Huy động và sử dụng hiệu quả nguồn lực: 'Chìa khóa vàng' trong xây dựng nông thôn mới

(Ảnh minh họa)

Sau hơn một thập niên triển khai, về xây dựng nông thôn mới đã ghi dấu ấn rõ nét trong đời sống kinh tế-xã hội của hàng chục triệu người dân khu vực nông thôn.

Một trong những yếu tố nền tảng tạo nên thành công ấy chính là việc huy động và sử dụng hiệu quả các nguồn lực từ ngân sách nhà nước đến sức dân, doanh nghiệp và các tổ chức xã hội. Giai đoạn 2021–2025 tiếp tục chứng minh tầm quan trọng then chốt của công tác này trong bối cảnh nhiều khó khăn, thách thức đan xen.

Huy động tổng lực, phát huy sức mạnh của toàn xã hội

Theo báo cáo tổng kết sơ bộ, đến hết tháng 5/2025, tổng nguồn lực huy động cho Chương trình xây dựng nông thôn mới giai đoạn 2021–2025 ước đạt khoảng 3,7 triệu tỷ đồng. Con số này cho thấy nỗ lực vượt bậc trong bối cảnh ngân sách nhà nước còn hạn hẹp, nền kinh tế chịu ảnh hưởng nặng nề bởi đại dịch Covid-19 và biến động toàn cầu.

Trong tổng nguồn vốn này, đáng chú ý: chiếm tỷ lệ lớn nhất, lên tới 60,8%, thể hiện rõ vai trò chủ đạo của hệ thống ngân hàng trong việc “bơm máu” cho phát triển nông thôn. Vốn huy động từ doanh nghiệp và người dân chiếm 23,1%, là minh chứng sinh động cho hiệu ứng lan tỏa của phong trào “Cả nước chung sức xây dựng nông thôn mới”. Ngân sách nhà nước (NSNN) vẫn giữ vai trò “dẫn dắt, mồi vốn”, trong đó NSNN trung ương chiếm 1,1% tổng nguồn lực (khoảng 41.264 tỷ đồng). Dù chiếm tỷ lệ nhỏ, nhưng lại đóng vai trò định hướng, kích hoạt các nguồn lực xã hội khác.

Riêng với Chương trình (GNBV), tổng vốn NSNN Trung ương giai đoạn 2021–2025 đạt 44.607 tỷ đồng, vốn ngân sách địa phương khoảng 2.882 tỷ đồng và hơn 8.900 tỷ đồng huy động từ các nguồn khác (lồng ghép và cộng đồng).

Sử dụng vốn đúng mục tiêu, hiệu quả, tránh dàn trải

Không chỉ dừng ở quy mô, điểm sáng trong giai đoạn này là việc sử dụng nguồn lực một cách trọng tâm, trọng điểm, gắn với nhu cầu thực tiễn và tính toán dài hạn.

Theo thống kê, tỷ lệ giải ngân vốn ngân sách trung ương cho Chương trình xây dựng nông thôn mới giai đoạn 2021–2024 đạt khoảng 80,6%, trong khi Chương trình Giảm nghèo bền vững đạt gần 79%. Đây là mức giải ngân tương đối tích cực trong bối cảnh nhiều địa phương phải đối mặt với biến động thời tiết, thị trường, và thay đổi thể chế hành chính.

Vốn ngân sách được ưu tiên đầu tư cho các hạng mục thiết yếu: giao thông nông thôn, thủy lợi, điện, y tế, giáo dục, môi trường… Gần 90.000 , cận nghèo được hỗ trợ nhà ở bền vững; trên 4.966 công trình tại các huyện nghèo và xã đặc biệt khó khăn được xây dựng, cải tạo góp phần nâng cao chất lượng hạ tầng nông thôn một cách toàn diện.

Trong khi đó, nguồn vốn tín dụng chủ yếu hướng đến hỗ trợ sản xuất, khởi nghiệp, OCOP, phát triển du lịch nông thôn… Hơn 10.500 mô hình sinh kế được triển khai, hàng chục nghìn hộ dân được hỗ trợ chuyển đổi nghề nghiệp, sản xuất nông nghiệp ứng dụng công nghệ cao.

Người dân là trung tâm và động lực của quá trình phát triển

Một trong những điểm nổi bật tạo nên sự khác biệt của Chương trình xây dựng nông thôn mới chính là cách tiếp cận: Người dân không chỉ là đối tượng thụ hưởng mà còn là chủ thể, là nhà đầu tư chính.

