Hành trình trả lại tên cho bức ảnh gây tranh cãi trong vụ thảm sát Mỹ Lai

Bức ảnh “Anh che đạn cho em” từng gây tranh cãi ở khu chứng tích Sơn Mỹ (Quảng Ngãi) đã được trở về với đúng tên của nó

Ngày 15/3, Quảng Ngãi chính thức tổ chức công bố thông tin về nội dung thỏa thuận giấy phép sử dụng ảnh của ông Ronald l.haeberle về vụ thảm sát Sơn Mỹ. Song song, Ban Quản lý Bảo tàng chứng tích Sơn Mỹ (xã Tịnh Khê, TP Quảng Ngãi) cũng đã hoàn tất việc trưng bày bộ ảnh do ông Ronald Haeberle, tác giả bộ ảnh vụ thảm sát Mỹ Lai chuẩn bị cho lễ tưởng niệm 55 năm thảm sát Sơn Mỹ (16/3/1968 - 16/3/2023).

Lãnh đạo Sở Văn hóa thể thao và Du lịch Quảng Ngãi cho biết, tại cuộc gặp gỡ với lãnh đạo tỉnh ngày 8/3 vừa qua, ông Ronald Haeberle, tác giả bộ ảnh vụ thảm sát Mỹ Lai (16/3/1968) đã ký biên bản đồng ý tặng bộ ảnh vụ thảm sát Mỹ Lai và thống nhất nội dung chú thích các bức ảnh được trưng bày tại Khu chứng tích Sơn Mỹ.

Bức ảnh “Anh che đạn cho em” thành tên: “Đứa bé trai cố che đạn cho em gái” cho đúng với sự thật lịch sử

Ông Ronald Haeberle, tác giả bộ ảnh vụ thảm sát Mỹ Lai (16/3/1968) đồng ý tặng bộ ảnh vụ thảm sát Mỹ Lai và thống nhất nội dung chú thích các bức ảnh được trưng bày tại Khu chứng tích Sơn Mỹ (xã Tịnh Khê). Trong đó, tên bức ảnh “Anh che đạn cho em” thành tên: “Đứa bé trai cố che đạn cho em gái” cho đúng với sự thật lịch sử.

“Cho đến nay ký ức đau thương ở Mỹ Lai vẫn còn day dứt mãi trong trái tim tôi. Lần thứ hai trở về thăm Quảng Ngãi, tôi cùng bạn bè mong muốn điều duy nhất, đó là thế giới được hòa bình, không còn cảnh chiến tranh xảy ra nữa”, ông Ronald Haeberle trải lòng

Vào sáng 16/3/1968, phóng viên ảnh chiến trường Ronald Haeberle theo chân một đơn vị quân đội Mỹ tiến vào làng Sơn Mỹ. Nhóm lính Mỹ đã xả súng bắn chết hàng trăm nông dân, vào làng đốt nhà và tiếp tục bắn giết ông già, đàn bà, trẻ con. Cuộc thảm sát diễn ra trong vòng 4 giờ đồng hồ, khiến 504 thường dân thiệt mạng.

Cựu nhà báo Mỹ mang theo 2 máy ảnh đã chụp lại tổng cộng 60 bức ảnh (40 trắng đen và 20 ảnh màu) ghi lại cảnh tượng kinh hoàng này. Cuối năm 1969, bộ ảnh thảm sát Mỹ Lai được ông đăng trên tạp chí Time, Life và Newsweek. Thời điểm đó, tin tức về vụ thảm sát hâm nóng thêm phong trào phản đối chiến tranh ở Việt Nam. Điều đáng nói, để 18 bức ảnh màu này xuất hiện trên Tạp chí Life năm 1969, Ronald Haeberle đã phải cân nhắc rất kỹ suốt một năm trời. Cuối cùng ông quyết định công bố toàn bộ dù ông phải chịu tiếng “kẻ phản bội quân đội Mỹ”.

Những bức ảnh của ông Ronald Haeberle

Năm 1978, kỷ niệm 10 năm vụ thảm sát, lần đầu tiên Nhà chứng tích Sơn Mỹ đã trưng bày nhiều bức ảnh của Ronald Haeberle được họ lấy lại từ Tạp chí Life. Trong loạt ảnh đó, có một tấm ảnh Anh che đạn cho em, cả hai sau đó đã bị sát hại, như chú thích của Tạp chí Life. Thay vì trung thành với chú thích trên, Nhà chứng tích Sơn Mỹ lại ghi Trương Bốn che đạn cho Trương Năm - là tên của hai người đã bị giết tại một địa điểm khác với vị trí tấm ảnh mà Ronald chụp.

