Huy động nguồn lực tư nhân cho đầu tư và phát triển đường sắt
Theo Bộ trưởng Xây dựng Trần Hồng Minh, quy định về đầu tư dự án đường sắt bằng nguồn ngân sách ngoài nhà nước sẽ mở ra cơ hội cho tư nhân và huy động được nguồn lực tư nhân cho đầu tư và phát triển đường sắt, qua đó góp phần làm giảm áp lực cho ngân sách nhà nước đối với việc bố trí vốn cho lĩnh vực này.
Phát biểu sau phiên thảo luận về dự án Luật Đường sắt (sửa đổi) tại chiều 18/6, Bộ trưởng Trần Hồng Minh cho biết, thực tiễn công tác đầu tư xây dựng các dự án đường sắt quốc gia, đường sắt đô thị trong thời gian qua cho thấy còn nhiều khó khăn, vướng mắc.
Các vướng mắc vấn đề chính như là huy động nguồn lực khó khăn, trình tự, thủ tục đầu tư, việc triển khai thực hiện quy hoạch cũng như công tác giải phóng mặt bằng kéo dài, phát triển gần như không thực hiện được. Do đó, rất cần thiết phải hoàn chỉnh hệ thống hành lang pháp lý để tháo gỡ.
Đồng thời, Bộ Chính trị cũng đã ban hành 4 nghị quyết gọi là , trong đó có Nghị quyết 57, Nghị quyết 59, Nghị quyết 66 và Nghị quyết 68 rất cần phải được thể chế. Việc bổ sung những cơ chế, chính sách đặc thù này vào Luật Đường sắt và thông qua tại kỳ họp này là cần thiết để có đầy đủ các cơ sở chính trị, cơ sở pháp lý và cơ sở thực tiễn.
Bộ trưởng Xây dựng Trần Hồng Minh. (Ảnh: DUY LINH)
Đi vào giải trình, làm rõ một số vấn đề được các đại biểu đề cập, Bộ trưởng Trần Hồng Minh cho biết dự thảo Luật đã đề xuất quy định rút ngắn trình tự đầu tư như: được thực hiện đồng thời một số công việc chuẩn bị dự án, lập thiết kế kỹ thuật tổng thể (FEED) thay cho thiết kế cơ sở; bồi thường, hỗ trợ tái định cư, không phải thực hiện bước chủ trương đầu tư đối với đường sắt đô thị…
“Các chính sách này đều được ban hành và góp phần đẩy nhanh tiến độ thực hiện từ 2 đến 5 năm. Chính phủ đã ban hành Nghị định số 123 ngày 11/6/2025 quy định chi tiết về kỹ thuật tổng thể và cơ chế đặc thù cho một số dự án đường sắt khi có hiệu lực từ ngày 1/7/2025 để có thể áp dụng được ngay”, Bộ trưởng nêu rõ.
Về chính sách phát triển đô thị theo định hướng phát triển giao thông công cộng (TOD), Bộ trưởng Trần Hồng Minh nhấn mạnh, phát triển TOD mang lại lợi ích kép, vừa góp phần quy hoạch chỉnh trang đô thị, tối ưu hóa hiệu quả sử dụng đất, vừa tạo ra nguồn thu cho ngân sách nhà nước từ đất đai để đầu tư trở lại cho phát triển kinh tế-xã hội nói chung, trong đó có phát triển hệ thống đường sắt.
Mô hình TOD cũng góp phần mở ra không gian phát triển kinh tế dọc tuyến đường sắt, tăng cơ hội phát triển, bảo đảm đời sống cho người dân chung quanh khu vực đường sắt.
Theo Bộ trưởng, khi nhà đầu tư tham gia đầu tư dự án đường sắt bằng vốn ngoài nhà nước thì cũng cần phải có chính sách ưu đãi cho họ như được chỉ định thầu, tiếp cận quỹ đất sạch khu vực TOD…, nếu đưa ra đấu thầu thì rất khó triển khai.
