Hộ kinh doanh trước bước ngoặt cơ chế thuế mới

Chuyển đổi phương thức thuế HKD là bước đệm để HKD hướng đến chuyên nghiệp trong tự chủ tài chính

Doanh thu trên 500 triệu đồng mới nộp thuế

Bà Lê (phường Xuân Hương - Đà Lạt) có một cửa hàng tạp hóa nhỏ cho biết: “Nghe mức doanh thu trên 500 triệu đồng mới phải nộp thuế mừng lắm; nhưng hàng tạp hóa “tả pí lù” thế này không biết kê khai làm sao?”. Còn bà Phương (phường Xuân Hương - Đà Lạt) cho thuê tài sản trên đất thuê của người khác, băn khoăn, muốn kê khai để xác định mức doanh thu dưới 500 triệu đồng nhưng chưa thấy hướng dẫn cụ thể cho trường hợp này…

Tương tự như bà Lê, bà Phương, riêng địa bàn Thuế cơ sở 1 tỉnh Lâm Đồng có rất nhiều chủ quán tạp hóa, người thuê nhà kinh doanh lưu trú… có nhu cầu kê khai để được miễn thuế, vì họ biết chắc, doanh thu chưa tới 500 triệu đồng nhưng chưa biết kê khai thế nào... Theo thống kê của Thuế cơ sở 1 tỉnh Lâm Đồng, tính đến thời điểm cuối năm 2025, tổng số hộ kinh doanh khoán thuế trên địa bàn là 10.688 hộ; trong đó, số hộ trên 500 triệu đồng là 2.785 hộ, chiếm 26%; số hộ dưới 500 triệu đồng: 7.300 hộ (chiếm 68,3%).

Theo quy định của các văn bản quy phạm pháp luật và các luật được áp dụng từ ngày 1/1/2026: Luật Thuế TNCN (sửa đổi), Luật Thuế GTGT 2025 sửa đổi bổ sung, đối với HKD có doanh thu vượt quá 500 triệu đồng sẽ có mức tính thuế TNCN từ 0,5 - 5% tùy ngành nghề kinh doanh, mức thuế GTGT phải nộp từ 1 - 5%; tổng số thuế phải nộp của hộ kinh doanh từ 1,5 - 10%.

Theo quy định mới, từ ngày 1/1/2026, chỉ khi doanh thu trên 500 triệu đồng/năm, HKD mới thuộc diện phải nộp thuế thu nhập cá nhân (TNCN). Với ngưỡng 500 triệu đồng này, dự kiến khoảng 70% HKD có quy mô vừa và nhỏ tại Lâm Đồng (đặc biệt là HKD du lịch, dịch vụ, buôn bán nhỏ lẻ…) sẽ được miễn thuế hoàn toàn, giúp bà con có thêm nguồn vốn để tái đầu tư.

Từ thuế khoán sang kê khai

Quá trình chuyển đổi phương thức thuế khoán sang kê khai thuế sẽ tác động trực tiếp đến việc thay đổi quyền hạn và trách nhiệm của HKD đối với dòng tiền và nghĩa vụ thuế của mình. Đó là, quyền tự quyết trong việc xác định nghĩa vụ thuế “tự khai, tự tính, tự nộp”, tức là tự xác định chi phí hợp lệ để tự tính toán số thuế phải nộp đúng thực tế phát sinh, giúp giảm bớt áp lực tài chính trong giai đoạn thấp điểm. Minh bạch hóa thông qua công cụ quản lý số, giúp HKD tự chủ tài chính đi đôi với nâng cao năng lực quản trị sổ sách kế toán, hóa đơn điện tử, tạo năng lực kết nối vào chuỗi cung ứng chính quy của các doanh nghiệp lớn một cách dễ dàng...

Theo bà Nguyễn Thị Phương Hiếu - Phó Trưởng Thuế cơ sở 1 tỉnh Lâm Đồng: “Có một sự khác biệt trong cách tính thuế TNCN và thuế giá trị gia tăng (GTGT) đối với HKD, cần phải lưu ý là: Thuế TNCN chỉ tính phần vượt ngưỡng, còn thuế GTGT sẽ tính trên toàn bộ doanh thu nếu đã vượt ngưỡng. Quy định mới của Luật Thuế TNCN (sửa đổi) đối với HKD có 3 điểm sáng là: cơ chế “khấu trừ ngưỡng”, được lựa chọn phương pháp tính thuế (cho hộ có doanh thu lớn) và bỏ thuế khoán - chuyển sang tự kê khai. Cụ thể, cơ chế “khấu trừ ngưỡng” là thay đổi mang tính nhân văn nhất, khi thay vì quy định vừa bước qua “ngưỡng” là bị tính thuế cào bằng trên toàn bộ doanh thu như trước; nay Nhà nước cho phép HKD trừ đi 500 triệu đồng (chi phí sinh hoạt, vận hành cơ bản…) rồi mới tính thuế TNCN trên phần còn lại”.

