Hàn Quốc: Khủng hoảng dân số đang xóa sổ thành quả của hàng thập kỷ tăng trưởng

Hàn Quốc - quốc gia từng được ca ngợi là một trong “bốn con rồng châu Á” nhờ sự trỗi dậy thần kỳ từ đói nghèo sau chiến tranh - nay lại đang đối diện với một cuộc khủng hoảng nhân khẩu học được ví như “chuyến tàu hàng lao dốc”. Các nghiên cứu cảnh báo rằng tình trạng này có thể khiến nền kinh tế đình trệ trong vòng 20 năm tới.

Ngân hàng Trung ương Hàn Quốc năm 2024 dự báo, tỷ lệ sinh ở mức cực thấp sẽ là một trong những yếu tố chính đẩy nền kinh tế vào giai đoạn suy giảm kéo dài từ thập niên 2040.

Trong một báo cáo riêng công bố tháng 5, Viện Phát triển Hàn Quốc (KDI) cho rằng biến động nhân khẩu sẽ tiếp tục kìm hãm tăng trưởng tiềm năng, vốn có thể giảm về gần 0 vào những năm 2040. Theo kịch bản trung lập, kinh tế Hàn Quốc có thể bắt đầu suy giảm vào năm 2047 - hoặc sớm nhất là 2041 nếu tình hình bi quan hơn.

Hiện tại, tỷ lệ sinh đẻ của Hàn Quốc là 0,748 vào năm 2024, nhích nhẹ so với mức kỷ lục thấp 0,721 năm 2023. Con số này vẫn thấp hơn rất nhiều so với mức thấp trung bình 1,43 mà Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế (OECD) đưa ra năm 2023. Tỷ lệ được khuyến nghị để tránh suy giảm dân số là 2,1.

Một tỷ lệ sinh ở mức 0,72 có nghĩa là cứ 100 người Hàn Quốc thì chỉ có khoảng 36 trẻ em được sinh ra, qua đó khiến lực lượng lao động thu hẹp qua từng thế hệ, từ đó cắt giảm năng suất và kìm hãm tăng trưởng.

“Nếu đổi mới công nghệ không đủ để bù đắp sự suy giảm này, Hàn Quốc sẽ chứng kiến tình trạng tăng trưởng chậm lại kéo dài”, bà Lee In-sil, Giám đốc Viện Dân số Bán đảo Hàn Quốc vì Tương lai (KPPIF) nhận định trên CNBC.

NỖ LỰC KHUYẾN SINH 270 TỶ USD CHƯA ĐEM LẠI KẾT QUẢ

Trên thực tế, chính phủ Hàn Quốc đã không ngừng tung ra các gói hỗ trợ khuyến khích sinh con - từ tiền thưởng cho trẻ sơ sinh cho đến các khoản trợ cấp cho gia đình mới cưới. Theo một nghiên cứu công bố năm 2024 trên Tạp chí Đạo đức Y khoa, Seoul đã chi hơn 270 tỷ USD trong 16 năm qua cho các chính sách khuyến sinh. Năm 2023, thậm chí còn có đề xuất miễn nghĩa vụ quân sự bắt buộc cho nam giới nếu họ sinh từ ba con trở lên trước tuổi 30.

Tuy nhiên, những nỗ lực này gần như không đem lại kết quả như kỳ vọng. “Tôi không nghĩ bất kỳ chính sách dân số nào có thể đủ sức kéo tỷ lệ sinh ở Hàn Quốc tăng đáng kể”, ông Nicholas Eberstadt, nhà kinh tế chính trị thuộc Viện Doanh nghiệp Mỹ (AEI) bình luận.

Theo ông, dù tỷ lệ sinh năm 2024 có tăng nhẹ, nhưng không lạc quan quá sớm bởi con số này vẫn cách xa mức khuyến nghị 2,1. Hơn nữa, ngay cả mong muốn sinh con trung bình của người dân Hàn Quốc cũng thấp hơn 2,1, đồng nghĩa với việc tỷ lệ sinh khó có thể phục hồi lên mức cần thiết.

Tỷ lệ sinh đẻ tại Hàn Quốc có phục hồi nhẹ trong năm 2024 nhưng vẫn là rất thấp so với ngưỡng kỳ vọng

Các chuyên gia nhận định, gốc rễ của tình trạng suy giảm dân số tại Hàn Quốc bắt nguồn từ nhiều yếu tố xã hội phức tạp. Chi phí sinh hoạt cao, áp lực công việc lớn, cùng với giá nhà đắt đỏ khiến nhiều cặp vợ chồng trẻ ngần ngại lập gia đình hoặc sinh con. Văn hóa làm việc khắt khe và ít cân bằng giữa cuộc sống - công việc cũng góp phần khiến giới trẻ Hàn Quốc chần chừ trong việc sinh con. Thêm vào đó, vai trò truyền thống đặt gánh nặng chăm sóc con cái lên vai phụ nữ khiến nhiều người lựa chọn trì hoãn hoặc từ bỏ ý định làm mẹ.

