Hiểm họa âm thầm của những bệnh nhiệt đới 'rơi vào quên lãng'

Báo cáo mới nhất của Viện Sốt rét – Ký sinh trùng – Côn trùng TPHCM (Bộ Y tế) cảnh báo, dù Việt Nam đã đạt được nhiều tiến bộ trong kiểm soát các bệnh truyền nhiễm, song các chuyên gia cảnh báo: nhiều bệnh tưởng đã biến mất vẫn âm thầm lan rộng, tiềm ẩn nguy cơ bùng phát.

21 căn bệnh "bị lãng quên" và hiểm họa khó nhận diện

Theo TS. Đoàn Bình Minh – Phó Viện trưởng Viện Sốt rét – Ký sinh trùng – Côn trùng TPHCM, đến năm 2025, WHO ghi nhận 21 bệnh NTDs, bao gồm: Loét Buruli, bệnh Chagas, sốt Dengue và sốt Chikungunya, bệnh Dracunculiasis (bệnh giun Guinea), bệnh Echinococcosis, bệnh sán lá truyền qua thực phẩm, bệnh trypanosomiasis Châu Phi (hay bệnh ngủ Châu Phi), bệnh Leishmaniasis, bệnh phong, bệnh giun chỉ bạch huyết, U nấm - nấm sắc tố và nấm sâu khác; bệnh cam tẩu mã (viêm họng miệng hoại tử lan rộng), Bệnh giun chỉ (bệnh mù sông), bệnh dại, bệnh ghẻ và các ký sinh trùng ngoài da khác, bệnh sán máng, bệnh giun sán truyền qua đất, rắn độc cắn, bệnh sán dây và sán dây lợn, bệnh đau mắt hột, bệnh ghẻ cóc.

TS. Đoàn Bình Minh – Phó Viện trưởng Viện Sốt rét – Ký sinh trùng – Côn trùng TPHCM. Ảnh: Hoàng Nguyễn.

"Các tác nhân gây bệnh rất đa dạng: virus, vi khuẩn, ký sinh trùng đến nấm… Các đường lây cũng nhiều và rất khác nhau, từ muỗi, ruồi, ốc, nước bẩn đến thực phẩm nhiễm mầm bệnh. Một số bệnh có thể dẫn đến mù lòa, tàn tật, dị dạng cơ thể, thậm chí ung thư hoặc tổn thương thần kinh", TS Đoàn Bình Minh phân tích.

Lý giải tên gọi NTDs (tạm dịch là bệnh dễ bị bỏ qua, hay dễ bị lãng quên), chuyên gia nói rằng đây là những căn bệnh mà theo năm tháng, nhiều nước trên thế giới đã thành công loại trừ, trong đó có Việt Nam. Vì vậy, cộng đồng thậm chí giới chuyên môn dễ "lãng quên" các bệnh này mà hướng sự chú ý, tập trung và cảnh giác vào những bệnh mới nổi.

"Dù đã được loại trừ, nói cách khác là chưa phát hiện ca mắc mới (nội địa hoặc ngoại lai), song mầm bệnh vẫn còn đó. Nên trong thời gian dài "rơi vào quên lãng", một số bệnh thuộc nhóm NTDs bắt đầu trỗi dậy. Nếu không nhận được sự quan tâm kịp thời của giới chuyên môn, sự cảnh giác từ cộng đồng, hệ lụy sẽ không hề nhỏ", chuyên gia phân tích thêm.

Gánh nặng xã hội và kinh tế

NTDs không chỉ là vấn đề y tế mà còn là thách thức phát triển bền vững. Chuyên gia chỉ rõ, nhóm bệnh này gây đau đớn kéo dài, làm giảm năng suất lao động, gia tăng nghèo đói và tạo nên "vòng luẩn quẩn bệnh tật – nghèo đói". Người mắc bệnh còn phải chịu kỳ thị xã hội, ảnh hưởng sức khỏe tinh thần và cơ hội hòa nhập.

Tại Việt Nam, nhóm bệnh do véc tơ truyền như sốt xuất huyết Dengue và Chikungunya đang là mối đe dọa hàng đầu.

Bệnh nhân sốt xuất huyết trở nặng vì nhập viện muộn màn.

Năm 2024, cả nước ghi nhận 114.906 ca sốt xuất huyết, trong đó 18 ca tử vong; số mắc giảm 20,2% nhưng vẫn ở mức cao. Riêng khu vực Nam Bộ và Lâm Đồng, ghi nhận số ca mắc tăng gần 120% so với cùng kỳ 2024, số ca tử vong cũng tăng hơn cùng kỳ. Trong khi đó, Chikungunya – bệnh do muỗi Aedes truyền – tuy chưa ghi nhận ca mắc mới tại Việt Nam, song vẫn là nguy cơ tiềm tàng, khi khu vực Đông Nam Á đã xuất hiện rải rác các ổ dịch nhỏ.

Cũng theo chuyên gia Viện Sốt rét – Ký sinh trùng – Côn trùng TPHCM, việc kiểm soát bệnh NTDs đang đối mặt nhiều thách thức. Trước hết là sự tiến hóa của mầm bệnh, xuất hiện chủng mới có độc lực cao. Thứ đến là nguồn lực chưa đầy đủ như mong muốn, đặc biệt tại tuyến cơ sở. Ngoài ra, vấn đề kháng thuốc, biến đổi khí hậu, di biến động dân cư làm gia tăng nguy cơ phát tán mầm bệnh…

Theo chuyên gia, sắp tới cần sớm lồng ghép chương trình phòng chống NTDs vào chiến lược y tế quốc gia, tăng đầu tư nghiên cứu – phát triển thuốc và vaccine, củng cố mạng lưới giám sát, đào tạo nhân viên y tế và tăng cường truyền thông cộng đồng. Ngoài ra, việc kiểm soát véc tơ truyền bệnh, cải thiện vệ sinh môi trường, cung cấp nước sạch, cùng sự tham gia của cộng đồng được xem là chìa khóa cắt đứt chuỗi lây truyền.

"Các bệnh nhiệt đới bị rơi vào quên lãng không còn là chuyện riêng của vùng sâu, vùng xa nữa. Trong bối cảnh di cư, giao thương và biến đổi khí hậu, chúng có thể quay lại ngay giữa đô thị lớn như TPHCM nếu chúng ta chủ quan. Phòng bệnh vẫn là biện pháp hiệu quả nhất. Nếu để bệnh quay lại, chi phí kiểm soát sẽ cao gấp nhiều lần so với đầu tư dự phòng" - TS. Đoàn Bình Minh nhấn mạnh.

Đỗ Bá