Hướng đến tương lai giáo dục hội nhập từ bộ sách giáo khoa chung

Xu hướng tất yếu của thời đại

Vào cuối tháng 8, Tổng Bí thư Tô Lâm đã ký ban hành Nghị quyết 71 của Bộ Chính trị về đột phá phát triển giáo dục - đào tạo. Trong các nhiệm vụ, giải pháp, Bộ Chính trị yêu cầu rà soát, đánh giá việc triển khai thực hiện Chương trình giáo dục phổ thông; bảo đảm cung cấp một bộ SGK thống nhất toàn quốc, phấn đấu tới năm 2030 cung cấp miễn phí SGK cho tất cả học sinh.

Thực tế, từ cuối năm 2018, Bộ Giáo dục và Đào tạo (GD&ĐT) ban hành Chương trình giáo dục phổ thông 2018 - một chương trình, nhiều bộ SGK. Đến năm 2021, Bộ GD&ĐT phê duyệt danh mục SGK còn 3 bộ là Cánh Diều, Kết nối tri thức với cuộc sống và Chân trời sáng tạo. Đây là ba bộ sách được các trường học ở Việt Nam sử dụng và đang đem lại nhiều kết quả tích cực, đổi mới trong giáo dục.

Việc có nhiều bộ SGK trao quyền được giáo dục một cách sáng tạo, phát triển khả năng tư duy, phẩm chất của các em học sinh ở trong trường. Tuy nhiên, đi kèm với sự đa dạng của các bộ SGK, vẫn còn đó những vấn đề gây mất công bằng trong giáo dục. Lấy ví dụ, như nguy cơ “lệch chuẩn”, cùng một chương trình nhưng cách diễn đạt, minh họa, mức độ chi tiết khác nhau, gây hiểu khác nhau.

Đặc biệt, khi mức phát triển kinh tế ở vùng sâu, vùng xa và trung tâm thành phố ở Việt Nam còn chênh lệch, việc có nhiều bộ SGK cũng đang gây cản trở cho học sinh, giáo viên. Như cách vùng khó khăn dễ bị “chọn hộ” hoặc phải dùng sách chưa phù hợp. Áp lực cho giáo viên, phải thay đổi cách dạy truyền thống hoặc khi nhà trường đổi bộ sách, cần thêm nhiều thời gian, gây xáo trộn. Quản lý phức tạp, cơ quan quản lý phải thay đổi nhiều để thích nghi, thẩm định, phê duyệt nhiều bộ sách, gây tốn kém chi phí, đồng thời làm tăng giá sách, ảnh hưởng đến an sinh xã hội.

Một bộ SGK chung ấy phải thống nhất được sự đa dạng, hiện đại, dễ tiếp cận, khoa học và phù hợp thực tế giáo dục Việt Nam. (Ảnh minh họa - Nguồn: Trường Tiểu học Thanh Lâm B)

Chia sẻ với truyền thông, PGS.TS Bùi Thị An, nguyên đại biểu Quốc hội cũng đã nhấn mạnh, việc xây dựng một bộ SGK thống nhất phù hợp với thực tiễn, giúp giáo dục đồng bộ và công bằng hơn. Việc này giảm thiểu sự phân hóa học sinh vùng miền và nâng cao trình độ chung của quốc gia. Bà cũng lưu ý việc kế thừa và phát huy những giá trị của các bộ SGK hiện có để tạo nên bộ sách chuẩn mực, đồng thời khuyến khích sáng tạo trong phương pháp giảng dạy.

