bảo vệ môi trường đồng thời cũng là một giải pháp giảm thiểu ô nhiễm môi trường ở Thủ đô Hà Nội nhằm thực hiện chủ trương của thành phố trong thời gian đến sự nghiệp bảo vệ môi trường, bảo vệ nguồn tài nguyên thiên nhiên, phục vụ phát triển bền vững của thủ đô từ năm 2021 – 2030, tầm nhìn đến năm 2050.

Tiến Hào