Hành trình lịch sử dân tộc qua nghệ thuật sơn mài

Hành trình lịch sử dân tộc trong cuộc đấu tranh giành độc lập, tự do, thống nhất đất nước được tái hiện dưới góc nhìn của thế hệ trẻ hôm nay qua nghệ thuật sơn mài. Ở đó, quá khứ hào hùng, rất đỗi gian lao mà anh dũng hiện lên lấp lánh, hiện thực và huyền ảo trong màu sơn thếp, vừa ấn tượng bởi mức hoành tráng, vừa độc đáo trong tư duy và cách thể hiện.

Sáng tạo trên nền tảng truyền thống

Sau triển lãm “Dấu thiêng” bề thế trong Khu di tích Hoàng thành Thăng Long năm 2024, họa sĩ 9x Chu Nhật Quang lại gây bất ngờ cho giới mỹ thuật và công chúng yêu nghệ thuật, khi chuẩn bị giới thiệu 20 tác phẩm sơn mài khổ lớn ở triển lãm “Mùa xuân Độc lập”, trong kế hoạch kỷ niệm 80 năm Cách mạng Tháng Tám và Quốc khánh 2/9 của Ban Tuyên giáo và Dân vận Trung ương.

Từ những ý tưởng, phác thảo ban đầu, cho đến khi triển khai và hoàn tất các tác phẩm, là một quá trình miệt mài học tập, nghiên cứu, lao động và trưởng thành của người họa sĩ trẻ.

Họa sĩ Chu Nhật Quang bên tác phẩm sơn mài “Bắc Nam thống nhất”.

Họa sĩ Chu Nhật Quang bên tác phẩm sơn mài “Bắc Nam thống nhất”.

Từ nhiều tháng nay, mỗi ngày của họa sĩ trẻ Chu Nhật Quang ở xưởng tranh "Mùa xuân Độc lập" tại khu Ỷ La, Dương Nội (Hà Nội) thường bắt đầu bằng buổi gặp gỡ, bàn bạc triển khai công việc với các cộng sự, sau đó là khoảng thời gian dài làm việc tới đêm khuya.

Trong cái nắng oi bức mùa hạ, Chu Nhật Quang tỉ mẩn thực hiện đặt từng lá thếp, quét lại màu sơn, thêm một chút dát vàng, ốp bạc... hoặc có lúc lăn lưng trực tiếp mài tạo ánh cùng mọi người trên những tấm tranh kích cỡ trải rộng cả chục m2.

Mới tiếp xúc, ít người nghĩ trong vóc dáng dong dỏng, thư sinh này lại có thể chứa đựng nghị lực và sức lao động sáng tạo dẻo dai đến như vậy. Càng ngạc nhiên hơn khi biết anh từng có 7 năm du học đào tạo về nghệ thuật ở nước ngoài. Tiếp thu tư duy hội họa phương Tây, nhưng Quang lại lựa chọn sơn mài truyền thống của dân tộc. Con đường sáng tác ấy đã định hình từ những ngày thơ ấu và được anh theo đuổi trong suốt những năm tháng trên các giảng đường Âu, Mỹ.

Trong câu chuyện của Quang, luôn dễ nhận ra niềm đam mê với sơn mài và văn hóa nghệ thuật dân tộc. Tôi đã hình dung ra cậu bé Quang ngày nào bên những bức sơn mài bộn bề trong không gian căn hộ chật chội ở ngõ nhỏ Hà Nội của ông nội là NSND Chu Mạnh Chấn và cha là NSƯT Chu Lượng, hai họa sĩ sơn mài nổi tiếng với tranh đồng quê và rối nước.

Niềm đam mê đã lớn lên cùng năm tháng theo ông và cha trong các chuyến điền dã sáng tác thôn quê. Họ không chỉ dạy bảo cho Quang các kỹ thuật cơ bản của nghề, mà còn là nguồn động lực, truyền cảm hứng, vun đắp, bồi dưỡng cho anh tình yêu, sự trân trọng với những giá trị văn hóa dân tộc cùng bài học lịch sử ẩn chứa trong từng di sản. Đó chính là nền tảng cơ sở, bệ đỡ xuất phát trên con đường nghệ thuật của người họa sĩ trẻ với những sáng tạo đột phá, góp phần nâng tầm sơn mài Việt Nam.

Thời gian du học, nhiều thầy cô, bạn học đã vô cùng khâm phục, yêu thích khi nghe Quang giới thiệu và tận mắt chiêm ngưỡng những tác phẩm sơn mài nghệ thuật Việt Nam. Họ hiểu sơn mài còn rất nhiều không gian sáng tạo cần khám phá, cần khai thác, hiểu được khát vọng, tình yêu với nghệ thuật dân tộc của Quang và luôn động viên anh dấn bước trên con đường mình đã chọn.

Họa sĩ 9x nhớ mãi lời một giảng viên người Australia nói với anh trước khi lên đường về nước: “Chúng tôi trang bị cho anh tư duy, kiến thức, công nghệ, những xu hướng hội họa hiện đại. Hãy đi tới tận cùng với tình yêu, khát vọng của mình và anh sẽ thành công con đường nghệ thuật đậm màu dân tộc”.

