Hoạt động giám sát của Tổ đại biểu HĐND Bài 1: Giữ thẩm quyền giám sát của tổ chức gần, sát dân nhất

Phát huy vai trò, thế mạnh khi giám sát ở cơ sở

Luật Tổ chức HĐND và UBND năm 1994, năm 2003 và Quy chế hoạt động của HĐND 2005, về cơ bản không quy định thẩm quyền giám sát của Tổ đại biểu HĐND. Đến tháng 6/2015, khi Luật Tổ chức chính quyền địa phương được ban hành (có hiệu lực từ ngày 1/1/2016), quy định hoạt động giám sát của Tổ đại biểu HĐND, song mới ở dạng đặt vấn đề, chưa có quy định cụ thể. Các quy định, hướng dẫn càng về sau, thẩm quyền giám sát của Tổ đại biểu HĐND càng được cụ thể và rõ ràng hơn, tạo điều kiện cho hoạt động giám sát của Tổ đại biểu HĐND phát huy vai trò, thế mạnh khi giám sát ở cơ sở, phù hợp với yêu cầu hoạt động của các cơ quan dân cử ngày càng chất lượng, hiệu quả hơn.

Tổ đại biểu số 15 HĐND tỉnh Bắc Ninh TXCT các phường, xã: Chũ, Phượng Sơn, Nam Dương, Kiên Lao trước Kỳ họp thứ 7, HĐND tỉnh khóa XIX. Ảnh B. Hợp

Căn cứ vào các quy định của pháp luật, HĐND, Thường trực HĐND và các Tổ đại biểu HĐND cấp tỉnh, cấp huyện ở nhiều địa phương trong cả nước đã quan tâm chỉ đạo, chủ động tiến hành các hoạt động giám sát và thực tế đã mang lại những kết quả cụ thể, thiết thực trên từng địa bàn.

Ở tỉnh Bắc Ninh cũ trước khi hợp nhất, ngay từ nhiệm kỳ 2004-2011 và 2011-2016, khi luật chưa quy định giám sát của Tổ đại biểu HĐND, Thường trực HĐND tỉnh đã nhận thấy việc tổ chức cho các Tổ đại biểu HĐND tỉnh giám sát trên địa bàn bầu cử là khả dĩ. Trong Quy chế hoạt động của HĐND tỉnh 2 nhiệm kỳ trên đã có quy định mở - cho phép Thường trực HĐND tỉnh khi cần thiết được giao nhiệm vụ cho Tổ đại biểu HĐND tỉnh và đã cho kết quả tốt. Từ khi luật quy định hoạt động giám sát của Tổ đại biểu HĐND, nhất là từ khi thực hiện hướng dẫn của Nghị quyết 594, hoạt động giám sát của Tổ đại biểu HĐND tỉnh khá đều đặn, chất lượng hiệu quả càng rõ nét hơn.

Song qua theo dõi, tìm hiểu cũng phải thừa nhận có tình trạng chung là hoạt động giám sát của Tổ đại biểu HĐND, nhất là ở cấp huyện của nhiều tỉnh, thành và ngay ở tỉnh Bắc Ninh cũ những năm qua còn hạn chế như: giám sát chưa thường xuyên, chưa mạnh mẽ, chưa đồng đều giữa các địa bàn, số lượng các hoạt động, các đợt giám sát trong một năm công tác còn ít, chất lượng, hiệu quả giám sát chưa thật cao, chưa tương xứng với khả năng vốn có của Tổ đại biểu, chưa vận dụng đủ, đúng các quy định của pháp luật về hoạt động giám sát…

Nguyên nhân chủ yếu do: sự quan tâm, chỉ đạo của Thường trực HĐND đối với hoạt động giám sát của Tổ đại biểu HĐND chưa thường xuyên; trách nhiệm, tính chủ động của Tổ đại biểu HĐND chưa cao; thiếu kinh phí để giám sát. Ngoài ra, kinh nghiệm giám sát của Tổ đại biểu HĐND còn ít, năng lực, trình độ nghiệp vụ giám sát của nhiều đại biểu HĐND có hạn. Nhận thức về vai trò, vị trí của Tổ đại biểu HĐND còn hạn chế; các quy định của luật hiện hành về hoạt động giám sát của Tổ đại biểu HĐND chưa thật hoàn thiện; chưa có quy định, cơ chế để theo dõi, đánh giá các chủ thể giám sát và chất lượng, hiệu quả các hoạt động giám sát, nhất là thiếu hẳn chế tài xử lý đối với cơ quan, tổ chức, cá nhân chịu sự giám sát không thực hiện nghiêm các kết luận, kiến nghị của chủ thể giám sát.

