Hà Nội - Vinh quang còn mãi

80 năm qua, sức mạnh quật khởi từ Cách mạng Tháng Tám năm 1945 đã nâng bước Thủ đô cùng đất nước chiến đấu và chiến thắng hai cuộc kháng chiến trường kỳ, giành độc lập, tự do và thống nhất đất nước. 80 năm nhìn lại, với Hà Nội, đó là niềm vinh quang còn mãi, là hành trang để “Thủ đô ta” tiến bước trong kỷ nguyên mới. Báo Hànôịmới trân trọng giới thiệu đến bạn đọc loạt bài: “Hà Nội - Vinh quang còn mãi”.

Bài 1: Biểu tượng của chiến thắng

Cách mạng Tháng Tám năm 1945 đánh dấu sự vùng lên của toàn dân tộc, lật đổ ách thống trị của thực dân Pháp và phát xít Nhật, mở ra kỷ nguyên độc lập, tự do. Chính tại Thủ đô, cuộc Tổng khởi nghĩa ngày 19-8-1945 đã thành công vang dội, khai sinh nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa. Vinh quang của Hà Nội bắt nguồn từ đây - những ngày mùa Thu lịch sử, và còn mãi trong lòng dân tộc, như một biểu tượng bất diệt của chiến thắng.

Không khí sục sôi trong Tổng khởi nghĩa ở Hà Nội, ngày 19-8-1945. Ảnh: TTXVN

1. Trong hồi ký của mình, đồng chí Nguyễn Khang, Thường vụ Xứ ủy Bắc Kỳ, Chủ tịch Ủy ban Quân sự cách mạng Hà Nội kể rằng, cho tới những ngày gần Tổng khởi nghĩa thì hầu như toàn thể nhân dân Hà Nội đều tự coi mình như Việt Minh thực thụ. Các tầng lớp trung gian, các tầng lớp trên cũng ngả về phía cách mạng. Những tờ báo bí mật như Cờ giải phóng, Cứu quốc, Hồn nước, Độc lập được nhân dân tranh nhau đọc một cách hồi hộp ngay trong bàn giấy tại các công sở, trong các gia đình. Cả đến trong lực lượng cảnh sát của chính quyền địch, ta cũng có cơ sở và đến khi gần khởi nghĩa, hầu như ta đã nắm được toàn bộ cảnh sát. Có đông đảo nhân dân đồng tình, ủng hộ, các cơ sở của ta hoạt động gần như công khai, trước từ ngoại thành, sau lan dần vào giữa thành phố.

Chiều 17-8-1945, dưới sự lãnh đạo của Đảng, lực lượng Việt Minh đã biến diễn đàn của Chính phủ Trần Trọng Kim thành cuộc mít tinh tuyên truyền đường lối cách mạng ủng hộ Việt Minh, kêu gọi toàn dân Tổng khởi nghĩa. Cuộc biểu tình tuần hành này đã diễn biến lớn hơn hẳn kế hoạch dự định.

Đồng chí Nguyễn Khang kể về sự kiện này: Trước đây, khi suy nghĩ về khởi nghĩa, chúng tôi thật ra cũng chưa hình dung được sẽ tiến hành ở Hà Nội như thế nào. Lực lượng của địch ở đây rất lớn. Nhưng sau buổi chiều 17-8 ấy, chúng tôi thấy rằng, rất có thể khởi nghĩa giành chính quyền ở Hà Nội được. Ngay tối 17-8, Thành ủy Hà Nội và Ủy ban Khởi nghĩa họp hội nghị mở rộng tại thôn Tiền, xã Dịch Vọng, quyết định ngày khởi nghĩa là 19-8.