Chỉ riêng trong giai đoạn 2021–2025, người dân trên cả nước đã tự nguyện hiến hơn 98,2 triệu m2 đất, đóng góp hàng nghìn tỷ đồng và hàng triệu ngày công để xây dựng đường giao thông, nhà văn hóa, trường học, công trình thủy lợi…

Điều này không chỉ giúp giảm áp lực ngân sách nhà nước mà còn gắn kết cộng đồng, tạo ra những giá trị phát triển bền vững. Tại nhiều địa phương, người dân còn chủ động vận động xã hội hóa, kết nối với doanh nghiệp, mạnh thường quân để đầu tư thêm cho các mô hình kiểu mẫu, du lịch cộng đồng, sản phẩm OCOP…

Những bài học sâu sắc và kinh nghiệm thực tiễn

Từ thực tế triển khai, có thể thấy 5 bài học lớn về huy động và sử dụng nguồn lực trong xây dựng nông thôn mới đã được rút ra như: Nhà nước giữ vai trò định hướng, dẫn dắt, đặc biệt trong đầu tư ban đầu, nhưng phải song hành với cơ chế khuyến khích sự tham gia của người dân, doanh nghiệp, tổ chức quốc tế. Phân cấp mạnh cho địa phương, giao quyền chủ động nhưng đi kèm trách nhiệm giải trình.

Sự linh hoạt trong sử dụng vốn giúp giảm lãng phí, tăng hiệu quả. Không chạy theo số lượng, thay vào đó chú trọng đến chất lượng, bền vững, đặc biệt là duy trì và nâng cao các tiêu chí sau khi đã đạt chuẩn. Lồng ghép hiệu quả các chương trình, dự án khác, tránh dàn trải, manh mún, phân tán nguồn lực. Minh bạch, giám sát chặt chẽ trong phân bổ và sử dụng vốn, tăng cường kiểm tra, hậu kiểm và phản biện xã hội.

Nam Định là một trong hai tỉnh đầu tiên của cả nước hoàn thành xây dựng nông thôn mới. (Ảnh: NGỌC ÁNH)

Hướng tới giai đoạn 2026–2035: Đầu tư có trọng điểm, phát triển xanh và số hóa

Trong định hướng giai đoạn tới, công tác huy động và sử dụng nguồn lực sẽ tiếp tục đóng vai trò quyết định. Để đạt được mục tiêu:

Đến năm 2030, 80% xã đạt chuẩn nông thôn mới, thu nhập bình quân người dân nông thôn tăng ít nhất 2,5 lần. Đến năm 2035, 90% xã đạt chuẩn nông thôn mới, trong đó 25% đạt chuẩn nông thôn mới hiện đại.

Các giải pháp trọng tâm bao gồm: Xây dựng cơ chế tài chính linh hoạt, cho phép địa phương chủ động phân bổ vốn, mở rộng thẩm quyền quyết định nguồn thu từ đất cho cấp xã. Tăng cường hợp tác công–tư, thu hút ODA, tài trợ quốc tế, phát triển cơ chế tín dụng đặc thù cho OCOP, du lịch nông thôn, môi trường, nước sạch…

Ứng dụng chuyển đổi số trong quản lý vốn và giám sát đầu tư, từng bước số hóa toàn bộ dữ liệu các công trình, dự án phục vụ xây dựng nông thôn mới. Phân nhóm địa bàn đầu tư theo vùng ven đô-vùng đặc biệt khó khăn-vùng trung gian, tránh áp dụng một khuôn máy móc.

Xây dựng nông thôn mới là hành trình dài hơi, không thể chỉ trông chờ vào ngân sách nhà nước.

Thành công của giai đoạn 2021–2025 đã cho thấy: Huy động đa dạng nguồn lực, sử dụng đúng trọng tâm, phát huy vai trò chủ thể của người dân chính là “chìa khóa vàng” mở cánh cửa phát triển nông thôn hiện đại, toàn diện và bền vững.

Giai đoạn tới, cùng với quá trình chuyển đổi số, chuyển đổi xanh, các địa phương cần tiếp tục đổi mới tư duy trong tiếp cận nguồn lực, xác định rõ trọng điểm đầu tư và đặc biệt, đặt niềm tin vào người dân – trung tâm của mọi chính sách phát triển nông thôn.

THU HÀ - HẢI LINH