Thời gian về nước hơn 5 năm không phải nhiều với Quang, song anh đã kịp ghi dấu ấn đậm nét trong đời sống mỹ thuật Việt Nam khi ra mắt loạt 52 tác phẩm gây tiếng vang lớn ở triển lãm đầu tiên của mình mang tên “Dấu thiêng”, tổ chức tại Khu di tích Hoàng thành Thăng Long vào dịp kỷ niệm 70 năm Giải phóng Thủ đô năm 2024, với những thử nghiệm độc đáo về tranh sơn mài khổ lớn, sớm khẳng định một phong cách hội họa riêng.

Nói như nhà thơ Nguyễn Quang Thiều, Chủ tịch Hội Nhà văn Việt Nam, một người bạn lâu năm của gia đình anh: “Chu Nhật Quang hội tụ đủ các yếu tố có thể tạo nên đột phá mà vẫn giữ được bản sắc dân tộc để mang lại sự độc đáo, khác biệt. Xem tranh của Quang có thể thấy được luồng cảm xúc và năng lượng sáng tạo luôn dồi dào trong đó”.

Trên nền tảng kỹ thuật làm vóc tranh và tạo màu sơn mài truyền thống, họa sĩ 9x đã tìm tòi hướng đi mới, phát huy và nâng tầm sơn mài Việt trong sự sáng tạo không ngừng nghỉ về cách thức thể hiện. Sơn mài truyền thống dựa trên một số màu cơ bản bởi cái khó là không định đa dạng được màu sắc đa dạng, nhưng Chu Nhật Quang đã vượt qua được những giới hạn để tạo ra nhiều màu thể hiện trong tranh mà vẫn giữ được độ lung linh, huyền ảo.

Anh cũng mạnh dạn tìm tòi, nghiên cứu thể hiện sơn mài trên những bức vóc khổ lớn liền khối từ nguyên liệu tái chế, không phải cắt ghép như các bức vóc bằng chất liệu gỗ, vừa tạo ra sự bền vững, vừa bảo đảm sự thân thiện với môi trường. Cho đến bây giờ, tranh sơn mài khổ lớn liền tấm đã trở thành một thương hiệu của Quang trong giới hội họa.

Tái hiện lịch sử bằng tình yêu

Nếu như giới làm nghề ban đầu còn ngỡ ngàng trước tầm vóc bề thế của 52 tác phẩm sơn mài khổ lớn ở không gian trưng bày “Dấu thiêng” lần đầu ra mắt của một họa sĩ 9x trong không gian thiêng Hoàng thành Thăng Long, thì lần này sẽ háo hức chờ đón khi Chu Nhật Quang chuẩn bị giới thiệu tiếp 20 bức tranh kích cỡ tương tự, trong đó có những bức lên tới gần 20 m2 ở triển lãm “Mùa xuân Độc lập”. Triển lãm sẽ diễn ra tại không gian Bảo tàng Hồ Chí Minh (Hà Nội) vào trung tuần tháng 8 tới trong dịp kỷ niệm 80 năm Cách mạng tháng Tám và Quốc khánh 2/9.

Họa sĩ Chu Nhật Quang và NSƯT Chu Lượng tại xường tranh sơn mài, thực hiện tác phẩm “Mùa xuân Độc lập”.

Họa sĩ Chu Nhật Quang và NSƯT Chu Lượng tại xường tranh sơn mài, thực hiện tác phẩm “Mùa xuân Độc lập”.

Trong khi “Dấu thiêng” tìm về cội nguồn văn hóa, mang màu sắc nhân sinh quan và triết lý sâu xa, cho thấy sự chững chạc và độ chín trong tư duy của một người trẻ say mê văn hóa dân tộc thì “Mùa xuân Độc lập” trở lại lịch sử trong cuộc đấu tranh giành độc lập, tự do, thống nhất đất nước, là sự tri ân, nhắc nhở về giá trị của hòa bình hôm nay đã phải đánh đổi bằng máu xương của các thế hệ người Việt, khắc họa nổi bật hình tượng Chủ tịch Hồ Chí Minh, lãnh tụ kính yêu của dân tộc.

Nhìn về tổng thể, theo chủ đề xuyên suốt, mỗi bức tranh ghi dấu những thời khắc đổi thay, những chiến công hào hùng, thể hiện niềm tự hào, tình yêu quê hương, đất nước và khát vọng vươn mình bước vào kỷ nguyên mới.

Theo đánh giá của một họa sĩ lão thành, tranh của Chu Nhật Quang vẫn là sự nghiêm cẩn về đường nét, hình khối, sắc màu, mang phong cách trường phái ấn tượng của hội họa phương Tây, nhưng người xem cũng nhận ra bản sắc Việt trong tính ước lệ, bay bổng và tài hoa của mỹ thuật truyền thống dân tộc.