Sáng 19-8, đồng chí Nguyễn Khang dậy từ sớm tinh sương, dùng ô tô đi một vòng quanh thành phố, đã thấy những đoàn người biểu tình liên tiếp kéo đi không ngớt. “Cờ đỏ sao vàng, chỉ có một ngày và một đêm may vội, sao mà nhiều thế, trông vào đâu cũng thấy đỏ rực. Bên Bờ Hồ, các đoàn trước khi vào quảng trường, dừng lại nghỉ, tập hát bài Tiến quân ca. Đúng khởi nghĩa là ngày hội lớn nhất của quần chúng mà không dễ ai quên được. Từ tầng trên Nhà hát thành phố trông xuống như một biển người mênh mông (khoảng 200.000 người, gấp 10 lần cuộc mít tinh ngày 17-8-1945, muôn lớp sóng người, đầu nhấp nhô ngập quảng trường và tràn ra xa tít hết con đường Tràng Tiền, Hàng Khay và các đầu phố ngang...”, đồng chí Nguyễn Khang kể.

Kể về ngày khởi nghĩa 19-8, cố Đại tướng Nguyễn Quyết từng chia sẻ, sau khi cuộc mít tinh biến thành cuộc biểu tình vũ trang giành chính quyền, quần chúng cách mạng có các đơn vị vũ trang, tự vệ chiến đấu dẫn đầu chia thành hai khối lớn, đi chiếm các vị trí trọng yếu theo kế hoạch đã định. Trước sức mạnh áp đảo của quần chúng và lực lượng tự vệ kiên cường, hầu hết các công sở chính quyền địch đều nhanh chóng về tay nhân dân.

Ở Phủ khâm sai, các lực lượng tự vệ công nhân, tự vệ nội, ngoại thành cùng với quần chúng cách mạng đã nhanh chóng vượt qua hàng rào, thuyết phục số lính bảo an mở khóa cổng và cũng nhanh chóng cắm lá cờ đỏ sao vàng trên nóc Phủ khâm sai.

Riêng ở trại lính bảo an, sau khi phá cổng trại, lực lượng của Đội tuyên truyền xung phong và các đội tự vệ đã nhanh chóng chiếm các vị trí quan trọng trong trại, mở kho vũ khí phân phát cho các đội viên tự vệ và tập trung lính bảo an lại, giải thích chính sách của Mặt trận Việt Minh. Ngay lúc đó, quân Nhật đem xe tăng đến vây quanh trại Bảo an binh đòi tước vũ khí của ta. Quần chúng cách mạng lập tức vây vòng ngoài xe tăng Nhật, hô vang khẩu hiệu đòi Nhật rút, khí thế cách mạng rất kiên định.

Ủy ban Quân sự cách mạng liền cử đồng chí Trần Đình Long, cố vấn của Ủy ban Quân sự cách mạng và một vài người nữa đến thẳng Tổng hành dinh quân đội Nhật ở gần đó thương thuyết. Sau một hồi giải thích lý do và trước khí thế sôi sục của quần chúng, quân đội Nhật ra lệnh cho xe tăng của chúng rút về doanh trại. Ta làm chủ trại Bảo an binh. Tối 19-8-1945, cuộc khởi nghĩa giành chính quyền ở Hà Nội kết thúc thắng lợi. Ngày 20-8-1945, UBND cách mạng lâm thời Bắc Bộ và UBND cách mạng Hà Nội chính thức được thành lập.

2. Cách mạng Tháng Tám năm 1945 tại Hà Nội đã trở thành biểu tượng của sức mạnh dân tộc, góp phần quyết định lật đổ chế độ thực dân phong kiến, mở ra kỷ nguyên độc lập cho dân tộc. Thắng lợi ở Hà Nội ngày 19-8-1945 đã tạo đòn bẩy cho Tổng khởi nghĩa toàn quốc, và chỉ trong hai tuần đã giành được chính quyền.

