Hóa giải thách thức, năng lượng tái tạo sẽ là 'chìa khóa' phát triển xanh

Hệ thống máy sấy bún chạy bằng năng lượng mặt trời của Cơ sở sản xuất thực phẩm Huỳnh Đức (thành phố Ngã Bảy, tỉnh Hậu Giang).

Trong vòng một thập niên trở lại đây, Đồng bằng sông Cửu Long đã chứng kiến các đợt hạn hán và xâm nhập mặn nghiêm trọng, ảnh hưởng sản xuất nông nghiệp vốn được xem là trụ đỡ kinh tế của vùng.

Đặc biệt, đợt hạn mặn lịch sử 2015-2016 gây thiệt hại lớn cho ngành nông nghiệp và thủy sản, với ước tính thiệt hại lên đến 300 triệu USD.

Tiếp đó, các đợt hạn mặn vào năm 2019-2020 và 2023-2024 cũng gây thiệt hại không nhỏ có kinh tế của vùng.

Chuyển đổi mô hình sản xuất, trong đó bao gồm chuyển đổi từ năng lượng truyền thống sang sử dụng năng lượng tái tạo đang là xu hướng trong thời gian tới, giúp nông nghiệp miền Tây tiếp tục phát triển trong bối cảnh biến đổi khí hậu ngày càng phức tạp.

Điện mặt trời là nguồn năng lượng có giá rẻ nhất

Tại cuộc họp nghe báo cáo dự thảo Nghị định quy định cơ chế khuyến khích phát triển điện mặt trời mái nhà do Phó Thủ tướng Chính phủ Trần Hồng Hà chủ trì ngày 10/4/2024, Bộ trưởng Bộ Công Thương Nguyễn Hồng Diên cho rằng điện mặt trời mái nhà có thể được liên kết và bán phần điện dư lên lưới quốc gia. Giá bán điện sẽ tùy vào thời điểm, người dân và doanh nghiệp có thể được trả tiền cho lượng địa dư thừa lên lưới.

Bên cạnh đó, Bộ trưởng Nguyễn Hồng Diên cũng đề nghị hỗ trợ lãi suất khi đầu tư thiết bị lưu trữ điện và được phép đặt điện mặt trời mái nhà không theo quy hoạch điện VIII.

Theo Phó Thủ tướng Trần Hồng Hà, điện mặt trời mái nhà, điện gió ngoài khơi, điện sinh khối, điện rác... (bao gồm cả các dự án xuất khẩu điện mà không đưa lên lưới quốc gia, sản xuất hydro xanh, tự sản, tự tiêu...) được ưu tiên phát triển trong điều kiện đáp ứng công nghệ, an toàn hệ thống, giá cả phù hợp. Phát triển điện mặt trời mái nhà là phương án sử dụng tiết kiệm, hiệu quả, có vai trò quan trọng trong việc góp phần đảm bảo an ninh năng lượng.

Tiến sỹ Nguyễn Anh Tuấn, nguyên Giám đốc Viện Năng lượng tái tạo (Bộ Công Thương) khẳng định "điện mặt trời là nguồn năng lượng có giá rẻ nhất.

Trong Báo cáo Kinh tế thường niên Đồng bằng sông Cửu Long do Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) chi nhánh Đồng bằng sông Cửu Long công bố vào năm 2022, các chuyên gia nhận định khu vực Đồng bằng sông Cửu Long có tiềm năng năng lượng tái tạo lớn, đặc biệt là điện gió, điện mặt trời, và điện sinh khối.

Khu vực Đồng bằng sông Cửu Long có tiềm năng năng lượng tái tạo lớn, đặc biệt là điện gió, điện mặt trời, và điện sinh khối. Theo quy hoạch phát triển năng lượng tái tạo toàn quốc đến 2035, xét về tiềm năng kỹ thuật, khu vực Đồng bằng sông Cửu Long có trên 68.600 MW tiềm năng điện gió trên đất liền, trên 31.500 MW tiềm năng điện mặt trời.

Công nhân cơ sở sản xuất thực phẩm Huỳnh Đức (TP. Ngã Bảy, tỉnh Hậu Giang) đưa bún vào máy sấy chạy bằng năng lượng mặt trời.

Ông Nguyễn Hoàng Dũng, Trưởng phòng Năng lượng tái tạo, Công ty Tư vấn Điện 3 (PECC3) thuộc Tổng Công ty Điện lực Miền Nam, nhấn mạnh tầm quan trọng của Quy hoạch Điện VIII trong việc tăng cường đầu tư vào nguồn phát năng lượng tái tạo, phù hợp với cam kết của Thủ tướng Chính phủ tại COP 26 về việc đạt mục tiêu phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050.

