IMF, Mỹ, Anh đồng loạt cảnh báo rủi ro từ các 'ngân hàng ngầm'

Tuần rồi Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) nêu cảnh báo về những lỗ hổng trong các tổ chức tài chính “phi ngân hàng”, và đánh giá rằng sự ổn định tài chính toàn cầu có thể phụ thuộc vào khả năng phục hồi của mảng “phi ngân hàng” này, theo đài CNN.

Tháng trước, Ngân hàng trung ương Anh cũng đã nêu cảnh báo tương tự. Cuộc khảo sát gần đây do Bank of America (ngân hàng lớn thứ hai ở Mỹ) thực hiện với các nhà đầu tư toàn cầu trong bối cảnh vừa xảy ra cuộc khủng hoảng ngân hàng chỉ ra rằng nhóm các tổ chức tài chính “phi ngân hàng” của Mỹ — chứ không phải các ngân hàng truyền thống như Silicon Valley vừa sụp đổ — là những nơi có khả năng xảy ra khủng hoảng tín dụng nhất.

Một chi nhánh ngân hàng Sillicon Valley ở hạt Santa Clara, bang California (Mỹ). Ảnh: GETTY IMAGES

Vậy chính xác các tổ chức tài chính “phi ngân hàng” là gì và chúng rủi ro như thế nào?

Hiểu gì về “phi ngân hàng”?

Thuật ngữ này bao gồm các công ty tài chính, ngoài ngân hàng, cung cấp tất cả các loại dịch vụ tài chính, bao gồm cho vay hộ gia đình và doanh nghiệp. Mảng tài chính “phi ngân hàng” này gồm một danh sách đa dạng: quỹ hưu trí, công ty bảo hiểm, quỹ tương hỗ, quỹ phòng hộ rủi ro cao…

Quy mô lĩnh vực này lớn. Theo Ban Ổn định Tài chính (FSB - một cơ quan quốc tế giám sát và đưa ra các khuyến nghị về hệ thống tài chính toàn cầu), các tổ chức “phi ngân hàng” có khoảng 239.000 tỉ USD trên sổ sách vào năm 2021, chiếm gần một nửa tổng tài sản tài chính của thế giới.

Theo dữ liệu của FSB, lĩnh vực này đã phát triển mạnh mẽ kể từ cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu năm 2008, cụ thể cơ sở tài sản mở rộng trung bình 7% một năm.

Khi lãi suất chạm đáy trong những năm sau cuộc khủng hoảng 2008, nhiều người tiết kiệm và nhà đầu tư đã chuyển sang gửi tiền vào các tổ chức “phi ngân hàng” để có lợi nhuận cao hơn. Trong khi đó, khi các cơ quan quản lý đặt ra nhiều hạn chế hơn đối với hoạt động cho vay của ngân hàng truyền thống. Từ đó một số đối tượng đi vay nhất định, chẳng hạn như bộ phận người tiêu dùng nhiều rủi ro, ngày càng tìm đến vay ở các tổ chức “phi ngân hàng”.

Các tổ chức “phi ngân hàng” có cung cấp tín dụng được gọi là “ngân hàng ngầm” - mặc dù thuật ngữ này không phải được dùng để chỉ tất cả các tổ chức “phi ngân hàng”. Chính loại thể chế này đang gây lo lắng cho các nhà đầu tư mà Bank of America thăm dò ý kiến.

Quy mô các “ngân hàng ngầm” hiện chiếm khoảng 14% tổng tài sản tài chính của thế giới, và giống như nhiều tổ chức “phi ngân hàng” khác, các “ngân hàng ngầm” này hoạt động mà không phải chịu mức độ giám sát và minh bạch từ cơ quan quản lý theo quy định giống như các ngân hàng truyền thống.

“Phi ngân hàng” có những rủi ro gì?

Rủi ro mà các tổ chức “phi ngân hàng” gặp phải tăng lên khi lãi suất tăng, như hiện nay. Quy mô càng lớn đồng nghĩa là những rắc rối dẫn tới càng lớn.

Một trong những rủi ro là khả năng thua lỗ tín dụng. Trong một báo cáo vào tháng 11, Ngân hàng Trung ương châu Âu (ECB) chỉ ra “những lỗ hổng dai dẳng” trong khu vực “phi ngân hàng”, bao gồm cả “nguy cơ tổn thất tín dụng đáng kể” nếu bộ phận khách hàng doanh nghiệp vay và vỡ nợ trong bối cảnh kinh tế suy yếu.

Triển vọng kinh tế ở châu Âu đã sáng sủa hơn kể từ đầu năm, tuy nhiên lo ngại về suy thoái ở Mỹ lại tăng sau sự sụp đổ của các ngân hàng Sillicon Valley và Signature cũng như việc giải cứu ngân hàng First Republic vào tháng trước. Tương lai các nền kinh tế ở cả hai bờ Đại Tây Dương vẫn còn mong manh do lãi suất dự kiến sẽ còn tăng hơn nữa và giá năng lượng vẫn ở mức cao bất chấp có giảm gần đây, theo CNN.

Rủi ro khác bắt nguồn từ cái được gọi là “sự không phù hợp về thanh khoản”, tồn tại trong các quỹ mở - một loại quỹ tương hỗ. Các quỹ mở này cho phép các nhà đầu tư nếu bất an được nhanh chóng rút tiền. Vấn đề là tiền mặt trong các quỹ mở này bị ràng buộc trong các tài sản không thể bán nhanh chóng để trả lại tiền cho khách hàng.

