Hiểu rõ về đăng ký điện mặt trời và các lợi ích cho người dân

Từ tháng 3/2025, Nghị định 58 hướng dẫn Luật Điện lực 2024 quy định khi người dân, tổ chức lắp đặt điện mặt trời mái nhà(ĐMTMN) tự sản, tự tiêu dù nối lưới hay tự dùng cũng đều phải thông báo/đăng ký với cơ quan chức năng. Thế nhưng theo thống kê của Tập đoàn Điện lực Việt Nam, từ sau năm 2020 đến nay đã có hơn 1.300 MWp, điện mặt trời mái nhà tự sản, tự tiêu không bán cho EVN và đa số không đăng ký. Nghĩa là, một lượng nguồn phát đáng kể đang “ngoài sổ sách”, gây khó khăn cho công tác dự báo phụ tải, quản lý, lập phương thức điều độ, vận hành hệ thống điện, chuẩn bị nguồn điện khi không có nắng hoặc tắt nắng đột ngột… Bên cạnh đó là hàng loạt các vấn đề liên quan đến kỹ thuật, an toàn phòng chống cháy nổ, trách nhiệm của bên cung cấp dịch vụ lắp đặt. Về lâu dài, tình trạng “mù dữ liệu” sẽ làm méo mó bức tranh quy hoạch điện, cản trở thu hút đầu tư và tối ưu vận hành. Vì thế, việc thông báo/đăng ký không phải “thủ tục cho có”, mà là dữ liệu để hệ thống điện quốc gia hoạt động an toàn, hiệu quả.

Để tránh những bất cập nêu trên, mới đây Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) đã đề xuất thêm chế tài xử phạt hành chính về hành vi không đăng ký. Tuy nhiên, đề xuất này gây tranh luận, thậm chí bị lợi dụng, xuyên tạc chống phá.

Vì sao phải đăng ký?

Như đã biết, hệ thống điện quốc gia vận hành theo nguyên tắc cân bằng cung – cầu theo từng giây. Để cung cấp điện, cơ quan vận hành phải huy động nhiều nguồn điện như nhiệt điện, thủy điện, năng lượng tái tạo (điện gió, mặt trời) và bao giờ cũng phải duy trì một nguồn điện nền dự phòng khi điện năng lượng tái tạo quá nhiều và luôn bị tác động bởi thời tiết.

Nhu cầu tiêu thụ điện tăng giảm song cũng ở một khung nhất định nào đó, khi huy động nguồn điện này nhiều thì nguồn điện khác phải giảm đi và ngược lại. Cơ quan vận hành hệ thống điện phải điều tiết vì điện rất phức tạp, liên quan đến truyền tải, chất lượng điện…

Hiểu một cách đơn giản, ĐMTMN là nguồn điện phân tán, phụ thuộc vào thời tiết, thường tăng mạnh giữa trưa nắng và tụt nhanh khi mây kéo đến hoặc chiều tối. Nếu không có dữ liệu đăng ký, điều độ hệ thống sẽ thiếu đầu vào để dự báo công suất phát thực tế, dẫn tới sai số trong lập phương thức huy động, có nơi thừa cục bộ giữa trưa nhưng lại căng thẳng vào chiều tối. Đó không chỉ là chuyện kỹ thuật mà nó còn liên quan trực tiếp đến độ tin cậy cung cấp điện (tần số, điện áp, quán tính hệ thống… ). Không nhìn thấy số liệu thì không thể vận hành linh hoạt an toàn, do đó cần phải biết quy mô và phân bố ĐMTMN.

Sự ngộ nhận và lợi ích cho chính người dân

Nhiều lập luận cho rằng “tôi không bán điện, không nối lưới, việc gì phải đăng ký”, lắp đặt là tài sản riêng, quyền của tôi, sao phải đăng ký? Bắt đăng ký, xử phạt là cơ chế xin cho, gây khó cho người dân… Thực tế, quan điểm này là chưa đúng bởi trong Nghị định đã nêu rõ.

Cần phải hiểu rằng, thực tế, dù ĐMTMN không nối lưới, không bán điện nhưng đại đa số hộ gia đình vẫn dùng lưới điện quốc gia khi trời tối, trời mưa, thời tiết ko thuận lợi… những lúc như vậy phải lấy điện từ lưới. Hoặc đối với hệ thống ĐMTMN có nối lưới (dù không bán điện) khi trời nắng, nếu tự dùng không hết, điện dư vẫn có thể đẩy lên lưới, nếu không được kiểm soát sẽ dẫn đến rủi ro kỹ thuật (điện áp, quá tải nhánh, chất lượng điện) tác động lên lưới. Vì vậy, việc đăng ký/thông báo giúp đơn vị vận hành dự báo và xử lý các tình huống phụ tải giảm sâu ngày lễ/Tết, nắng gắt giữa trưa hoặc thời tiết không thuận gây sụt nguồn đột ngột.

Như vậy, có thể thấy ngoài lợi ích cho công tác quản lý vận hành, việc đăng ký còn mang lại lợi ích trực tiếp cho người dân.

Trước hết là vấn đề an toàn của hệ thống ĐMTMN. Hiện nay, thị trường thiết bị rất đa dạng; đăng ký giúp kiểm soát tiêu chuẩn kỹ thuật, an toàn xây dựng, phòng chống cháy nổ, truy vết trách nhiệm khi có sự cố; người dân dễ dàng được hỗ trợ, bảo hiểm.

Thứ hai, giúp kiểm soát chất lượng điện. Khi điều độ nắm được thông tin, quy mô, khu vực lắp đặt sẽ giảm nguy cơ cắt giảm điện lưới, điện chập chờn do quá tải cục bộ hoặc thiếu nguồn đột ngột.

Thứ ba, minh bạch hóa thông tin, khi dữ liệu đầy đủ là cơ sở để đo đếm theo thời gian thực, khuyến khích tiết kiệm và tối ưu hoàn vốn.

Như vậy có thể thấy, việc đăng ký là bảo vệ lợi ích của chính người dân.

Chúng ta đều biết, Đảng và Nhà nước luôn ưu tiên khuyến khích phát triển ĐMTMN. Điều này đã được thể hiện rất rõ trong Nghị quyết 55, Nghị quyết 70 về an ninh năng lượng, Luật Điện lực 2024, Quy hoạch điện VIII và Quy hoạch VIII điều chỉnh nhưng phải lưu ý phù hợp an toàn hệ thống.

Mặt khác, Nghị định 58 và các văn bản luật gần đây đều được xây dựng theo hướng cắt giảm tối đa thủ tục và chuẩn hóa quy trình. Do đó, việc đăng ký không phải thủ tục phát sinh, không phải điều kiện nhưng là quy định mà mọi người dân phải chấp hành. Nó cũng giống như khi mua xe máy, ô tô phải đăng ký, hay đi nước ngoài mang ngoại tệ quá quy định phải khai báo.

EVN là doanh nghiệp thực thi chính sách, thấy bất cập thì họ đề xuất nhằm các mục đích nêu trên, bảo vệ quyền lợi người dân và khuyến khích phát triển điện mặt trời trật tự. EVN cũng đã có hướng dẫn về đăng ký trực tuyến hết sức đơn giản theo từng bước.

Có thể khẳng định, đăng ký khi lắp đặt ĐMTMN tự dùng là để được bảo vệ lợi ích cho người dân, góp phần giúp Việt Nam đi nhanh, đi xa trong chuyển dịch năng lượng

Do đó, người dân cần nhìn nhận một cách khách quan, tìm hiểu kỹ thông tin chính sách, tránh bị các thế lực xấu xuyên tạc.