Hiện tại, hệ thống điện Việt Nam có tổng công suất lắp đặt 80.704 MW, đứng thứ hai tại khu vực ASEAN và thứ 23 trên thế giới. Trong đó, điện mặt trời chiếm khoảng 20,5%. TS. Nguyễn Anh Tuấn, nguyên Giám đốc Viện Năng lượng tái tạo (Bộ Công Thương khẳng định “điện mặt trời là nguồn năng lượng có giá rẻ nhất” trong các loại nguồn phát điện và cần được ưu tiên phát triển. Nhờ các chính sách khuyến khích, công suất điện mặt trời của Việt Nam đã tăng vọt từ 84 MW vào cuối năm 2018 lên 16.500 MW vào cuối năm 2021.

Hệ thống máy sấy bún chạy bằng năng lượng mặt trời của Cơ sở sản xuất thực phẩm Huỳnh Đức (thành phố Ngã Bảy, tỉnh Hậu Giang).

Tuy nhiên, các thách thức như chi phí đầu tư cao, thiếu cơ sở hạ tầng thích hợp, và sự bất ổn định của nguồn năng lượng do điều kiện thời tiết khí hậu, vẫn là những vấn đề cần giải quyết khi phát triển điện mặt trời.

Tiến sỹ Nguyễn Anh Tuấn đề xuất cần có chính sách hỗ trợ ban đầu, bao gồm hỗ trợ giá và tạo điều kiện cho nhà đầu tư tiếp cận tín dụng lãi suất thấp để khuyến khích phát triển nguồn năng lượng này.

Đưa Đồng bằng sông Cửu Long thành trung tâm năng lượng quốc gia

Với kinh nghiệm từ các chính sách phát triển năng lượng tái tạo trong những năm qua, các chuyên gia của VCCI chi nhánh Đồng bằng sông Cửu Long cho rằng, cho trong thời gian tới, Đồng bằng sông Cửu Long có thể tận dụng cơ hội để thực hiện chuyển dịch sang các nguồn năng lượng mới vừa để thúc đẩy tăng trưởng kinh tế địa phương, giảm phát thải, đa dạng hóa cơ cấu nguồn và giảm phụ thuộc vào các nguồn nhiên liệu nhập khẩu.

Thực tế, các tỉnh ở Đồng bằng sông Cửu Long đã đề xuất rất nhiều dự án đưa vào Quy hoạch điện VIII với tham vọng sẽ biến khu vực này trở thành trung tâm năng lượng của cả nước.

Ví dụ như Kiên Giang, là địa phương chưa có dự án năng lượng tái tạo, hiện đã có chủ trương cho nghiên cứu đầu tư 15 dự án điện mặt trời, tổng công suất 2.427 MWp, trong đó đã đề xuất 12 dự án đến Bộ Công Thương, tổng công suất 1.715MWp.

Đây đều là các dự án nhà máy điện năng lượng mặt trời kết hợp trên các khu nuôi tôm công nghiệp (4 khu nuôi tôm hiện hữu và 3 khu nuôi tôm dự kiến đầu tư theo quy hoạch nuôi tôm công nghiệp), trên các hồ nước, không sử dụng đất riêng cho công trình nhà máy điện, chi phí sử dụng đất cho dự án năng lượng rất ít, chủ yếu là giải phóng mặt bằng các tuyến đường dây đấu nối (hầu hết có chiều dài tuyến dưới 10km).

Do đó, tỉnh Kiên Giang đề nghị xem xét ưu tiên đưa vào danh mục các dự án nêu trên khi tính toán lựa chọn khả năng phát triển nguồn điện năng lượng mặt trời khu vực Nam Bộ nhằm góp phần cân đối cung cầu hệ thống điện, nhất là trong mùa nắng nóng.

Theo ông Lê Văn Dũng, Phó Giám đốc Trung tâm Khuyến nông tỉnh Kiên Giang, sử dụng năng lượng mặt trời thì sẽ giảm ô nhiễm môi trường, từ đó giúp giảm các rủi ro cho người dân trong quá trình chăn nuôi, trồng trọt.

Khi môi trường tốt hơn thì dịch bệnh sẽ ít xuất hiện, sản xuất ổn định hơn, từ đó đời sống người dân được đảm bảo, xã hội sẽ tốt đẹp hơn. Đây là những lợi ích mà nếu như tiếp tục sử dụng các nguồn năng lượng hóa thạch sẽ không bao giờ có được.

Thạc sỹ Phan Văn Hiệp, Giám đốc Công ty ITS (bên phải) giới thiệu chiếc máy sấy nông sản chạy bằng năng lượng mặt trời cho khách hàng tại hội chợ ở thành phố Cần Thơ năm 2023.