Lực lượng lao động suy giảm cũng kéo theo nguy cơ khủng hoảng lương hưu. Tháng 3 vừa qua, Hàn Quốc đã thông qua cải cách quỹ hưu trí lần đầu tiên sau 18 năm. Mục tiêu của lần cải cách này là kéo dài thời gian quỹ lương hưu nhà nước bị cạn kiệt thêm 15 năm, tức là từ mốc dự kiến trước đây cho đến năm 2071.

Trong bốn hệ thống lương hưu chính gồm quân đội, giáo viên tư thục, công chức và quỹ quốc gia, các quỹ của quân đội và công chức đã cạn kiệt, bà Lee cho biết thêm.

Theo các cải cách mới, thế hệ trẻ sẽ phải đóng góp nhiều hơn nhưng nhận được ít hơn - một cấu trúc chắc chắn sẽ gây tranh cãi vì tạo thêm gánh nặng cho tương lai.

Không chỉ vậy, lực lượng quân đội cũng chịu ảnh hưởng. Quân số thường trực đã giảm 20%, từ 690.000 năm 2019 xuống còn khoảng 450.000 hiện nay. Quân đội Hàn Quốc hiện vẫn được bổ sung bởi 28.500 lính Mỹ, trong khuôn khổ hiệp ước phòng thủ chung với Washington.

HỌC CÁCH THÍCH ỨNG VỚI THÁCH THỨC MỚI

Dù triển vọng u ám, một số chuyên gia cho rằng không nên quá bi quan.

Bà Lee In-sil, nguyên Tổng cục trưởng Cơ quan Thống kê Quốc gia, nhấn mạnh rằng các nền kinh tế luôn có cách thích ứng. “Khi rơi vào suy thoái, kinh tế thường phản ứng bằng việc thúc đẩy đổi mới công nghệ, điều chỉnh chính sách nhập cư và nhiều biện pháp khác để ngăn chặn suy giảm sâu hơn”, bà nói.

Ông Eberstadt từ AEI cũng cho rằng Hàn Quốc hoàn toàn có thể duy trì, thậm chí nâng cao mức thịnh vượng dù già hóa và suy giảm dân số. Ông nhắc lại những lo ngại hồi thập niên 1970, khi dân số thế giới tăng mạnh khiến nhiều người lo ngại về nạn thiếu lương thực. Trong cuốn sách “Quả bom dân số” xuất bản năm 1968, do giáo sư Paul Ehrlich (Đại học Stanford) và nhà nghiên cứu Anne Ehrlich đồng tác giả, từng dự báo nạn đói toàn cầu và tỷ lệ tử vong tăng cao. Nhưng 50 năm sau, thế giới lại giàu có hơn, học vấn cao hơn, được nuôi dưỡng tốt hơn, có nhà ở tốt hơn, ít đói nghèo tuyệt đối hơn so với khi dân số nhỏ hơn.

Bà Lee In-sil từ KPPIF tin rằng với tốc độ điều chỉnh chính sách nhanh chóng và sự thay đổi nhận thức xã hội hiện nay, Hàn Quốc sẽ tìm ra giải pháp đột phá.

Ông Eberstadt cũng đồng tình: “Rất ít người từng tin rằng Hàn Quốc có thể đạt được những gì như ngày nay khi chiến tranh dừng lại năm 1953. Nhưng con người chúng ta vốn dĩ rất linh hoạt, thích ứng nhanh với hoàn cảnh”.

Các chuyên gia cho rằng cần có sự thay đổi căn bản trong chính sách phúc lợi xã hội, đặc biệt là hỗ trợ nuôi dạy trẻ và cải thiện môi trường làm việc, nếu không mọi gói hỗ trợ tài chính đơn thuần sẽ khó tạo ra tác động lớn.

Bài học từ các quốc gia có tỷ lệ sinh phục hồi ở châu Âu cho thấy một hệ thống hỗ trợ toàn diện - bao gồm dịch vụ giữ trẻ, nghỉ thai sản và chính sách bình đẳng giới - mới có thể đem lại hiệu quả bền vững. Đây có thể là hướng đi cần thiết để Hàn Quốc thoát khỏi vòng xoáy dân số đang đe dọa trực tiếp đến nền kinh tế và an ninh quốc gia.

Minh Hương