Hoàn thiện khung pháp lý cho AI

Trên thực tế, AI nói chung và GenAI (trí tuệ nhân tạo tạo sinh) mà tiêu biểu là ChatGPT đang được ứng dụng rộng khắp, làm thay đổi nhiều ngành nghề truyền thống, cũng như cấu trúc của nền kinh tế. Báo cáo “Nền kinh tế AI 2025” được công bố hồi tháng 6 của Bộ Tài chính dự báo, quy mô nền kinh tế AI tại Việt Nam có thể đạt 120-130 tỷ USD vào năm 2040, là cánh cửa mở ra những cơ hội cho kinh tế số và thu hút đầu tư nước ngoài và xuất khẩu công nghệ.

AI cũng được xác định là công nghệ mũi nhọn trong Chiến lược quốc gia về nghiên cứu, phát triển và ứng dụng AI đến năm 2030 của Việt Nam. Mục tiêu quan trọng của Chiến lược là đưa nước ta trở thành trung tâm đổi mới sáng tạo về AI trong khu vực và thế giới, nằm trong Top 4 ASEAN về nghiên cứu và ứng dụng AI và nhóm 50 nước dẫn đầu toàn cầu về AI. Chiến lược cũng xác định sự cần thiết phải xây dựng hệ thống quy phạm pháp luật và hành lang pháp lý liên quan đến AI.

Sớm đưa AI vào “khuôn khổ” và quản lý bằng luật pháp

Dù mang lại nhiều lợi ích kinh tế và thúc đẩy đổi mới, AI cũng tiềm ẩn không ít nguy cơ. Đơn cử, công cụ này có thể vô tình củng cố định kiến xã hội do dữ liệu thiên lệch, xâm phạm đời tư, bị lợi dụng thao túng thông tin, tạo tin giả hay phục vụ hành vi lừa đảo. Các chuyên gia cảnh báo: nếu thiếu khung pháp lý và chuẩn mực đạo đức đủ mạnh, AI không chỉ làm gia tăng bất bình đẳng mà còn có nguy cơ vượt ngoài tầm kiểm soát, gây hậu quả khó lường. Vì vậy, xây dựng giới hạn, quy tắc và cơ chế giám sát AI trở thành ưu tiên toàn cầu.

Nhìn ra thế giới, có thể thấy AI không còn chỉ là cuộc đua công nghệ mà còn trở thành “cuộc chạy đua pháp lý”. Liên minh châu Âu đã ban hành AI Act - đạo luật toàn diện đầu tiên về AI, có hiệu lực từ 2/2/2025, với những quy định ràng buộc về minh bạch, an toàn và cấm tuyệt đối các ứng dụng xâm phạm quyền con người. Tại Mỹ, đến tháng 7/2025, đã có 38 bang ban hành gần 100 văn bản pháp lý liên quan đến AI, tập trung vào quản lý deepfake, ứng dụng trong tuyển dụng và trách nhiệm trong khu vực công. Ở châu Á, Hàn Quốc cũng đã thông qua AI Framework Act (1/2025), có hiệu lực từ 2026, được coi là đạo luật AI toàn diện đầu tiên trong khu vực, hướng tới xây dựng “xã hội AI đáng tin cậy” nhưng vẫn khuyến khích đổi mới sáng tạo.

PGS.TS. Lê Minh Hùng, Trưởng khoa Luật và Khoa học chính trị, trường Đại học Công nghiệp TP. Hồ Chí Minh cho rằng, sự phát triển nhanh chóng của AI đang đặt ra những thách thức pháp lý ngày càng phức tạp, đặc biệt là các vấn đề liên quan đến bảo đảm quyền con người. Dù Việt Nam đã ban hành nhiều chủ trương, chính sách quan trọng để định hướng phát triển AI, nhưng hiện vẫn chưa có một khung pháp luật toàn diện để điều chỉnh công nghệ này.

“Sự thiếu vắng một đạo luật riêng và các cơ chế thực thi rõ ràng đã tạo ra khoảng trống pháp lý, làm hạn chế khả năng kiểm soát rủi ro và bảo vệ quyền con người trong môi trường số tại Việt Nam. Chính vì vậy, cần có các giải pháp hoàn thiện khung pháp lý về AI tại Việt Nam theo hướng tiếp cận dựa trên rủi ro, tích hợp quy phạm đạo đức, xác lập rõ trách nhiệm pháp lý và bảo đảm quyền cá nhân”, ông Hùng nhấn mạnh.

Liên quan đến vấn đề này, mới đây, Bộ trưởng Khoa học và Công nghệ Nguyễn Mạnh Hùng chia sẻ, AI là lĩnh vực thay đổi nhanh, do đó cần sớm được cập nhật về quy định pháp lý. Cuối năm 2025, Việt Nam sẽ có bản cập nhật Chiến lược AI quốc gia và Luật AI và sẽ có Bộ quy tắc đạo đức AI quốc gia, hài hòa với chuẩn mực quốc tế, nhưng được thiết kế phù hợp với thực tiễn Việt Nam. Quy định mới sẽ dựa trên nguyên tắc quản lý theo rủi ro, minh bạch, trách nhiệm giải trình; đồng thời đặt con người làm trung tâm, khuyến khích phát triển và tự chủ AI. Việt Nam coi AI là động lực tăng trưởng bền vững, bảo vệ chủ quyền số với 3 trụ cột: dữ liệu, hạ tầng và công nghệ.

Hồng Sơn