Không gian “Mùa xuân Độc lập” giống như một hành trình qua từng sự kiện tiêu biểu mà ở đó mỗi hình khối kiến trúc mang vẻ đẹp đặc trưng vùng, miền trong sự thống nhất chung của văn hóa dân tộc, được cài đặt, đan xen nhau, hòa quyện sinh động với hình ảnh con người, nhắc nhở về những sự kiện lịch sử.

Ở đó, có Quảng trường Ba Đình, có Lăng Bác, chùa Một cột, Hồ Gươm- Tháp Rùa, cầu Thê Húc, có cột cờ Lũng Cú địa đầu Tổ quốc tung bay Quốc kỳ, đường Trường Sơn rầm rập quân đi, cầu Hàm Rồng vươn mình trong khói bom, có cồn cát Quảng Bình và những cô dân quân tay súng, tay cày, có cây cầu và dòng sông Hiền Lương đôi bờ chia cắt xót xa cùng thành cổ Quảng Trị một thời máu lửa, cố đô Huế, phố cổ Hội An, Bến Nhà Rồng nơi Bác Hồ ra đi tìm đường cứu nước, Trường Sa, Hoàng Sa thân thương và Dinh Độc lập, điểm hội quân cuối cùng của ngày Đại thắng mùa Xuân 1975...

Cảm nhận trong độ lắng sâu của sơn mài là hào khí ngàn năm văn hiến, sự quật cường, kiên trung, yêu hòa bình của một dân tộc đã đi qua những cuộc chiến tranh khốc liệt để bảo vệ phẩm giá, độc lập, tự do và sự thống nhất đất nước mà không một thế lực nào có thể ngăn cản.

Họa sĩ Chu Nhật Quang thếp bạc trên bức sơn mài “Bác Hồ đọc Tuyên ngôn Độc lập”.

Họa sĩ Chu Nhật Quang thếp bạc trên bức sơn mài “Bác Hồ đọc Tuyên ngôn Độc lập”.

Điểm nhấn của không gian trưng bày là các tác phẩm sơn mài hai mặt “Bác Hồ đọc Tuyên ngôn Độc lập”, có chiều dài gần 8m, chiều rộng gần 3m; bức “Bắc Nam thống nhất” dài 5m, rộng 4m. Mỗi bức nặng hai đến ba tấn, có hai mặt theo cùng một nội dung chủ đề và được lắp trong một khung sắt lớn gia cố chắc chắn, để giữ độ ổn định cho tấm vóc tranh.

Hình tượng vị lãnh tụ kính yêu của dân tộc, một nhân cách lớn, một Danh nhân Văn hóa của Việt Nam và nhân loại, được thể hiện sinh động, khắc họa tầm vóc trí tuệ, sự bao dung, cùng tình cảm của Người với đất nước, với nhân dân, cũng như của nhân dân, bạn bè quốc tế với Bác Hồ. Thấp thoáng trong các tác phẩm là hình ảnh chim én sải cánh bay bên hoa sen tỏa sắc, như đang báo hiệu một mùa Xuân mới của đất nước.

Cùng với hai tác phẩm này, còn có loạt tranh khổ lớn mang tên “Con đường Bác Hồ”, tái hiện hành trình ra đi tìm đường cứu nước của Chủ tịch Hồ Chí Minh, từ Bến Nhà Rồng cho đến khi trở về địa danh Pác Bó, để trực tiếp lãnh đạo cách mạng giải phóng dân tộc, giành độc lập, tự do.

Nổi bật là bức chân dung sơn mài lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc năm 1920, trong những tháng ngày hoạt động cách mạng sôi nổi tại Paris (Pháp) với hình ảnh phía trước là chân trời giải phóng rộng mở cho dân tộc khi người tiếp cận chủ nghĩa Mác- Lê-nin.

Xây dựng phác thảo cho các tác phẩm là cả một quá trình dài tích lũy kiến thức, học hỏi, khám phá và cảm nhận lịch sử của Chu Nhật Quang từ sách, báo, tài liệu và thế hệ đi trước, trong đó có sự tư vấn của không ít học giả, chuyên gia lịch sử uy tín.

Theo NSƯT Chu Lượng: “Cái hay và độc đáo là Quang sáng tạo tranh về đề tài lịch sử dưới con mắt cũng như cách hiểu của những người trẻ hôm nay. Tôi rất mừng vì họ đã biết cảm nhận, nghĩ về lịch sử đúng hướng và đã bắt đầu kế tiếp chúng tôi gánh trên vai trách nhiệm người nghệ sĩ với đất nước và dân tộc”.

Tuổi 30 với hai triển lãm lớn, Chu Nhật Quang sẽ còn tiến xa, đưa nghệ thuật sơn mài Việt Nam lên một tầm cao mới.

Minh Tuệ/Báo Tin tức và Dân tộc

Nguồn Tin Tức TTXVN: https://baotintuc.vn/doi-song-van-hoa/hanh-trinh-lich-su-dan-toc-qua-nghe-thuat-son-mai-20250722202908682.htm