Hội chứng Zollinger - Ellison: Nguyên nhân, biểu hiện, cách điều trị và phòng bệnh

Trong hội chứng Zollingger – Ellison có sự tăng sản xuất gastrin làm dạ dày sản xuất dư thừa acid HCl. Nguyên nhân thường do khối u ở tá tràng hay tụy làm tăng tạo thành gastrin. Gastrin sẽ làm sản xuất vượt mức acid HCl gây loét dạ dày gặp ở hầu hết 95% bệnh nhân.

1. Nguyên nhân gây hội chứng Zollinger - Ellison

Hội chứng Zollinger - Ellison (khối u hormone gây loét dạ dày) - Gastrin là chất nội tiết được chế tiết vào máu và sau đó trở lại dạ dày kích thích tế bào thành chế tiết acid nhờ vào những thụ thể của gastrin nằm trên màng tế bào thành.

Như vậy là có sự gia tăng về số lượng các tế bào tiết ra acid, và những tế bào này tạo ra acid ở một tỷ lệ cao hơn. Sự gia tăng nồng độ acid này góp phần vào sự phát triển của nhiều vết loét của đường tiêu hóa trong dạ dày và tá tràng (ruột non).

Nguyên nhân chính xác gây nên hội chứng Zollinger - Ellison vẫn chưa được biết rõ. Nhưng một loại sự kiện diễn ra trong hội chứng này đã được các nhà nghiên cứu đồng thuận. Triệu chứng hội chứng Zollingger – Ellison bắt đầu khi một (hay nhiều) khối u (u gastrin) hình thành trong tụy, tá tràng hoặc các hạch bạch huyết nằm liền tuyến tụy.

Tụy là cơ quan nằm phía sau và dưới dạ dày, sản xuất các enzyme cần thiết cho việc tiêu hóa thức ăn. Tụy còn sản xuất ra một số hormone quan trọng ví dụ insulin, một hormone giúp điều hòa đường huyết.

Dịch tiêu hóa từ tụy, gan, túi mật được trộn lẫn tại tá tràng, phần ruột non nối liền với dạ dày. Đây là nơi diễn ra các hoạt động tiêu hóa mạnh mẽ nhất.

Hội chứng Zollingger – Ellison bắt đầu khi một (hay nhiều) khối u (u gastrin) hình thành trong tụy, tá tràng hoặc các hạch bạch huyết nằm liền tuyến tụy.

Những khối u hình thành trong hội chứng Zollinger - Ellison được cấu tạo từ các tế bào tiết ra lượng lớn hormone gastrin, do đó làm cho dạ dày sản sinh ra quá nhiều acid. Lượng acid dư thừa dẫn đến các vết loét đường tiêu hóa và đôi khi gây tiêu chảy.

2. Triệu chứng hội chứng Zollinger-Ellison

Các triệu chứngcó thể gặp của hội chứng Zollinger - Ellison là đau bụng, tiêu chảy, với các đặc điểm sau:

Đau bụng âm ỉ, nóng rát, đau cồn cào hoặc cảm giác khó chịu tại vùng bụng trên.
Trào ngược acid, ợ nóng
Buồn nôn và nôn
Xuất huyết trong ống tiêu hóa
Sụt cân không rõ nguyên nhân
Chán ăn, mất khẩu vị

Ghi nhận cho thấy có khoảng 55% những người mắc hội chứng Zollinger - Ellison có cả đau bụng và tiêu chảy. Tiêu chảy mạn tính là điểm đặc trưng và điều này cũng xảy ra tại 73% nhưng đặc biệt là trong MEN1 và ở phụ nữ.

Cảm giác đau ở thượng vị đặc biệt là vào giữa hay sau bữa ăn tối xảy ra ở 75% ở nam giới hay trong các trường hợp lẻ tẻ. Hầu hết trẻ em với sự hiện diện của bệnh có biến chứng thủng hoặc chảy máu.

