Hơn trăm năm gìn giữ mái ngói Tày

Quy trình làm ngói âm dương của người dân xã Bắc Sơn, Lạng Sơn.

Gắn bó với nghề hơn 25 năm, anh Hoàng Công Hưng (42 tuổi, thôn Long Hưng) xem mỗi viên ngói như một phần ký ức của quê hương. Anh kể rằng dù đã nghe và tìm hiểu rất nhiều về cách làm ngói, chỉ đến khi trực tiếp trải nghiệm mới cảm nhận hết sự công phu của nghề.

Anh Hoàng Công Hưng.

Nghề làm ngói âm dương ở Bắc Sơn đã tồn tại hơn trăm năm. Tên gọi "âm dương" xuất phát từ cách lợp mái: một viên ngửa (dương) và một viên úp (âm), tượng trưng cho sự hòa hợp trời đất. Cấu trúc này giúp ngôi nhà mát vào mùa hè, ấm vào mùa đông - phù hợp với khí hậu vùng núi.

Anh Hưng kể, xưa kia mỗi làng đều có một lò ngói. Người dân cùng nhau làm, cùng nhau nung lò suốt 15 ngày đêm. Ngày xưa, việc trao đổi ngói được quy đổi bằng gia súc như gà, lợn, trâu, bò – tạo nên một nét văn hóa riêng của vùng đất Bắc Sơn.

Nhào trộn và pha đất theo kỹ thuật truyền thống là bước đầu tiên để tạo nên những viên ngói âm dương đặc trưng của người Tày.

Hiện nay, gia đình anh Hưng duy trì sản xuất khoảng 500.000 viên ngói mỗi năm, vừa giữ nghề, vừa kết hợp mở cửa cho du khách tham quan, trải nghiệm làm ngói. Cơ sở của anh tạo việc làm cho khoảng 10 lao động địa phương.

Tháng 6/2024, làng ngói âm dương Long Hưng được Công viên Địa chất Toàn cầu tỉnh Lạng Sơn công nhận là Điểm số 20 của hệ thống công viên địa chất. Từ đó, lượng khách đến thăm tăng rõ rệt.

"Mình vừa làm kinh tế, vừa kết hợp du lịch. Du khách trong và ngoài tỉnh đến trải nghiệm rất đông. Điều này giúp tăng thêm thu nhập cho gia đình và bà con làng nghề", anh Hưng nói.

Để làm ngói âm dương, người Tày sử dụng loại đất sét đồi. Đây là loại đất sét có độ dẻo cao, thường nằm ở vùng đồi thấp, nơi ngập nước theo mùa.

Du khách tới Long Hưng thường muốn tận tay trải nghiệm quy trình làm ngói – từ nhào đất, định hình đến phơi và nung. Sản phẩm họ làm cũng có thể mua mang về hoặc được gửi tận nhà như một món quà kỷ niệm độc đáo.

Với những nỗ lực giữ nghề và mở hướng phát triển mới, anh Hoàng Công Hưng cùng cộng đồng người Tày ở Long Hưng đang tiếp tục thắp lửa cho nghề làm ngói âm dương – di sản quý giá của cha ông giữa thung lũng Bắc Sơn.

Các thành viên trong xưởng phối hợp nhịp nhàng từ khâu đưa đất, cán đất đến tạo phôi – nét lao động cộng đồng rất đặc trưng trong nghề ngói truyền thống.

Người dân tất bật trộn đất, vận hành máy cán, chuẩn bị nguyên liệu cho một mẻ ngói mới, thể hiện nhịp sống lao động ở làng nghề.

Một phụ nữ Tày tạo nên phần “âm” và “dương” của ngói. Đây là công đoạn đòi hỏi sự khéo léo và kinh nghiệm lâu năm.

Không gian bên trong lò nung truyền thống với những lớp ngói xếp tầng để tạo ra những viên ngói bền chắc, có màu sắc đặc trưng của vùng núi Bắc Sơn.

Du khách chụp ảnh trong không gian lò nung cũ – nơi lưu giữ dấu tích của nghề làm ngói âm dương và trở thành điểm tham quan hấp dẫn tại Long Hưng.

Du khách và người dân Tày thôn Long Hưng chụp ảnh trước không gian trải nghiệm làm ngói âm dương – điểm nhấn du lịch cộng đồng của xã Bắc Sơn.

Những mái ngói âm dương phủ rêu phong tại thôn Long Hưng là minh chứng cho sự trường tồn của nghề truyền thống hàng trăm năm.

Tuấn Anh