Bám sát theo Nghị quyết số 71-NQ/TW của Bộ Chính trị, ban hành ngày 22/8/2025, về “Đột phá phát triển giáo dục và đào tạo”. Có thể thấy Nghị quyết này mang tính bước ngoặt, nhấn mạnh giáo dục không chỉ là “quốc sách hàng đầu” mà còn là nhân tố quyết định vận mệnh dân tộc. Các nội dung chính của Nghị quyết bao gồm tăng cường ưu đãi cho đội ngũ nhà giáo, đẩy mạnh chuyển đổi số, nâng cao chất lượng giáo dục đại học, đổi mới thể chế và tăng đầu tư cho giáo dục. Thay đổi tư duy đầu tư tài chính, phát triển các mô hình đại học đổi mới sáng tạo, đại học công nghệ thế hệ mới. Đặt mục tiêu có các đại học thuộc nhóm hàng đầu châu Á và thế giới. Đặc biệt, Nghị quyết hướng đến việc đẩy mạnh hội nhập quốc tế trong giáo dục.

Trước nhu cầu đào tạo, giáo dục một thế hệ trẻ phát triển toàn diện cả về phẩm chất, tư duy, kỹ năng. Việc thống nhất một bộ SGK là nhu cầu cấp thiết phù hợp với thực tế. Như Tổng Bí thư nhấn mạnh, phải tiến hành ngay, không nên kéo dài thêm.

Cùng với việc xây dựng một bộ SGK chung toàn quốc, Bộ Chính trị cũng đề cập vấn đề chú trọng giáo dục tư tưởng, truyền thống, đạo đức, thể chất, thẩm mỹ, giáo dục hướng nghiệp, kỹ năng mềm; tăng thời lượng các môn khoa học, công nghệ, tin học, nghệ thuật; nghiên cứu đưa kiến thức về năng lực số, trí tuệ nhân tạo vào chương trình giáo dục phổ thông.

Đặc biệt, giáo dục cần chuyển mạnh sang phương pháp hiện đại, tích cực, tăng cường tự học, trải nghiệm sáng tạo, hướng học sinh phát huy tư duy độc lập, năng lực giải quyết vấn đề; tiếp tục đổi mới phương pháp kiểm tra, đánh giá, bảo đảm đánh giá trung thực kết quả học tập và giảng dạy; thực hiện đồng bộ các giải pháp để khắc phục tình trạng dạy thêm, học thêm tràn lan.

Bộ Chính trị cũng yêu cầu chuyển đổi số toàn diện, phổ cập và ứng dụng mạnh mẽ công nghệ số, trí tuệ nhân tạo trong giáo dục và đào tạo. Theo đó, xây dựng các nền tảng giáo dục thông minh, SGK, giáo trình thông minh; đẩy mạnh ứng dụng khoa học, công nghệ, trí tuệ nhân tạo trong đổi mới phương pháp dạy và học, kiểm tra, đánh giá.

Bảo đảm xây dựng một bộ SGK chung công bằng và toàn diện

Việc xây dựng một bộ SGK chung cho Việt Nam là bước tiến lớn hướng tới nền giáo dục công bằng, chất lượng và hội nhập. Nhưng để thành công, bộ sách ấy phải thống nhất được sự đa dạng, hiện đại, dễ tiếp cận, khoa học và phù hợp thực tế giáo dục Việt Nam.

Đặc biệt, trước yêu cầu cấp bách của Nghị quyết số 281/NQ-CP về Chương trình hành động của Chính phủ thực hiện Nghị quyết số 71-NQ/TW ngày 22 tháng 8 năm 2025 của Bộ Chính trị về đột phá phát triển giáo dục và đào tạo đó là bảo đảm cung cấp một bộ SGK thống nhất toàn quốc sử dụng từ năm học 2026 - 2027; thực hiện lộ trình đến năm 2030 cung cấp miễn phí SGK cho tất cả học sinh.

Xây dựng bộ SGK mới trên nền tảng kế thừa và phát huy tính ưu việt của các bộ SGK cũ đang được nhiều chuyên gia cho ý kiến. (Ảnh minh họa - Nguồn: Sức Khỏe Đời Sống)

Thực tế, để chuẩn bị cho sự “ra đời” của một bộ SGK chất lượng, cần phải mất nhiều thời gian, nguồn lực, tài chính,... Thậm chí còn cần từ 3 - 5 năm để ra được bộ sách đáp ứng nhu cầu giáo dục. Tuy nhiên, theo yêu cầu của Bộ Chính trị, bắt đầu từ niên học tiếp theo, toàn bộ trường học ở Việt Nam sẽ sử dụng một bộ SGK thống nhất toàn quốc.