3. Hội chứng Zollinger - Ellison có lây không?

Hiện chưa rõ nguyên nhân gây ra hội chứng Zollinger - Ellison nhưng phần lớn những trường hợp bị mắc hội chứng Zollinger - Ellison đều có khởi phát từ tụy và tá tràng. Ở những vị trí khác có thể xuất hiện u gastrin gồm có hạch bạch huyết ở quanh tụy, phần nang lympho ở trong ruột, ở gan hoặc ở trong túi mật. Vì không phải là bệnh lây nhiễm nên hội chứng Zollinger - Ellison không lây.

4. Phòng ngừa hội chứng Zollinger - Ellison

Do cơ chế gây ra hội chứng Zollinger - Ellison chưa được tìm hiểu rõ vì vậy nên không có một phương pháp phòng ngừa thích hợp nào cho căn bệnh này.

Tuy nhiên, người bệnh có thể ăn uống, sinh hoạt phù hợp và khoa học để có một sức khỏe tốt, phòng ngừa bệnh như:

Tập thể dục thường xuyên, ngủ nghiêng về bên trái, ăn nhiều bữa trong ngày,...
Cần chú ý thực phẩm có hàm lượng chất dinh dưỡng cao giúp đạt được và duy trì trọng lượng cơ thể khỏe mạnh. Nhiều loại rau màu xanh đậm, đỏ và cam, các loại đậu giàu chất xơ (đậu và đậu Hà Lan), và những loại khác. Trái cây, đặc biệt là trái cây nguyên trái với nhiều màu sắc. Ngũ cốc nguyên hạt.
Chế độ ăn lành mạnh giới hạn hoặc không bao gồm: Thịt đỏ và thịt chế biến (thịt xông khói, ướp muối, lên men…). Đồ uống có đường hoặc chất tạo ngọt năng lượng cao. Thực phẩm chế biến công nghiệp, đồ ăn nhanh và các sản phẩm ngũ cốc tinh chế.
Nếu trong gia đình có người mắc đa u nội tiết cần tiến hành tầm soát những người trong gia đình để hạn chế những biến chứng của bệnh.

5. Điều trị hội chứng Zollinger - Ellison

Điều trị hội chứng Zollinger - Ellison chủ yếu tập trung vào điều trị khối u tiết hormone cũng như các vết loét gây ra bởi chúng.

Điều trị tăng tiết acid bằng các thuốc ức chế bơm proton (chẳng hạn như omeprazole và lansoprazole) và thuốc đối kháng thụ thể H2 histamin ( như famotidine và ranitidine) được sử dụng để làm chậm quá trình tiết acid . Việc điều trị chỉ có thể nếu khối u được cắt bỏ bằng phẫu thuật hoặc điều trị bằng hóa trị liệu. Octreotide có thể được sử dụng để làm giảm triệu chứng.

Những bệnh nhân với hội chứng Zollinger - Ellison không thường xuyên (ZES) mà không có di căn nên có phẫu thuật cắt bỏ khối u để làm giảm nguy cơ di căn gan.

Điều trị khối u bằng phẫu thuật, tuy nhiên đây không phải là lựa chọn tốt trong trường hợp có nhiều khối u hoặc khối u đã di căn đến gan. Mặt khác, cho dù bạn có nhiều khối u, bác sĩ có thể chỉ khuyên mổ để loại bỏ một khối u lớn.

Có thể sử dụng các phương pháp khác để kìm hãm sự phát triển của khối u, bao gồm: Loại bỏ một phần khối u ở gan nhiều nhất có thể (phẫu thuật giải tỏa u); Phá hủy khối u bằng cách cắt đứt nguồn cung cấp máu (làm thuyên tắc mạch) hay sử dụng nhiệt để hủy tế bào khối u (kỹ thuật bào mòn bằng sóng cao tần); Tiêm thuốc vào khối u để giảm các triệu chứng ung thư; Hóa trị để làm chậm tiến triển của khối u...

BS Nguyễn Văn Long