Trao đổi với CNN, ông Nicolas Charnay - phụ trách các tổ chức tài chính châu Âu tại công ty dịch vụ tài chính S&P Global Ratings (Mỹ) nhận định rằng lãi suất tăng và triển vọng kinh tế không chắc chắn cũng khiến một số tổ chức “phi ngân hàng” châu Âu khó tiếp cận nguồn tiền hơn, chưa kể chi phí tiếp cận cũng cao hơn.

Các tổ chức “phi ngân hàng” hầu như được miễn trừ khỏi các yêu cầu khắt khe về khả năng hấp thụ vốn và thanh khoản vốn được áp dụng với các ngân hàng truyền thống. Hầu hết các tổ chức “phi ngân hàng” cũng không phải chịu sự kiểm tra thường xuyên của các cơ quan quản lý để đảm bảo khả năng đối phó một khi xảy ra tình huống bất lợi.

Trong một báo cáo hồi tháng 2, S&P Global Ratings đã chỉ ra một đặc điểm đáng báo động khác của nhiều tổ chức “phi ngân hàng”.

“Các ‘ngân hàng ngầm’ không thể tiếp cận nguồn hỗ trợ khẩn cấp của ngân hàng trung ương trong thời điểm căng thẳng và chúng tôi không mong đợi các chính phủ sử dụng tiền của người nộp thuế để tái cấp vốn cho một ‘ngân hàng ngầm’ hoạt động thất bại” – CNN trích báo cáo của S&P Global Ratings.

Vì vậy theo S&P Global Ratings, điều này có nghĩa các cơ quan công quyền bị hạn chế công cụ để giảm thiểu rủi ro lây lan.

Rủi ro lây lan sang cả ngân hàng truyền thống

Các “phi ngân hàng” quy mô lớn một khi gặp rủi ro có thể lây lan sang các ngân hàng truyền thống và gây bất ổn cho toàn bộ hệ thống tài chính. Lý do tình trạng ốm yếu tại một tổ chức “phi ngân hàng” lớn hoặc trong phần lớn lĩnh vực này có thể ảnh hưởng đến các ngân hàng truyền thống là vì các tổ chức “phi ngân hàng” vừa cho vay vừa vay từ các ngân hàng truyền thống, và đầu tư vào cùng một loại tài sản như các ngân hàng truyền thống.

Một ví dụ dễ thấy nhất là sự sụp đổ của quỹ Archegos Capital Management (Mỹ) hai năm trước, gây ra khoản lỗ trị giá khoảng 10 tỉ USD trong lĩnh vực ngân hàng. Hơn một nửa trong số đó là tiền của Credit Suisse (CS) chuyển cho khách hàng Archegos. Cú đánh này góp phần dẫn tới một loạt vụ bê bối và thất bại của ngân hàng Thụy Sĩ này trong những năm gần đây, cuối cùng dẫn đến việc bị đối thủ UBS (UBS) tiếp quản khẩn cấp trong tháng vừa rồi.

Nhà sáng lập quỹ Archegos Capital Management Bill Hwang rời tòa án liên bang ở TP New York (Mỹ) ngày 27-4-2022. Ông Hwang bị cáo buộc tội lường gạt chứng khoán và lũng đoạn thị trường theo sau vụ sụp đổ của quỹ Archegos Capital Management khiến nhiều ngân hàng mất hàng tỉ USD. Ảnh: AFP

Các quỹ mở đặc biệt rủi ro, nhiều nhà phân tích nói với CNN. Nếu nhiều nhà đầu tư hoảng loạn và muốn thu lại tất cả các khoản tiền của họ cùng một lúc, các quỹ này có thể cần phải nhanh chóng bán một số tài sản để thanh toán. Và động thái này có thể gây khó khăn và tổn thất cho các ngân hàng truyền thống.

Ví dụ, nếu các quỹ thuộc mảng “phi ngân hàng” phải bán tháo trái phiếu chính phủ để lấy tiền trả lại cho các nhà đầu tư, giá trị những trái phiếu đó sẽ giảm, dẫn đến tổn thất cho các bên nắm giữ trái phiếu trong đó có thể gồm cả các ngân hàng truyền thống.

Đây là điều đã xảy ra vào mùa thu năm ngoái khi các quỹ hưu trí của Anh đã bán tháo trái phiếu chính phủ Anh – vốn giá đã bị sụp đổ sau các kế hoạch ngân sách tai hại của Thủ tướng Anh lúc bấy giờ là bà Liz Truss. Động thái này tạo ra “một vòng xoáy luẩn quẩn” trên thị trường trái phiếu của đất nước, theo lời của Ngân hàng Trung ương Anh, gần như lật đổ hệ thống tài chính của Anh.

Các liên kết trực tiếp và gián tiếp giữa các ngân hàng và tổ chức “phi ngân hàng” không phải là nguồn rủi ro duy nhất cho toàn hệ thống. Một thực tế là niềm tin đóng vai trò cực kỳ quan trọng trong lĩnh vực ngân hàng, và nhận thức đơn thuần rằng lĩnh vực ngân hàng có thể được kết nối với một tổ chức “phi ngân hàng” đang gặp khó khăn có thể châm ngòi cho một cuộc khủng hoảng tài chính rộng lớn hơn.

“Không nên đánh giá thấp hình thức rủi ro lây lan này” – theo S&P Global Ratings.

ĐĂNG KHOA