Hơn 3.000km cao tốc - 'mở đường' tăng trưởng dài hạn cho kinh tế Việt Nam

Theo Thứ trưởng Bộ Xây dựng Lê Anh Tuấn, đây không chỉ là thành tựu về xây dựng kết cấu hạ tầng, mà quan trọng hơn là bước chuyển căn bản trong tư duy phát triển, lấy hạ tầng giao thông đi trước một bước để mở đường cho tăng trưởng kinh tế, tái cấu trúc không gian phát triển và nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia.

Hạ tầng đi trước, mở rộng không gian phát triển

Sáng 17/12, tại Tọa đàm “Sức bật từ 3.000km cao tốc” và ra mắt sách “Kỳ tích 3.000km cao tốc”, đại diện các cơ quan quản lý nhà nước, chuyên gia hạ tầng và doanh nghiệp xây dựng giao thông cùng bàn câu chuyện về hơn 3.000km đường cao tốc trong một bối cảnh rộng hơn: Cao tốc không chỉ là những tuyến đường phục vụ giao thông đơn thuần mà là nền móng cho một giai đoạn phát triển mới của đất nước.

Theo đó, trục cao tốc Bắc - Nam, các tuyến kết nối vùng dần hiện lên rõ nét, hình thành một mạng lưới giao thông hiện đại, thông suốt. Kết quả này cũng phản ánh hành trình vượt qua thách thức về nhiều mặt như vốn, mặt bằng, kỹ thuật và tổ chức thi công. Phát biểu tại sự kiện, Thứ trưởng Lê Anh Tuấn nhấn mạnh, việc đạt mốc trên 3.000km cao tốc năm 2025 mang ý nghĩa đặc biệt quan trọng trong bối cảnh Việt Nam đang thúc đẩy phục hồi và tăng trưởng kinh tế.

Khi cao tốc được đầu tư bài bản, các khu công nghiệp, đô thị, trung tâm logistics sẽ có điều kiện hình thành dọc theo tuyến, tạo động lực phát triển lan tỏa cho cả vùng. Nếu như trước đây mạng lưới giao thông chủ yếu dựa vào quốc lộ, thì nay hệ thống cao tốc đã từng bước hình thành trục xương sống mới của nền kinh tế. Trong giai đoạn 2011 - 2020, cả nước mới đưa vào khai thác khoảng hơn 1.100km cao tốc. Riêng giai đoạn 2021 - 2025, hàng loạt dự án quy mô lớn được triển khai đồng loạt, giúp tổng chiều dài cao tốc vượt mốc 3.000km.

Thực tiễn cho thấy, cao tốc đã tạo ra sự thay đổi rõ nét trong kết nối vùng. Nhiều địa phương từng gặp khó khăn trong thu hút đầu tư nay đã trở thành điểm đến mới nhờ khả năng kết nối nhanh với các trung tâm kinh tế lớn. Chi phí logistics được cắt giảm, thời gian vận chuyển hàng hóa rút ngắn, chuỗi cung ứng được tổ chức hiệu quả hơn. “Cao tốc không chỉ giúp rút ngắn khoảng cách địa lý, mà còn rút ngắn khoảng cách phát triển giữa các vùng, tạo động lực mới cho sản xuất, lưu thông hàng hóa và thu hút đầu tư”, Thứ trưởng Tuấn nhìn nhận.

Kỳ vọng mới từ mạng lưới cao tốc quốc gia

Cục trưởng Cục Kinh tế - Quản lý đầu tư xây dựng Lê Quyết Tiến (Bộ Xây dựng) cho biết, trên hành trình cụ thể hóa mục tiêu 3.000km đường bộ cao tốc, qua rà soát đánh giá dự án, đặc biệt ở dự án cao tốc Bắc - Nam giai đoạn 1 nổi lên nhiều vấn đề như làm sao rút ngắn thủ tục đầu tư, mặt bằng, chuẩn bị nguyên vật liệu, nguồn lực tài chính và công tác quản lý, huy động các nguồn lực, kể cả nhà thầu. Nhưng nhờ có sự vào cuộc của cả hệ thống chính trị, Chính phủ, Bộ Xây dựng và địa phương, khó khăn đã từng bước được tháo gỡ bằng các nghị quyết cụ thể của Quốc hội, Chính phủ.

