Học tập, noi theo tấm gương người anh hùng qua tác phẩm 'Bên dòng Păng Pơi'

Cán bộ, chiến sĩ Biên phòng đọc sách "Bên dòng Păng Pơi". Ảnh: Lê Văn Chương

"Bên dòng Păng Pơi" được nhà văn Trần Hữu Tòng viết vào năm 1965, lấy bối cảnh tại Đồn 5 Công an nhân dân vũ trang (nay là Đồn Biên phòng Leng Su Sìn, BĐBP tỉnh Điện Biên). Cách đây 60 năm, miền núi và miền xuôi vô cùng cách trở. Để lên được địa bàn này, nhà báo Trần Hữu Tòng đã phải đi bộ 14 ngày. Sự cách trở ấy khiến bối cảnh trong tác phẩm gợi nhớ đến thời phong kiến. Lần đầu tiên gặp cán bộ Công an nhân dân vũ trang, đồng bào dân tộc Hà Nhì chạy trốn vào núi. Bạn đọc nhìn thấy khung cảnh được ngòi bút của nhà văn Trần Hữu Tòng mô tả: “Xuống đến cây me đầu bản, cách đó không xa, 3 chiến sĩ Biên phòng đã nhìn thấy dân bản đang tụ tập cúng ma bên một hòn đá lớn. Cái khăn đỏ trong tay lão thầy mo cứ múa may quay cuồng, đảo lên, lộn xuống. Đàn ông, già có, trẻ có, đứng tuổi có, người quàng da hổ, người quấn vỏ cây vây lấy lão thầy mo như bầy ong thợ vây quanh con ong chúa”.

Nhà văn Trần Hữu Tòng từng kể lại, để có thể đặc tả từng chi tiết giúp người đọc có cảm giác như đang trong cuộc, ông đã phải vào bản, vào núi, tới từng khe suối, tận mắt quan sát phong tục tập quán, ánh mắt, cử chỉ của từng người dân bản, xem bàn đèn thuốc phiện, sau đó mới hóa thân như một người dân bản sống giữa núi rừng, khi đặt bút xuống viết thì dòng tự sự cứ chảy đều, hiện ra câu chuyện kể.

Cuốn sách xuất bản vào năm 1965 đã gây xúc động cho bạn đọc, vì vậy được Nhà xuất bản QĐND in thành 21.500 cuốn sách khổ nhỏ để phát cho các cán bộ vào chiến trường miền Nam. Dọc đường hành quân, những lúc nằm nghỉ trên chiếc võng đong đưa ở rừng núi thuộc địa phận Huế, Quảng Trị, Quảng Ngãi, Đà Nẵng, Gia Lai..., những người lính trẻ lại lấy sách trong túi ba lô con cóc ra đọc. Chân dung Anh hùng, liệt sĩ Trần Văn Thọ đã tiếp thêm cho những người lính ý chí chiến đấu và tinh thần vượt qua khó khăn.

Nhiều cựu chiến binh sau này kể lại, giữa rừng già, trong tiếng mưa rơi rả rích hay những đêm trăng nhạt, tiếng đọc sách vang lên như một ngọn lửa sưởi ấm tinh thần đồng đội. Có người đọc cho cả tiểu đội cùng nghe, có người lặng lẽ soi đèn dầu, để từng con chữ in sâu vào tâm trí. Trong từng trang sách, hình ảnh Anh hùng, liệt sĩ Trần Văn Thọ hiện lên không chỉ là một chiến sĩ dũng cảm, mà còn là một người anh, người đồng đội gần gũi, sẵn sàng gánh vác phần việc nặng nhọc, sẻ chia từng nắm cơm, viên thuốc với đồng bào vùng biên.

Đối với những người lính đang trên đường vào chiến trường ác liệt, tác phẩm chẳng khác nào một người bạn đồng hành, vừa khích lệ tinh thần, vừa nhắc nhở về trách nhiệm, lý tưởng của người chiến sĩ cách mạng. Từ miền núi rừng đến đồng bằng, từ những chặng đường hành quân đầy gian khổ cho tới các trận địa khốc liệt, cuốn sách đã trở thành sợi dây vô hình gắn kết quá khứ với hiện tại, tiếp thêm sức mạnh để lớp lớp thanh niên thời ấy dấn thân, chiến đấu và hy sinh cho độc lập, tự do của Tổ quốc.

Hình ảnh viên Thống quán trong bản được ngòi bút của nhà văn Trần Hữu Tòng mô tả lại: “Năm nay, dân bản Phú Bì cúng to. Thống quán Xu A Phạ mấy ngày trước đã đi đốc thúc dân. Tới đâu, 2 con mắt hum húp của hắn cứ căng ra... Hắn bắt dân phải mổ nhiều trâu, nhiều lợn để hắn kéo bọn phỉ trên đình Giang Ma Pho xuống chè chén”. Giữa lúc tên Thống quán đang hống hách thì 3 chiến sĩ Biên phòng từ lưng núi đi xuống.

Thẻ tre của Anh hùng Trần Văn Thọ dùng để hướng dẫn bà con chấm công, nay được lưu giữ tại Bảo tàng Biên phòng. Ảnh: Lê Văn Chương

Bên cạnh nội dung viết về việc làm của Anh hùng, liệt sĩ Trần Văn Thọ, nhà văn Trần Hữu Tòng còn lồng vào đó tình đồng chí, đồng đội: “Anh nhặt chiếc ba lô của Bộ khoác lên lưng mình, sửa lại cho 2 cái quai nằm thật chắc gọn vào 2 u thịt 2 bên vai. Anh quàng cả bao gạo của Bộ lên trên ba lô. Sau đó Thọ không nói gì, tính anh thế. Làm việc với chiến sĩ, anh thường giành lấy những công việc nặng hơn, nhiều hơn. Lúc gặp gấp khúc thì anh chỉ nghĩ rằng: "Mình phải làm trước, làm những việc khó nhất để các cậu ấy làm theo là đủ rồi. Cần gì phải nhiều lời...".

Năm đó, khi đi thực tế ở Leng Su Sìn, nhà văn Trần Hữu Tòng mới 27 tuổi. Người lính trẻ đã dốc hết tâm sức của mình để trải nghiệm. Sau những ngày tháng ở rừng với những người lính Biên phòng, anh trở về xuôi nhưng trong tư thế phải nằm vắt ngang lưng ngựa vì trải qua một trận sốt rét ác tính. Nhà văn Trần Hữu Tòng từng kể, lúc đó vừa mơ vừa tỉnh, trong lòng mong mỏi sao cho nhanh về tới miền xuôi, chữa khỏi bệnh để bắt đầu đặt bút viết về người Anh hùng, liệt sĩ Trần Văn Thọ.

Nhà văn Trần Hữu Tòng, quê ở tỉnh Hà Tĩnh, gia đình sống ở thành phố Hà Nội. Ông từng giữ cương vị Cục trưởng Cục Văn hóa thông tin cơ sở, Bộ Văn hóa - Thông tin (nay là Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch). Ông qua đời vào ngày 17/6/2023. Những lần gặp gỡ trước đây, tôi nghe ông nói về cuốn sách của mình và mong mỏi hình tượng Anh hùng, liệt sĩ Trần Văn Thọ sẽ tiếp thêm ngọn lửa để mỗi cán bộ, chiến sĩ BĐBP không ngừng phát huy truyền thống, cống hiến tài năng, xứng danh Bộ đội Cụ Hồ.

Lê Văn Chương