Hoàn thiện thể chế, tạo hành lang pháp lý kiến tạo cho báo chí phát triển

Ngày mai 23.10, Quốc hội sẽ xem xét về dự án Luật Báo chí (sửa đổi)

Đến thời điểm này, hồ sơ dự án Luật đã hoàn tất, được đánh giá cao về sự chuẩn bị công phu và khoa học. Thực tế cho thấy, việc sửa đổi, bổ sung là cần thiết để đáp ứng những yêu cầu mới của đời sống báo chí hiện nay.

Có thể thấy, Luật Báo chí năm 2016 cùng các văn bản hướng dẫn thi hành đã góp phần quan trọng trong việc tạo hành lang pháp lý cho hoạt động báo chí, bảo đảm quyền tự do báo chí, tự do ngôn luận trong khuôn khổ Hiến pháp và pháp luật; đồng thời nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước về báo chí trong giai đoạn vừa qua.

Tuy nhiên, sau hơn 8 năm thực thi, những biến động mạnh mẽ của đời sống truyền thông, công nghệ và môi trường thông tin đã khiến một số quy định của Luật Báo chí 2016 bộc lộ những hạn chế, chưa theo kịp thực tiễn.

Theo hồ sơ trình Quốc hội, những vấn đề đặt ra thể hiện ở mười nhóm nội dung cần sửa đổi, bổ sung. Thứ nhất, các quy định về khái niệm trong Luật chưa phân biệt rõ giữa báo và tạp chí, dẫn tới việc một số cơ quan tạp chí lợi dụng chức năng, nhiệm vụ để hoạt động như cơ quan báo chí.

Việc tạp chí khoa học – vốn là ấn phẩm định kỳ chuyên sâu – bị “biến tướng” hoạt động như báo thông thường có nguyên nhân từ việc cấp thẻ nhà báo không loại trừ đối tượng này, trong khi chưa có quy định cụ thể về nguồn thu hợp pháp nhằm nâng cao chất lượng phản biện, thẩm định khoa học.

Thứ hai, quy định về điều kiện cấp giấy phép hoạt động báo chí còn áp dụng chung cho mọi loại hình, dẫn đến tình trạng buông lỏng quản lý và chưa làm rõ vai trò của cơ quan chủ quản.

Một số tổ chức xã hội hoặc hội nghề nghiệp thiếu kinh phí bảo đảm hoạt động cho tạp chí, buông lỏng quản lý, để tạp chí tự trang trải và vận hành độc lập, từ đó phát sinh sai phạm, khiếu nại kéo dài, thậm chí có trường hợp phóng viên bị xử lý hình sự. Quy định về quản lý giấy phép hoạt động báo chí vì thế cần được hoàn thiện, minh bạch và chặt chẽ hơn.

Thứ ba, phạm vi quản lý nhà nước của địa phương đối với hoạt động báo chí chưa rõ ràng, gây khó cho công tác thanh tra, kiểm tra và xử lý vi phạm.

Thứ tư, quy định về nhiệm vụ, quyền hạn của Hội Nhà báo Việt Nam tại Điều 8 Luật Báo chí 2016 chưa bao quát được vai trò giám sát, kiểm tra, xử lý hành vi vi phạm đạo đức nghề nghiệp; chưa có cơ chế kiến nghị xử lý đối với người làm báo không phải hội viên, khiến hiệu quả bảo vệ đạo đức nghề nghiệp và kỷ cương báo chí chưa tương xứng với vị thế của tổ chức chính trị - xã hội nghề nghiệp này.

Thứ năm, quy định về lãnh đạo cơ quan báo chí chưa đồng bộ với các quy định của Đảng về công tác cán bộ, bổ nhiệm, miễn nhiệm người đứng đầu cơ quan báo chí.

Thứ sáu, mặc dù báo chí là nghề có điều kiện, nhưng Luật hiện hành chưa quy định việc bắt buộc người làm báo phải qua khóa bồi dưỡng nghiệp vụ và đạo đức nghề nghiệp trước khi được xét cấp thẻ nhà báo lần đầu – một yêu cầu quan trọng để bảo đảm tính chuyên nghiệp và chuẩn mực của đội ngũ báo chí.

Thứ bảy, chưa có quy định khuyến khích, tạo điều kiện hình thành các cơ quan báo chí lớn, đủ năng lực dẫn dắt, định hướng thông tin; báo chí hiện vẫn phân tán, quy mô nhỏ, nguồn lực hạn chế.

Thứ tám, quy định về liên kết trong hoạt động báo chí chưa đủ chặt chẽ, tiềm ẩn rủi ro “tư nhân hóa báo chí” thông qua hoạt động liên kết nội dung, liên doanh quảng cáo. Thứ chín, vẫn thiếu quy định về điều kiện cấp phép kinh doanh dịch vụ phát hành báo chí nhập khẩu và xuất khẩu nội dung báo nói, báo hình, chưa theo kịp thực tế hội nhập truyền thông quốc tế.

Đặc biệt, thứ mười, trong bối cảnh báo chí số và không gian mạng đang phát triển mạnh mẽ, Luật Báo chí 2016 mới chỉ điều chỉnh phương thức hoạt động truyền thống mà chưa có quy định rõ về loại hình báo chí điện tử, nền tảng mạng xã hội, kênh nội dung trực tuyến của cơ quan báo chí.

Trong khi đó, nhiều cơ quan báo chí đã và đang triển khai các nền tảng số để lan tỏa thông tin, tương tác với công chúng, khai thác nguồn thu quảng cáo trực tuyến. Việc thiếu cơ chế pháp lý phù hợp đang khiến hoạt động báo chí trên không gian mạng chưa được điều chỉnh thống nhất, còn khoảng trống trong quản lý và bảo vệ bản quyền nội dung.

Vì vậy, việc sửa đổi Luật Báo chí lần này là yêu cầu cấp thiết nhằm hoàn thiện khung pháp lý, thể chế hóa chủ trương của Đảng về phát triển báo chí chuyên nghiệp, nhân văn và hiện đại; đáp ứng yêu cầu quản lý trong bối cảnh truyền thông đa nền tảng; đồng thời khắc phục những hạn chế của luật hiện hành.

Dự thảo Luật Báo chí (sửa đổi) được kỳ vọng sẽ mở rộng hành lang pháp lý, tăng cường tính minh bạch, thúc đẩy môi trường hoạt động báo chí năng động, sáng tạo, góp phần củng cố niềm tin xã hội và khẳng định vai trò định hướng dư luận của báo chí cách mạng Việt Nam trong thời kỳ mới.

THU SÂM; ảnh: TRẦN HUẤN