Học viên trẻ nhất của Trường dạy làm báo Huỳnh Thúc Kháng năm xưa

Thời gian như quay ngược lại trong căn phòng ấy, đưa chúng tôi trở về Trường dạy làm báo Huỳnh Thúc Kháng (nằm tại xóm Bờ Rạ, xã Tân Thái, huyện Đại Từ, tỉnh Thái Nguyên) cách đây 76 năm.

Ở tuổi 95, nhà báo Lý Thị Trung (tên thật là Nguyễn Thị Minh Ngọ) tóc bạc trắng, khuôn mặt in hằn dấu vết thời gian. Sau cơn tai biến, bà không còn nói được, nhưng ánh mắt vẫn chăm chú dõi theo câu chuyện đời mình qua lời kể của các con. Người giúp việc của bà cho biết, trước khi bị tai biến, bà vẫn giữ thói quen ghi chép đều đặn vào một cuốn sổ nhỏ: Hôm nay sẽ viết gì, gặp ai hay đọc sách gì,...

Nhà báo Lý Thị Trung luôn nhận được tình cảm từ các nhà văn, nhà báo, nghệ sĩ tới thăm hỏi, chúc mừng.

Nhân kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí cách mạng Việt Nam, NSND Vương Duy Biên, nguyên Thứ trưởng Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch - con trai của nhà báo Lý Thị Trung đã kể lại cuộc đời cống hiến trọn vẹn cho nền báo chí cách mạng Việt Nam của mẹ mình.

Từ “Ngôi trường ở Bờ Rạ”...

Bà Lý Thị Trung sinh ra tại Hưng Yên, sớm giác ngộ cách mạng từ người anh trai. Mới 16 tuổi, thiếu nữ Lý Thị Trung đã tham gia Việt Minh. Trong phong trào phụ nữ cứu quốc, năng khiếu viết lách của Lý Thị Trung nhanh chóng bộc lộ qua các bản tin tuyên truyền viết tay. Truyện ngắn “Chú tiểu Bình” đăng trên một tờ báo nội bộ đã gây ấn tượng mạnh, để rồi chính Bí thư Phụ nữ cứu quốc Trung ương Hoàng Ngân quyết định cử Lý Thị Trung đi học báo chí tại Trường dạy làm báo Huỳnh Thúc Kháng dù chưa từng gặp mặt. (Hiện nay, nhà báo Lý Thị Trung và các con cháu vẫn giữ gìn rất cẩn thận lá thư viết tay của đồng chí Hoàng Ngân gửi riêng cho bà Trung trong lúc đang học tập tại Trường dạy làm báo Huỳnh Thúc Kháng).

Lý Thị Trung là người trẻ nhất trong số 42 học viên, và là một trong ba học viên nữ của khóa học đầu tiên ấy. Trong những câu chuyện kể lại cho con cháu sau này, bà vẫn nhắc đến ngôi trường dạy làm báo đầu tiên bằng một cái tên thân thương là: “Ngôi trường ở Bờ Rạ”.

Lá thư viết tay của đồng chí Hoàng Ngân gửi Lý Thị Trung trong lúc đang học tập tại Trường dạy làm báo Huỳnh Thúc Kháng luôn được gia đình giữ gìn cẩn thận.

Lớp học báo chí được tổ chức giữa lúc cuộc kháng chiến chống Pháp bước vào giai đoạn ác liệt. Các học viên vừa học viết báo, in ấn, làm thơ, viết văn vào buổi sáng, vừa rèn luyện quân sự như một chiến sĩ thực thụ vào buổi chiều: Tập bắn súng, lăn, lê, bò, trườn. Là một trong ba nữ học viên, Lý Thị Trung không hề kém cạnh các đồng đội nam. Nữ học viên kiên cường vượt qua những thử thách, khó khăn dù chân tay rớm máu sau mỗi buổi huấn luyện. Những tháng ngày gian khổ ấy chính là nền tảng để Lý Thị Trung trưởng thành, gắn bó trọn đời với sự nghiệp báo chí cách mạng.