Như lời Chủ tịch Hồ Chí Minh khẳng định: “Cách mạng Tháng Tám đã lật đổ nền quân chủ mấy mươi thế kỷ, đã đánh tan xiềng xích thực dân gần 100 năm, đã đưa chính quyền lại cho nhân dân, đã xây nền tảng cho nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa, độc lập, tự do, hạnh phúc. Đó là một cuộc thay đổi cực kỳ to lớn trong lịch sử của nước ta”. Đây là minh chứng sống động cho đường lối cách mạng của Đảng, kết hợp sức mạnh quần chúng với thời cơ lịch sử, trong đó mang đậm dấu ấn lãnh đạo của Đảng, trực tiếp là Xứ ủy Bắc Kỳ và Thành ủy Hà Nội, cộng hưởng với sức mạnh vô địch của nhân dân.

Đồng chí Nguyễn Khang từng nhìn nhận: “Sau khi đã giành được chính quyền cũng như lúc còn sửa soạn nổi dậy khởi nghĩa, chúng tôi dám làm và đã làm được một công cuộc lớn lao trên sức mình như vậy, chính là do có sự lãnh đạo sáng suốt của Trung ương Đảng, đứng đầu là Chủ tịch Hồ Chí Minh và luôn luôn thấy mình được dựa vào một lực lượng của nhân dân ta mà tinh thần đoàn kết hy sinh chưa bao giờ lại lên cao như trong những ngày cách mạng ấy”.

Trong bài giải đáp về Cách mạng Tháng Tám tại Trường Nguyễn Ái Quốc (nay là Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh) tháng 4-1963, Tổng Bí thư Trường Chinh đã chỉ rõ: “Hà Nội xứng đáng là ngọn cờ đầu của Tổng khởi nghĩa Tháng Tám năm 1945”, “Thắng lợi của cuộc khởi nghĩa ở Hà Nội còn có tầm quan trọng trong việc gợi mở một phương thức khởi nghĩa để giành lấy chính quyền một cách không phải đổ máu...”.

Từ góc nhìn lịch sử, có thể thấy, Hà Nội đại diện cho ý chí quật cường của dân tộc Việt Nam, chứng minh rằng “Dân ta có một lòng nồng nàn yêu nước. Đó là một truyền thống quý báu của ta. Từ xưa đến nay, mỗi khi Tổ quốc bị xâm lăng, thì tinh thần ấy lại sôi nổi, nó kết thành một làn sóng vô cùng mạnh mẽ, to lớn, nó lướt qua mọi nguy hiểm khó khăn, nó nhấn chìm tất cả lũ bán nước và cướp nước” (Chủ tịch Hồ Chí Minh). Thắng lợi ở Thủ đô đã cổ vũ tinh thần cả nước, ngăn chặn âm mưu của các thế lực thù địch, và tạo nền tảng cho nước Việt Nam mới. Ý nghĩa ấy còn lan tỏa quốc tế, góp phần vào phong trào giải phóng dân tộc ở các châu lục, khẳng định Việt Nam là một dân tộc tiên phong, anh hùng.

Vinh quang của Hà Nội trong Cách mạng Tháng Tám năm 1945 là nền tảng vững chắc cho 80 năm xây dựng và phát triển sau này. Từ một Thủ đô bị đô hộ, Hà Nội đã vươn mình thành trung tâm đầu não chính trị, hành chính quốc gia, trung tâm lớn về kinh tế, văn hóa, khoa học - công nghệ, giáo dục - đào tạo và hội nhập quốc tế, xứng đáng là "trái tim" của dân tộc.

Phát huy hào khí Cách mạng Tháng Tám, Hà Nội hôm nay tiếp tục tiên phong trong công cuộc đổi mới, hội nhập, với các thành tựu xây dựng và phát triển đô thị văn minh, hiện đại, sẵn sàng ứng phó với thách thức toàn cầu. Vinh quang ấy "còn mãi", nhắc nhở thế hệ trẻ về trách nhiệm giữ gìn và phát huy di sản cách mạng, để Thủ đô mãi là biểu tượng của dân tộc Việt Nam anh hùng.

(Còn nữa)

Minh Nguyệt