Tại Hậu Giang, ông Nguyễn Quốc Toàn, Phó Giám đốc Sở Công Thương, cho biết theo Quy hoạch điện lực quốc gia giai đoạn 2021-2030 tầm nhìn 2050, tiềm năng phát triển nguồn điện của tỉnh bao gồm điện mặt trời mặt đất với công suất 5.129MW; điện gió trên bờ 4.670MW, điện sinh khối 96MW. Sở Công Thương Hậu Giang đã đề xuất các dự án tiềm năng phát triển năng lượng tái tạo trên địa bàn cũng như góp ý xây dựng Kế hoạch triển khai thực hiện Quy hoạch phát triển điện lực quốc gia thời kỳ 2021-2030, tầm nhìn đến năm 2050.

Ông Châu Thanh Triều, Giám đốc HTX Nông nghiệp công nghệ cao Sông Hậu (huyện Cờ Đỏ, thành phố Cần Thơ) đầu tư máy sấy năng lượng mặt trời ITS để sấy thanh nhãn.

An Giang cũng là địa phương có nhiều tiềm năng để phát triển nguồn điện từ mặt trời do nằm trong vùng có cường độ bức xạ từ 4,5-5,1 kWh/m2/ngày, số giờ năng trong năm trên 2.400 giờ, có nhiều ao, hồ lớn nhỏ, vùng đồi, núi...

Theo Sở Công Thương tỉnh An Giang, tổng công suất có khả năng phát triển thêm khoảng 3.500MWp.

Giám đốc Sở Công Thương An Giang Nguyễn Minh Hùng cho rằng, trước những diễn biến bất thường về giá năng lượng trên toàn cầu, việc nhân rộng các mô hình ứng dụng giải pháp tiết kiệm điện là hết sức cần thiết. Trong đó, mô hình sử dụng pin năng lượng mặt trời kết hợp với sản xuất nông nghiệp là một giải pháp có ý nghĩa, cần được khuyến khích nhân rộng hơn nữa.

Tuy nhiên, để phát triển rộng rãi mô hình này vẫn còn nhiều khó khăn, đòi hỏi phải áp dụng công nghệ cao, giá thành đắt... Do đó, trong thời gian tới cần có những chính sách cụ thể, phù hợp, linh hoạt với từng địa phương để điện mặt trời áp mái được phát triển đồng bộ, bền vững và tương xứng với tiềm năng sẵn có, ông Hùng đề xuất.

Theo Phó Giáo sư, Tiến sỹ Lê Anh Tuấn, cố vấn Viện nghiên cứu biến đổi khí hậu (Đại học Cần Thơ), Đồng bằng sông Cửu Long là vùng sản xuất nông nghiệp lớn nhất nước, đồng thời cũng là vùng có nhiều tiềm năng phát triển năng lượng tái tạo, đặc biệt là năng lượng mặt trời và năng lượng gió.

Để khắc phục những hạn chế còn tồn tại trong việc phát triển năng lượng tái tạo, ông Tuấn cho rằng Chính phủ cần có chính sách hỗ trợ phù hợp, trong đó, tập trung vào giải quyết các vấn đề nhằm giảm chi phí đầu tư ban đầu của hệ thống năng lượng tái tạo.

Các doanh nghiệp cần đầu tư nghiên cứu phát triển các công nghệ mới để giảm chi phí và nâng cao hiệu quả sử dụng năng lượng tái tạo; người nông dân với vai trò vừa là bên thụ hưởng giá trị của mô hình năng lượng tái tạo, vừa là những đơn vị vận hành những mô hình này để tạo ra giá trị nông nghiệp cần được đào tạo về kỹ thuật lắp đặt và bảo dưỡng hệ thống ở mức cơ bản.

Ngoài những giải pháp chung nêu trên, các nhà hoạch định chính sách cũng cần quan tâm đến những giải pháp cụ thể cho từng lĩnh vực sản xuất nông nghiệp.

Chẳng hạn trong lĩnh vực nuôi trồng thủy sản, cần có cơ chế để phổ biến việc sử dụng năng lượng tái tạo chạy các quạt cung cấp oxy cho nước, vận hành các thiết bị quan trắc chất lượng nước, chế biến thức ăn cho tôm...

Tương tự, trong lĩnh vực nông nghiệp trồng trọt, đó là việc phổ biến các ứng dụng như tự động tưới tiêu, sấy khô nông sản.

Tại Hội nghị COP28 diễn ra ở Dubai (Các Tiểu vương quốc Arab Thống nhất) vào tháng 12/2023, Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính đã thể hiện cam kết mạnh mẽ của Việt Nam trong việc đối phó với biến đổi khí hậu.