Ngày 19/12/2025 sẽ hoàn thành, thông xe kỹ thuật 3.188km đường bộ cao tốc. (Ảnh minh họa)

Ở dự án cao tốc Bắc - Nam giai đoạn 2 đã cho phép thực hiện song song đồng thời các thủ tục đầu tư. Cục Kinh tế - Quản lý đầu tư xây dựng với vai trò chuyên môn, tham mưu cũng đã vào cuộc quyết liệt, đồng thời. Hồ sơ thiết kế gửi đến sẽ thẩm tra đến đó, làm nên thời gian kỷ lục.

Một yếu tố then chốt làm nên thành công của các dự án là cả hệ thống chính trị quyết liệt để rút ngắn tối đa thời gian giải phóng mặt bằng, cấp mỏ vật liệu theo cơ chế đặc thù được cấp có thẩm quyền cho phép. Quá trình thực hiện, Ban Chỉ đạo Nhà nước các công trình, dự án quan trọng quốc gia, trọng điểm ngành giao thông vận tải, trực tiếp là Bộ Xây dựng luôn bám sát hiện trường, chia sẻ với nhà thầu, kịp thời phát hiện các vấn đề vướng mắc, vướng đâu tháo gỡ đấy để kịp thời chỉ đạo, khơi thông tài chính cho các nhà thầu.

Ngoài ra, Cục cũng đã kịp thời tham mưu cấp có thẩm quyền rà soát các định mức, ban hành Thông tư 08 và Thông tư 09, trong đó có định mức xây dựng cao tốc, bảo đảm tính đúng, tính đủ cho các dự án; chủ trì tham mưu Luật Xây dựng sửa đổi đã được Quốc hội thông qua. Luật đã có những sửa đổi về căn cơ, bảo đảm thông thoáng trong phân cấp, phân quyền, rút ngắn thủ tục hành chính, đầu tư…

“Thời gian tới, chúng tôi sẽ tiếp tục xây dựng các chương trình rà soát, phối hợp với các cơ quan, đơn vị, nhà thầu… cập nhật hệ thống định mức hàng năm; Tham mưu Bộ Xây dựng tổ chức hội nghị đánh giá, tổng kết, đúc rút bài học kinh nghiệm trong ứng dụng khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo để tiếp tục làm nên các đột phá mới”, ông Tiến cho biết.

Nhìn về tương lai, Thứ trưởng Lê Anh Tuấn khẳng định mốc 3.000km chỉ là bước khởi đầu. Theo quy hoạch, đến năm 2030, Việt Nam phấn đấu có khoảng 5.000km đường cao tốc, hình thành mạng lưới hoàn chỉnh, kết nối đồng bộ giữa các vùng kinh tế.

Để hiện thực hóa mục tiêu này, lãnh đạo Bộ Xây dựng cho rằng cần tiếp tục tháo gỡ các “điểm nghẽn” về giải phóng mặt bằng, nguồn vật liệu, cơ chế tài chính và phân cấp, phân quyền trong đầu tư hạ tầng. Đồng thời, cần huy động hiệu quả hơn nguồn lực xã hội, tạo điều kiện cho doanh nghiệp trong nước tham gia sâu hơn vào quá trình đầu tư và khai thác hạ tầng giao thông.

Cùng với mở rộng mạng lưới, yêu cầu đặt ra là phải quản lý, khai thác hiệu quả các tuyến cao tốc đã hình thành. Thứ trưởng Bộ Xây dựng nhấn mạnh, cao tốc là tài sản hạ tầng có giá trị rất lớn, nếu không được quản lý tốt sẽ nhanh chóng xuống cấp và làm giảm hiệu quả đầu tư.

Gia Hồng