“Chúng ta đều biết đầu tư đường sắt rất lâu mới thu hồi được vốn. Chẳng hạn với tuyến đường sắt Bắc-Nam, chúng ta bỏ ra tổng mức đầu tư 67 nghìn tỷ đồng, theo chúng tôi tính toán phải mất khoảng 140 năm. Giờ chúng ta kêu gọi nhà đầu tư tư nhân tham gia thì phải có lợi ích gì hài hòa giữa các bên mới được”, Bộ trưởng Trần Hồng Minh nêu rõ.
Quang cảnh phiên họp. (Ảnh: DUY LINH)
Đối với chính sách phát triển công nghiệp đường sắt, phát triển khoa học và chuyển giao công nghệ, Bộ trưởng đánh giá, đây là một trong những chính sách nổi bật của dự thảo Luật này, thể chế hóa kịp thời chỉ đạo của lãnh đạo Đảng, Nhà nước, Chính phủ về phát triển công nghiệp, chuyển giao công nghệ trong lĩnh vực đường sắt theo hướng tự lực, tự chủ, tự cường.
Một nội dung khác được nhiều đại biểu quan tâm đó là việc đầu tư dự án đường sắt bằng nguồn ngân sách ngoài nhà nước để thể chế hóa Nghị quyết 68 của Bộ Chính trị về phát triển kinh tế tư nhân.
Theo Bộ trưởng Trần Hồng Minh, quy định này sẽ mở ra cơ hội cho tư nhân và huy động được nguồn lực tư nhân cho đầu tư và phát triển đường sắt, qua đó góp phần làm giảm áp lực cho ngân sách nhà nước đối với việc bố trí vốn cho lĩnh vực này.
Dự thảo Luật cũng đã quy định rõ vai trò quản lý nhà nước trong phê duyệt khung tiêu chuẩn để kiểm soát về công nghệ, giữ thẩm quyền của cơ quan chuyên môn về xây dựng thực hiện thẩm định, kiểm tra công tác nghiệm thu về chất lượng các công trình.
“Trong hợp đồng luôn bao gồm đầy đủ các điều kiện theo cơ sở pháp luật, kèm theo đó hằng năm vẫn có các số liệu kiểm toán của Kiểm toán Nhà nước, vì vậy sẽ không bao giờ có chuyện tư nhân tham gia đầu tư phát triển đường sắt bán dự án cho nước ngoài”, Bộ trưởng khẳng định.
Cũng theo tư lệnh ngành Xây dựng, đây là lần đầu tiên quy định về chính sách phòng, chống tham nhũng, lãng phí, tiêu cực được đưa vào luật chuyên ngành, với tư duy vừa khơi thông, tháo gỡ nhưng cũng không thể thiếu các thiết chế để giám sát công khai, minh bạch.
Trong đó, có quy định khi đấu thầu hay chỉ định thầu thì phải có sự tham gia đại diện các cơ quan như: Bộ Quốc phòng, Bộ Công an, thanh tra, kiểm toán và Kiểm toán Nhà nước có trách nhiệm kiểm toán tổng mức đầu tư. Ngoài quy định này, tất cả các tổ chức, cá nhân tham gia đều chịu sự điều chỉnh của nhiều luật khác nhau, bao gồm cả Bộ luật Hình sự.
Ngoài ra, để bảo đảm tính đồng bộ của dự thảo Luật với các Luật được sửa đổi tại Kỳ họp thứ 9, Bộ trưởng Trần Hồng Minh cho biết, trong hai ngày vừa qua, Bộ Xây dựng đã phối hợp chặt chẽ với Bộ Tài chính rà soát các luật do hai bộ chủ trì soạn thảo và chỉnh lý các nội dung liên quan như thuế, quy hoạch, đấu thầu, đầu tư công… để bảo đảm tính thống nhất.