Bài phát biểu của Thủ tướng nhấn mạnh sự cần thiết của hành động thống nhất mang tính toàn cầu và trách nhiệm của từng quốc gia kết hợp với sức mạnh đoàn kết quốc tế.

Người đứng đầu Chính phủ Việt Nam cũng nhấn mạnh tầm quan trọng của việc biến các cam kết từ các hội nghị trước thành những hành động cụ thể, đồng thời nhấn mạnh yêu cầu các nước phát triển cần hỗ trợ các nước đang phát triển về tài chính, công nghệ và đào tạo nguồn nhân lực để có quá trình chuyển đổi xanh hiệu quả và bền vững.

Tại sự kiện này, Thủ tướng cũng đã công bố Kế hoạch huy động nguồn lực cho thực hiện đối tác chuyển đổi năng lượng công bằng (JETP) cùng với nhóm các đối tác quốc tế gồm Liên minh châu Âu (EU), Vương quốc Anh và Bắc Ireland, Mỹ, Nhật Bản, Đức, Pháp, Italy, Canada, Đan Mạch và Na Uy.

Các đối tác này cam kết huy động nguồn lực ban đầu 15,5 tỷ USD trong vòng 3-5 năm tới để hỗ trợ chuyển đổi năng lượng công bằng của Việt Nam.

Thông điệp mạnh mẽ từ Thủ tướng tại COP28 và hành động của Việt Nam đã để lại ấn tượng tốt trong cộng đồng quốc tế, thể hiện trách nhiệm và cam kết mạnh mẽ của Việt Nam trong việc xử lý một trong những thách thức toàn cầu lớn nhất hiện nay là biến đổi khí hậu.

Từ các mô hình ứng dụng năng lượng mặt trời vào canh tác tác nông nghiệp ở Đồng bằng sông Cửu Long, chúng ta không chỉ nhìn thấy một bức tranh đầy màu sắc về sự đổi mới và tiến bộ mà còn cả những thách thức cần vượt qua.

Từ việc ứng dụng năng lượng mặt trời trong nuôi tôm tại Bạc Liêu hay đơn giản chỉ là giúp thắp sáng và chạy máy bơm nước trên núi Cấm ở An Giang, những nỗ lực này không chỉ góp phần vào việc giảm chi phí và tăng hiệu quả kinh tế cho người dân, mà còn hướng tới một mục tiêu xa hơn: bảo vệ môi trường và đối phó với biến đổi khí hậu.

Những thách thức như chi phí đầu tư ban đầu, hạn chế về hệ thống điện lưới và thiếu chính sách hỗ trợ cần được giải quyết để tối ưu hóa lợi ích từ năng lượng tái tạo. Khi nhìn về tương lai, việc liên kết chặt chẽ giữa chính sách, đầu tư và công nghệ sẽ là chìa khóa mở ra cánh cửa phát triển bền vững cho Đồng bằng sông Cửu Long trong thời đại năng lượng xanh.

Trong các văn kiện: Cương lĩnh xây dựng đất nước trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội (bổ sung, phát triển năm 2011); Chiến lược phát triển kinh tế - xã hội 2011-2020; Chiến lược phát triển năng lượng quốc gia đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2050 cùng nhiều nghị quyết, chỉ thị của Đảng về phát triển kinh tế - xã hội, bảo vệ môi trường cũng đề cập đến vấn đề an ninh năng lượng và phát triển năng lượng bền vững. Ví dụ, Nghị quyết số 24-NQ/TW ngày 03/6/2013 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng về chủ động ứng phó với biến đổi khí hậu, tăng cường quản lý tài nguyên và bảo vệ môi trường.

Bên cạnh đó, các văn bản pháp luật về năng lượng: Luật Điện lực, Luật Sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả, Luật Dầu khí... là những văn bản pháp luật quan trọng quy định về quản lý, phát triển và sử dụng năng lượng, góp phần đảm bảo an ninh năng luợng quốc gia.

Các văn bản, văn kiện trên thể hiện sự quan tâm và quyết tâm của Đảng và Nhà nước trong việc đảm bảo an ninh năng lượng cho Việt Nam. Đây là cơ sở quan trọng để xây dựng và thực hiện các chính sách, giải pháp cụ thể nhằm phát triển năng lượng bền vững, giảm phụ thuộc vào năng lượng hóa thạch và bảo vệ môi trường, qua đó giúp Việt Nam phát triển nhanh, bền vững, tự chủ về năng lượng cũng như giữ vững an ninh năng lượng của đất nước./.

(Vietnam+)