Hơn 70% bệnh nhân phổi ở Việt Nam được phát hiện muộn

Chăm sóc, điều trị bệnh nhân COPD. Ảnh: BV TTH Hà Tĩnh.

Gánh nặng bệnh phổi từ sự chậm trễ trong chẩn đoán

COPD, hen phế quản và ung thư phổi hiện là một trong những nguyên nhân hàng đầu gây tử vong và tàn tật tại Việt Nam. Những con số thống kê mới nhất cho thấy tình trạng đáng lo ngại: phần lớn người bệnh chỉ được phát hiện ở giai đoạn muộn, khi cơ hội điều trị hiệu quả đã giảm đáng kể.

Theo điều tra dịch tễ, tỷ lệ mắc COPD ở nhóm người trên 40 tuổi tại Việt Nam lên tới 4,2%, mức cao nhất trong khu vực châu Á – Thái Bình Dương. Hen phế quản cũng chiếm khoảng 4,1% dân số, song chỉ có chưa đến 30% bệnh nhân được điều trị dự phòng và dưới 40% kiểm soát được bệnh ổn định. Riêng với ung thư phổi, mỗi năm cả nước ghi nhận hơn 24.000 ca mắc mới, đứng thứ hai trong các loại ung thư gây tử vong. Đáng chú ý, có tới 75% bệnh nhân ung thư phổi chỉ được chẩn đoán ở giai đoạn muộn, khiến tỷ lệ sống sau 5 năm chỉ còn khoảng 14,8%.

Nguyên nhân chính của thực trạng này đến từ việc các triệu chứng ban đầu thường mờ nhạt, dễ nhầm lẫn với các bệnh hô hấp thông thường như ho, viêm phế quản hay cảm cúm. Không ít bệnh nhân chủ quan, chỉ đến bệnh viện khi đã có biểu hiện nặng như khó thở kéo dài, gầy sút cân, đau ngực. Bên cạnh đó, nhận thức về tầm soát sức khỏe còn hạn chế; nhiều người chưa coi việc khám định kỳ là cần thiết. Ở tuyến cơ sở, trang thiết bị chẩn đoán như máy đo hô hấp ký, chụp CT liều thấp còn thiếu, khiến phát hiện sớm chưa được triển khai rộng rãi.

PGS.TS Đỗ Hùng Kiên - Phó Giám đốc Bệnh viện K cho biết: “Hơn 70% bệnh nhân ung thư phổi đến bệnh viện khi bệnh đã ở giai đoạn tiến triển hoặc di căn. Lúc này, hiệu quả điều trị thấp, chi phí lại cao gấp nhiều lần so với phát hiện ở giai đoạn sớm.”

Trong khi đó, PGS.TS Vũ Văn Giáp - Phó Giám đốc Bệnh viện Bạch Mai chỉ ra thực tế ở nhóm COPD: “Nhiều bệnh nhân không nắm rõ cách dùng thuốc, tự ý bỏ điều trị hoặc lạm dụng thuốc nam, thuốc corticoid toàn thân, dẫn đến bệnh nặng thêm và nhập viện cấp cứu.”

Phát hiện sớm – chìa khóa để giảm tử vong

Thực tế y học đã chứng minh, ở giai đoạn sớm, cả COPD và ung thư phổi đều có thể được kiểm soát hoặc điều trị hiệu quả. Với COPD, việc chẩn đoán sớm giúp người bệnh sử dụng thuốc giãn phế quản, corticoid dạng hít kết hợp với thay đổi lối sống như bỏ thuốc lá, tập luyện hô hấp, từ đó duy trì chất lượng sống và hạn chế nhập viện. Với ung thư phổi, nếu được phát hiện khi khối u còn nhỏ và chưa di căn, tỷ lệ sống sau 5 năm có thể tăng lên tới 60 - 70% nhờ phẫu thuật, xạ trị hoặc điều trị trúng đích.

Tuy nhiên, Việt Nam hiện vẫn chưa có quy trình tầm soát chuẩn cho ung thư phổi bằng chụp CT liều thấp, trong khi đây là phương pháp đã được nhiều quốc gia áp dụng cho nhóm nguy cơ cao như người hút thuốc lâu năm hay người làm việc trong môi trường ô nhiễm. Việc sàng lọc COPD cũng chưa được lồng ghép thường xuyên ở tuyến y tế cơ sở, nơi người dân dễ dàng tiếp cận nhất. Điều này khiến cơ hội phát hiện bệnh sớm vẫn còn bỏ ngỏ.

Theo Thứ trưởng Bộ Y tế Trần Văn Thuấn, mục tiêu trong giai đoạn tới là phát hiện sớm được khoảng 40% ca ung thư phổi, 50% ca COPD và hen phế quản, đồng thời đưa trên 20% bệnh nhân vào chương trình quản lý lâu dài. Để đạt được điều đó, Bộ Y tế định hướng mở rộng sàng lọc cộng đồng, ưu tiên cho nhóm có nguy cơ cao, song song với việc nâng cao năng lực chẩn đoán và điều trị tại y tế cơ sở.

Ở góc độ chuyên môn, TS Trần Quốc Bảo - Cục Phòng bệnh (Bộ Y tế) nhấn mạnh: “COPD chiếm tới 45% trong nhóm bệnh không lây nhiễm về hô hấp, nhưng tỷ lệ người bệnh được điều trị dự phòng còn quá thấp. Cần tăng cường truyền thông để người dân hiểu rằng khó thở, ho khạc đờm kéo dài không phải là biểu hiện bình thường, mà là dấu hiệu cảnh báo”.

Để giảm gánh nặng các bệnh phổi không lây nhiễm, các chuyên gia y tế khuyến nghị cần đẩy mạnh sàng lọc cộng đồng, triển khai đo chức năng hô hấp, kiểm tra phổi định kỳ cho nhóm nguy cơ cao như người hút thuốc, công nhân tiếp xúc khói bụi, người trên 40 tuổi; đồng thời tăng cường truyền thông, giáo dục sức khỏe giúp người dân nhận biết sớm dấu hiệu bất thường như ho kéo dài, khó thở khi gắng sức. Bên cạnh đó, cần đầu tư cho y tế cơ sở, trang bị máy đo hô hấp ký, đào tạo bác sĩ tuyến huyện, xã trong chẩn đoán và quản lý bệnh mạn tính đường hô hấp; mở rộng danh mục bảo hiểm y tế, giảm chi phí thuốc men và dịch vụ y tế cho bệnh nhân để từng bước chi trả cho các kỹ thuật sàng lọc hiện đại.

Theo TS.BS Nguyễn Như Vinh (Bệnh viện Đại học Y Dược TPHCM), trên thế giới, trung bình cứ 10 giây lại có một bệnh nhân COPD tử vong. Tại Việt Nam, tỷ lệ tử vong do COPD còn cao hơn cả tử vong do tai nạn giao thông. Biểu hiện của COPD thường không dễ phát hiện. Ở giai đoạn đầu, người bệnh thường ho dai dẳng, khạc đờm trắng kéo dài, kèm khó thở, mệt mỏi. Những dấu hiệu này thường bị bỏ qua, thay vì đến cơ sở y tế để được chẩn đoán kịp thời.

Đức Trân