Ông Trần Văn Đức 62 tuổi, một nạn nhân trong vụ thảm sát có người mẹ bị giết hại mà Ronald Haeberle có chụp trong một bức ảnh, cho rằng hai đứa trẻ trong ảnh chính là hai anh em của ông gồm ông và Trần Thị Hà. Ông Trần Văn Đức hiện là Việt kiều sinh sống tại CHLB Đức. Còn bà Trần Thị Hà (56 tuổi, em gái ông Đức) đang sống ở xã Tịnh Châu, TP Quảng Ngãi.

Suốt nhiều năm qua, ông Đức miệt mài soạn thảo, gửi đi hàng chục gói hồ sơ đến nhiều cơ quan chức năng Việt Nam. Thoạt đầu, ông nghĩ chuyện này đơn giản có thể yêu cầu cơ quan chức năng điều chỉnh lại chú thích ảnh vì nhiều người dân địa phương có thể làm chứng, trả lại sự thật cho bức ảnh nhưng không ngờ, hành trình tìm sự thật lịch sử cho bức ảnh này kéo dài suốt nhiều năm. Không chỉ gửi đơn thư, gặp gỡ nhân chứng sống sót trong vụ thảm sát Mỹ Lai, ông Đức đã gửi email đi khắp nơi dò tìm về hai phi công Mỹ Larry Colburn và Hugh Thompson từng đi trực thăng giải cứu dân làng trong vụ thảm sát Mỹ Lai.

Tháng 9/2011, sau thời gian dài tìm thông tin, ông Đức đã quyết định bay sang Mỹ tìm gặp ông Ronald Haeberle, tác giả bộ ảnh vụ thảm sát Mỹ Lai hy vọng tìm được manh mối sự thật cho bức ảnh. Ông Đức đã mời Ronald Haeberle trở lại Sơn Mỹ vào năm 2011 để “xác định lại vị trí đã chụp bức ảnh”.

Theo thuật lại của ông Trần Văn Đức vào buổi sáng cách đó… 43 năm (1968 - 2011), lúc ông “che đạn cho em”, thấy trên bầu trời có chiếc máy bay có vẽ hình cá mập bay về hướng hai anh em ông. Ông Đức (7 tuổi) sợ quá bèn đè em xuống và “che chở cho em” như trong bức ảnh. Ông Ronald Haeberle cũng thừa nhận hôm đó, lúc ông chụp bức ảnh này, trên trời về hướng nhìn của hai đứa trẻ cũng có chiếc “máy bay vẽ hình cá mập”.

Ngày 15/3, Quảng Ngãi chính thức tổ chức công bố thông tin về nội dung thỏa thuận giấy phép sử dụng ảnh của ông Ronald l.haeberle về vụ thảm sát Sơn Mỹ

Được biết, vào tháng 4/2019, Bảo tàng Chứng tích chiến tranh (TP.HCM) từng thông báo kết luận cuộc họp hội đồng khoa học về việc chỉnh sửa nội dung chú thích trưng bày thảm sát Sơn Mỹ thuộc chuyên đề “Tội ác chiến tranh xâm lược”. Bà Trần Xuân Thảo, Giám đốc Bảo tàng Chứng tích chiến tranh, Chủ tịch hội đồng khoa học cho biết, sau thời gian xác minh, Hội đồng khoa học kết luận điều chỉnh nội dung chú thích cũ của tấm ảnh thành “Anh che đạn cho em”. Anh Trần Văn Đức, 7 tuổi. Em Trần Thị Hà, 14 tháng tuổi. Hai anh em hiện còn sống”.

Dù vậy, suốt gần 5 năm tiếp theo, đến hôm nay, tên cho bức ảnh gây tranh cãi trong vụ thảm sát Mỹ Lai mới chính thức được chính quyền Quảng Ngãi hoàn tất các thủ tục cũng như gặp gỡ tác giả để trưng bày trở lại.

Vũ Vân Anh