Chưa sát với yêu cầu tăng cường vai trò giám sát

Theo dõi phiên thảo luận tại hội trường Kỳ họp thứ Mười của Quốc hội vừa qua về sửa đổi Luật Hoạt động giám sát của Quốc hội và HĐND năm 2015, tôi đồng tình, đánh giá cao sự chuẩn bị của các cơ quan chức năng và nhiều ý kiến thảo luận nội dung này. Riêng việc bỏ thẩm quyền giám sát của Tổ đại biểu HĐND thì rất băn khoăn.

Giám sát là một trong những chức năng cơ bản của HĐND. Luật tổ chức chính quyền địa phương hiện hành thể hiện Tổ đại biểu HĐND là một thành phần trong cơ cấu tổ chức của HĐND, đương nhiên phải thực hiện chức năng này. Về lý lẽ, không có lý do gì để bỏ thẩm quyền giám sát của Tổ đại biểu HĐND, một tổ chức gần và sát dân nhất; thu hẹp chủ thể giám sát của HĐND như thế là bỏ đi một thiết chế kiểm soát quyền lực ở cơ sở, nhất là mô hình tổ chức chính quyền địa phương 2 cấp hiện nay - rất cần tăng cường vai trò giám sát của cơ quan dân cử ở cơ sở.

Cử tri kiến nghị với Tổ đại biểu số 15 HĐND tỉnh Bắc Ninh trong buổi TXCT trước Kỳ họp thứ 7, HĐND tỉnh khóa XIX. Ảnh B. Hợp

Về mặt thực tiễn, hoạt động giám sát của Tổ đại biểu HĐND có những nét đặc thù, thế mạnh riêng mà giám sát của các chủ thể khác của HĐND không có. Bởi lẽ, Tổ đại biểu HĐND thường bao gồm những đại biểu sinh ra và đang sống, làm việc trong cùng một địa bàn, nên họ rất hiểu biết từng nơi và khi giám sát họ có nhiều lợi thế mà các đại biểu từ nơi khác đến giám sát không có được. Giám sát của Tổ đại biểu HĐND còn khá gắn kết với tiếp xúc cử tri, tiếp công dân, tiếp nhận và xử lý khiếu nại, tố cáo, kiến nghị của công dân, lan tỏa tích cực đến thực hiện Quy chế dân chủ và nhiều phong trào khác ở cơ sở.

Chúng tôi chia sẻ và phần nào cũng nhất trí với đánh giá về hoạt động giám sát của Tổ đại biểu HĐND còn nhiều hạn chế. Song, nếu vì những hạn chế đó hoặc cho rằng: Tổ đại biểu HĐND không phải là cơ quan độc lập, cơ bản không có đại biểu chuyên trách, không có bộ máy tham mưu giúp việc riêng, hoạt động giám sát của Tổ đại biểu HĐND có thể chồng chéo với giám sát của các chủ thể khác trong HĐND (Thường trực, Ban HĐND)... mà bỏ đi thẩm quyền giám sát của Tổ đại biểu HĐND là không thuyết phục, không sát với yêu cầu tăng cường vai trò giám sát trong tổ chức chính quyền địa phương 2 cấp hiện nay.

Nhìn vào thực tế giám sát của Tổ đại biểu HĐND hiện nay, đúng là có những trăn trở, nhưng do những nguyên nhân chủ quan như đã nêu trên; việc khắc phục không quá khó, nếu chúng ta thực sự muốn hoạt động giám sát của Tổ đại biểu HĐND mạnh lên. Khi các quy định của pháp luật về hoạt động giám sát của HĐND được hoàn thiện, cộng với điều kiện, thế mạnh của mình và yêu cầu hiện nay, hoạt động giám sát của Tổ đại biểu HĐND nhất định sẽ có những tiến bộ mới.

Ts. Nguyễn Huy Tính, Nguyên Phó Chủ tịch HĐND tỉnh Bắc Ninh