Khi còn khỏe mạnh, bà thường đọc lại bài thơ do chính bà sáng tác, như lời tri ân chân thành gửi đến ngôi trường dạy báo đầu tiên và những người thầy, người bạn năm xưa. Mỗi câu thơ như gói ghém một miền ký ức không phai trong trái tim nữ nhà báo, từ cảm xúc dành cho trường, những kỷ niệm về những bài học, những người thầy, người bạn:

“Trường viết báo đầu tiên

Dựng trên đồi Bờ Rạ

Lớp học xưa đâu nhỉ

Chìm giữa hồ mênh mông

Bờ Rạ, ơi Bờ Rạ

Bản đồ không còn tên

Nhưng trong tim vẹn nguyên

Kỷ niệm về Bờ Rạ

Nhiều thầy cô khuất núi

Lòng học sinh bồi hồi

Nhiều bạn bè vắng mặt

Nhìn ảnh nhớ từng người…”.

Tại lớp học dạy báo giữa chiến khu, bà gặp ông Vương Như Chiêm, một học viên khác cùng lớp tới từ Báo Vệ quốc đoàn (Liên khu IV). Tình yêu nảy nở giữa bom đạn, họ báo cáo tổ chức và nên duyên vợ chồng với một đám cưới giản dị, do nhà báo Xuân Thủy (người sau này là Chủ tịch đầu tiên của Hội Nhà báo Việt Nam) làm chủ hôn. Sau này, ông Vương Như Chiêm trở thành Giám đốc Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam.

Giữ lửa báo chí Thủ đô

Sau ngày Hà Nội giải phóng (năm 1954), nhà báo Lý Thị Trung mang tinh thần và nghiệp vụ của người làm báo cách mạng từ chiến khu Việt Bắc trở lại thành phố, gắn bó hơn 30 năm với Báo Thủ đô (nay là Báo Hà Nội Mới). Là nữ phóng viên duy nhất tại tòa soạn thời đó, bà không ngại gian khổ, lăn lộn với thực tế để phản ánh sinh động đời sống nhân dân, đặc biệt là phụ nữ Hà Nội trong kháng chiến.

Các thành viên của Trường dạy làm báo Huỳnh Thúc Kháng được bà lưu giữ cẩn thận trong cuốn sổ lưu giữ nghề làm báo của mình.

Trong ký ức của bà Vương Thanh Bình (con gái nhà báo Lý Thị Trung) khi mẹ còn làm việc tại Báo Thủ đô là những lần được theo mẹ lên Bờ Hồ chơi, hay những buổi chiều ra đứng trước cổng ngóng mẹ trở về sau một ngày đạp xe đi công tác từ sáng sớm đến tối mịt ở các huyện ngoại thành như Gia Lâm, Đông Anh, Sóc Sơn…

Năm 1986, trong điều kiện thiếu thốn về nhân lực, tài chính và cơ sở vật chất, bà là người tiên phong đặt nền móng cho Báo Phụ nữ Thủ đô - cơ quan ngôn luận đầu tiên dành riêng cho phụ nữ Hà Nội. Một mình lo mọi khâu, từ nội dung, thiết kế, đặt bài đến in báo, bà cho ra đời số báo đầu tiên đúng ngày 19-8-1986. Sau này, mỗi khi ai nhắc đến mình là “Tổng biên tập đầu tiên” của tờ báo, bà vẫn luôn khiêm nhường nhận mình chỉ là “người phụ trách”.

Không chỉ làm báo, bà còn để lại dấu ấn sâu sắc trong văn học. Từ những nhân vật đời thực, bà viết truyện ký, tiểu thuyết, thơ, chủ yếu đều xoay quanh hình tượng người phụ nữ Việt Nam. Văn nghiệp ấy chính là cách bà gìn giữ và lan tỏa vẻ đẹp bền bỉ của những người phụ nữ mà bà từng gặp, từng kính trọng và yêu mến.

Ký ức về một thời làm báo ùa về trong mỗi câu chuyện của mẹ con nhà báo Lý Thị Trung.

Trong số 42 học viên của khóa học đầu tiên năm ấy, đến nay chỉ hai người còn sống là Nhà báo lão thành Phạm Viết Thiệu (101 tuổi) và nhà báo Lý Thị Trung (95 tuổi). Họ không chỉ là những nhân chứng sống cho một thời kỳ lịch sử hào hùng, mà còn là biểu tượng của lòng yêu nghề, đạo đức và bản lĩnh của người làm báo cách mạng.

XUÂN THỨ (ghi)