Các HKD có doanh thu từ 500 triệu đồng - 3 tỷ đồng, có quyền lựa chọn 2 cách tính thuế TNCN, là nộp trực tiếp theo tỷ lệ % trên doanh thu (phù hợp với HKD có chi phí đầu vào khó chứng minh bằng hóa đơn); hoặc nộp theo thu nhập thực tế (doanh thu - chi phí) với thuế suất cố định 15%. Nếu có chi phí đầu vào lớn (có đầy đủ chứng từ, hóa đơn), phương pháp tính trên theo thu nhập thực tế giúp tối ưu hóa lợi nhuận cho HKD. Bên cạnh đó, từ năm 2026, quy định bỏ thuế khoán, chuyển sang tự kê khai; tức là hình thức “ấn định thuế” (thuế khoán) sẽ dần được thay thế bằng việc HKD tự kê khai theo doanh thu thực tế sẽ giúp hộ kinh doanh làm quen với hóa đơn điện tử ngay từ bây giờ.

Tiểu thương là một trong các nhóm hộ kinh doanh gặp khó khăn trong hoạt động kê khai thuế

Điểm cộng nộp thuế theo thu nhập

Quy định cho phép nộp thuế theo phương thức thu nhập (lợi nhuận) thực tế cũng là điểm cộng mà Luật Thuế TNCN (sửa đổi) mở ra cho các hộ kinh doanh có chi phí vận hành lớn. Nhìn qua, con số 15% (hoặc 17%, 20%) nghe có vẻ rất cao so với mức 1,5 - 10%. Tuy nhiên, quy định nộp thuế theo phương thức thu nhập thực tế, cho phép HKD chỉ nộp thuế khi thực sự có lãi; tức là, nếu kinh doanh lỗ, HKD không phải nộp thuế TNCN. Quy định này tạo sự công bằng tuyệt đối, giúp HKD bảo toàn vốn trong những giai đoạn thị trường khó khăn; phù hợp với ngành nghề kinh doanh các mặt hàng “vốn dày - lãi mỏng”...

Việc nộp thuế theo thu nhập thực tế yêu cầu HKD phải thực hiện quản lý hóa đơn, sổ sách một cách bài bản có thể gây áp lực và khó khăn ban đầu cho HKD khi phải thống kê hàng tồn kho đầu vào, phải biết sử dụng phần mềm hóa đơn điện tử… Tuy nhiên, nộp thuế theo thu nhập thực tế cũng mang lại lợi ích lâu dài, nhất là với HKD có mục tiêu lên doanh nghiệp, giúp kinh doanh theo hướng chuyên nghiệp hóa khi chủ hộ nắm rõ từng đồng chi phí; từ đó tối ưu hóa được hoạt động kinh doanh… HKD không còn là “đối tượng bị quản lý” thụ động, mà trở thành một thực thể kinh tế độc lập, tự chịu trách nhiệm về số liệu và tự hưởng lợi từ sự minh bạch của chính mình

Khi một HKD chứng minh được sự minh bạch trong tài chính, “quyền tự chủ” của họ được mở rộng sang cả thị trường vốn. Các số liệu doanh thu, lợi nhuận được kê khai minh bạch là căn cứ quan trọng trong việc chứng minh hiệu quả kinh doanh với các đối tác để huy động thêm vốn mở rộng quy mô, hoặc tăng khả năng tiếp cận nguồn lực tài chính từ ngân hàng với lãi suất ưu đãi hơn nhiều so với hộ thuế khoán…

Luật Thuế TNCN (sửa đổi) quy định, nếu HKD lựa chọn phương thức nộp theo thu nhập (lợi nhuận) thực tế, thì chia HKD thành các “nhóm quy mô” để áp dụng mức thuế cố định khác nhau, nhằm công bằng hơn giữa hộ nhỏ và hộ cực lớn. Đó là, doanh thu dưới 500 triệu đồng được miễn thuế hoàn toàn; từ 500 triệu đồng - 3 tỷ đồng chịu 15% thuế trên lợi nhuận, hoặc theo tỷ lệ % ngành nghề; từ 3 - 50 tỷ đồng là 17% trên lợi nhuận; trên 50 tỷ đồng có mức thuế 20% trên lợi nhuận.

Lê Hoa .