Vì vậy, yêu cầu đặt ra một bộ SGK bảo đảm công bằng, toàn diện đang nhận được nhiều phản hồi từ các chuyên gia. Như Đại biểu Quốc hội Nguyễn Thị Việt Nga - Ủy viên Ủy ban Văn hóa và Xã hội của Quốc hội bày tỏ, để xây dựng một bộ SGK dùng chung trên toàn quốc, hướng đi hiệu quả không phải bắt đầu biên soạn hoàn toàn mới mà là kế thừa, chọn lọc và chỉnh sửa từ ba bộ SGK hiện hành. Bởi các bộ sách này đã trải qua quá trình biên soạn công phu, được thẩm định chặt chẽ, đưa vào giảng dạy trên diện rộng và nhận được phản hồi từ giáo viên, học sinh, phụ huynh. Đây là nguồn tư liệu quan trọng, nếu khai thác hợp lý sẽ giúp rút ngắn đáng kể thời gian biên soạn mà vẫn bảo đảm chất lượng.

PGS.TS Trần Xuân Nhĩ, nguyên Thứ trưởng Bộ GD&ĐT chia sẻ với báo chí là ông đồng tình, để có một bộ SGK chất lượng nhất, không nên phủ nhận hoàn toàn các bộ sách đã có bởi những ưu điểm của từng bộ, đã được thẩm định, phê duyệt chặt chẽ.

Vì vậy, cách làm nhanh nhất, tiết kiệm nhất là Bộ GD&ĐT nên thành lập các hội đồng chuyên môn, mời các tác giả của ba bộ SGK hiện tại đến trình bày, nêu rõ quan điểm về các ưu điểm, mặt tốt, mặt hay của các bộ sách và của từng cuốn sách thể hiện. Sau đó, hội đồng sẽ có đánh giá, chắt lọc, chọn lấy những nội dung, cách thể hiện tốt nhất, ưu việt nhất từ các bộ sách đó, để hình thành một bộ SGK mới.

Trao đổi với truyền thông, PGS.TS Đỗ Ngọc Thống, nguyên Phó Vụ trưởng Giáo dục trung học (Bộ GD&ĐT) đưa ra nhận định, để đáp ứng yêu cầu của Nghị quyết 71, Bộ cần đứng ra tổ chức biên soạn một bộ SGK thống nhất, dù sẽ gặp nhiều khó khăn. Tuy nhiên với tình hình mới, trong buổi làm việc với lãnh đạo Bộ GD&ĐT ngày 9/9 vừa qua, Tổng Bí thư Tô Lâm đã yêu cầu cần có một bộ SGK chung sớm nhất. Nếu muốn có bộ SGK chung vào năm học 2026 - 2027, đủ cho cả 12 lớp, theo PGS.TS chỉ có cách là mỗi môn học chọn và ghép sách theo cấp học hiện có thành bộ sách chung.

Cách này khả thi hơn cả, vì tất cả các sách đều dựa vào chương trình, nhưng mỗi cấp học có tính độc lập khá cao nên có thể lấy sách của ba bộ ở ba cấp ghép lại thành một bộ mà không sợ mâu thuẫn hay trùng lặp gì. Nếu theo hướng này chỉ có thể ghép SGK mỗi môn cả cấp, không ghép theo lớp hay các chương/phần được. Sách của ba bộ đều đã được Bộ GD&ĐT phê duyệt, đã được thực hiện 1 vòng, chỉ cần điều chỉnh lại. Chưa kể, cách làm này không mất nhiều công sức trong việc bồi dưỡng và hạn chế kinh phí biên soạn mới, tận dụng được các tài nguyên hiện có.

Hương Ngọc