Hướng đi mới cho làng gốm Vân Sơn

Thăng trầm nghề gốm

Với nghề gốm, nguyên liệu đất sét có ý nghĩa hết sức quan trọng, quyết định sự tồn tại và phát triển. Chính vì nguồn đất sét phong phú, thích hợp để tạo nên những sản phẩm bền chắc mà hơn 70 năm trước, những người thợ đầu tiên đã chọn Vân Sơn làm nơi lập nghiệp.

Thời hoàng kim, làng gốm Vân Sơn có hơn 50 hộ làm nghề, sản phẩm theo chân thương lái đi khắp các miền quê. Nhưng hiện nay, vì nguồn đất sét cạn kiệt nên trong không gian làng nghề xưa chỉ còn vài hộ lặng lẽ bám nghề, giữ cho lửa gốm khỏi tàn phai.

Nghệ nhân kiểm tra gốm trước khi đem nung. Ảnh: Việt Hùng

Gần 50 năm gắn bó với nghề làm gốm, ông Trần Tấn Phát thấu hiểu hơn ai hết những thăng trầm ấy. Ông chia sẻ: “Ngày trước, đất sét tại chỗ rất dồi dào, chỉ cần đào lên, xử lý sơ qua là có thể nặn thành chum, vại, nồi, ấm... Còn bây giờ thì hầu như đã cạn kiệt. Người dân phải mua đất ruộng (gọi là đất lục thâm), vừa tốn kém chi phí, vừa khiến chất lượng gốm không thể sánh được với trước”.

Không chỉ thiếu nguyên liệu, sản phẩm gốm Vân Sơn còn phải gồng mình trước sự cạnh tranh khốc liệt của thị trường hiện đại. Ngày nay, các sản phẩm từ gốm công nghiệp, nhựa, inox, thủy tinh với ưu điểm nhẹ, bền, mẫu mã đa dạng, giá rẻ dễ dàng chiếm lĩnh thị trường.

Trong khi đó, sản phẩm gốm thủ công truyền thống vốn vất vả từ khâu tạo hình đến khi hoàn thiện lại dần lép vế, khó chen chân.

Người dân phơi gốm dưới những tán tre làng. Ảnh: Việt Hùng

Khó khăn chồng chất khiến bức tranh làng nghề ngày càng u ám. Những lò gốm từng rực lửa nay hầu hết đã nguội lạnh. Trong làng, lác đác vài nghệ nhân lớn tuổi còn kiên trì bám nghề.

Dù đã ngoài 50 tuổi và có gần 3 thập kỷ gắn bó với nghề làm gốm nhưng ông Nguyễn Tấn Khải vẫn được gọi là “thợ gốm trẻ”. Bởi lẽ, ông là người trẻ nhất làng còn bám trụ với nghề.

Ông Khải chia sẻ: “Từ nhỏ, tôi đã theo cha mẹ đào đất, làm gốm. Giờ quen rồi, không bỏ được. Tôi làm vì đam mê, vì muốn giữ nghề của cha ông”.

Tìm hướng đi mới

Trong bức tranh nhiều gam màu trầm của làng gốm Vân Sơn vẫn le lói những tia sáng hy vọng từ sự đổi mới và sáng tạo của lớp người trẻ. Một trong những người thổi luồng gió mới ấy là chị Đỗ Thị Thanh Vân-Giám đốc DNTN Gốm Vân Sơn (phường Quy Nhơn Đông). Chị là người có hơn 15 năm kinh nghiệm trong lĩnh vực thiết kế nội thất.

Chị Đỗ Thị Thanh Vân (bên trái) giới thiệu các sản phẩm gốm Vân Sơn với khách hàng. Ảnh: Việt Hùng

Quá trình tìm kiếm vật liệu phù hợp cho không gian sống hiện đại, chị Vân nhận ra gốm mang trong mình vẻ đẹp rất riêng, có thể ứng dụng tinh tế trong trang trí nội thất.

Từ cơ duyên đó, năm 2023, chị quyết định liên kết sản xuất với người dân làng gốm Vân Sơn, tìm cách thổi hồn vào những sản phẩm vốn chỉ quen thuộc trong đời sống nông thôn.

Các chủng loại sản phẩm gồm: Hoa văn trụ, hoa văn góc, chỉ tường, chậu, lu, bình… Hàng hóa tiêu thụ chủ yếu qua kênh online, bán ở thị trường trong và ngoài tỉnh.

Chị Vân chia sẻ: “Xu hướng hiện nay là quay về với sự mộc mạc, gần gũi thiên nhiên. Trong đó, sản phẩm gốm với sắc đất nguyên sơ được tạo nên từ bàn tay của nghệ nhân hoàn toàn đáp ứng được điều đó”.

Chính cách nghĩ mới ấy đã mở ra cơ hội để gốm Vân Sơn trở thành sản phẩm trang trí, sản phẩm nghệ thuật, góp phần đưa làng nghề tìm được chỗ đứng trong đời sống đương đại.

Trước đây, gốm Vân Sơn chủ yếu là gốm trơn, không hoa văn, không họa tiết, mang đậm nét mộc mạc nhưng thiếu sự khác biệt để cạnh tranh. Nhận thấy hạn chế ấy, chị Vân mạnh dạn thử nghiệm đưa hoa văn, họa tiết vào sản phẩm, đồng thời thiết kế khuôn mẫu mới nhằm nâng cao giá trị thẩm mỹ và tăng khả năng tiếp cận với khách hàng hiện đại.

Hành trình ấy không hề dễ dàng, bởi vừa phải giữ được cái hồn mộc mạc vốn có, vừa đáp ứng nhu cầu thị trường. Nhưng nhờ sự hỗ trợ, góp sức của một số nghệ nhân tâm huyết, những sản phẩm gốm Vân Sơn mang hơi thở mới đã ra đời và bước đầu nhận được phản hồi tích cực từ người tiêu dùng.

Dù trải qua nhiều khó khăn nhưng làng gốm Vân Sơn vẫn không lụi tàn. Ánh sáng hy vọng được thắp lên từ sự sáng tạo của những người trẻ như chị Đỗ Thị Thanh Vân cùng tâm huyết giữ nghề của các nghệ nhân cao tuổi ngày đêm miệt mài bên lò nung.

Chính sự cộng hưởng giữa hiện đại và truyền thống đang mở ra cơ hội để gốm Vân Sơn thích ứng với thị trường, khẳng định giá trị văn hóa và hướng tới tương lai bền vững.

THẾ VƯƠNG