iRobot, BlackBerry đến Meta: Tiên phong để mở đường cho đối thủ đến sau

Được thành lập năm 1990 bởi kỹ sư từ Viện Công nghệ Massachusetts, công ty iRobot (có trụ sở ở bang Massachusetts, Mỹ) xứng đáng được khen ngợi vì từng tạo ra một trong số thiết bị dọn dẹp gia đình hiếm hoi có thể đem tặng người thân mà không gây phản cảm. Tuy vậy, sự sụp đổ của iRobot, nhà sản xuất robot hút bụi Roomba, không phải là điều đáng ngạc nhiên. Trái lại, iRobot được bổ sung vào danh sách dài trường hợp các hãng có lợi thế đi trước không tạo ra được thành công bền vững.

iRobot có thể bị xóa sổ khỏi lịch sử sau khi nộp đơn xin bảo hộ phá sản theo Chương 11 tại một tòa án ở bang Delaware (Mỹ) gần đây, nhưng robot Roomba vẫn sẽ tiếp tục hoạt động. Picea Robotics (có trụ sở tại thành phố Thâm Quyến, Trung Quốc), vừa là một trong các chủ nợ của iRobot vừa là đối tác sản xuất theo hợp đồng hiện tại, sẽ trở thành chủ sở hữu mới của Roomba.

Picea Robotics và một công ty con của tập đoàn này tiếp quản iRobot. Sau khi được mua lại, iRobot sẽ trở thành công ty tư nhân với 100% cổ phần thuộc về chủ sở hữu mới. Các cổ phiếu phổ thông của iRobot hiện niêm yết trên sàn chứng khoán Nasdaq (Mỹ) sẽ bị hủy.

Nguyên nhân thất bại cũng chính là điều từng làm nên thành công

Nguyên nhân khiến iRobot thất bại lại chính là điều từng làm nên thành công của công ty Mỹ. iRobot đã khai sinh ra thị trường robot hút bụi tự động. Những chiếc Roomba đầu tiên, giá khoảng 200 USD vào năm 2002, nhanh chóng trở thành món đồ công nghệ thời thượng, được truyền thông xếp chung trong các danh sách quà tặng dịp lễ cùng iPod của Apple hay đầu đĩa DVD từ Sony.

Robot hút bụi Roomba từng là món đồ công nghệ thời thượng - Ảnh: Internet

Sau đó, robot hút bụi dần trở thành một mặt hàng phổ thông. Thực tế là hãng đi trước chỉ có thể giữ được lợi thế nếu tạo ra rào cản đủ lớn về công nghệ hoặc chi phí để đối thủ khó bắt chước. Nếu không, về lâu dài, như Giáo sư Bruce Greenwald của Trường Kinh doanh Columbia (Mỹ) từng nói, mọi sản phẩm rồi cũng sẽ bị “bình thường hóa”, chẳng khác gì chiếc máy nướng bánh mì.

Với Roomba cũng vậy, dù công nghệ robot của iRobot rất đáng nể, các đối thủ Trung Quốc vẫn nhanh chóng tung ra hàng loạt sản phẩm thay thế ở mức “dùng được”, như Roborock, Eufy hay Dreame. Điều đó khiến lợi thế ban đầu của iRobot bị bào mòn nhanh chóng.

Trong lĩnh vực hàng tiêu dùng, các hãng tiên phong có thể bị phế truất với tốc độ nhanh đáng kinh ngạc. Doanh thu của iRobot mất 5 năm để tăng gấp đôi lên 1,4 tỉ USD vào 2020, nhưng chỉ cần 3 năm để giảm một nửa so với mức đỉnh 1,6 tỉ USD vào 2021.

iRobot cũng mất đi một "chiếc phao cứu sinh". Năm 2022, các cơ quan quản lý Liên minh châu Âu đã chặn thương vụ Amazon đề nghị mua lại iRobot với giá 1,7 tỉ USD, trong bối cảnh lo ngại dâng cao về ảnh hưởng của các gã khổng lồ công nghệ.

Đúng trong khoảng thời gian một năm mà các quan chức Liên minh châu Âu còn đang tranh luận xem việc Roomba xuất hiện cùng Alexa, sách điện tử hay chuông cửa Ring trong “cửa hàng đủ thứ” của Amazon có rủi ro hay không, thì iRobot đã bắt đầu lao đao. Trong lúc chờ đợi quyết định, tình hình tài chính của iRobot xấu đi nhanh chóng, buộc công ty phải vay tạm 200 triệu USD từ quỹ đầu tư tư nhân Carlyle với chi phí rất đắt đỏ chỉ để kéo dài thời gian tồn tại.

Từ BlackBerry đến Meta: Tiên phong chỉ để các đối thủ đến sau học hỏi và làm tốt hơn

iRobot không phải là ví dụ hiếm hoi của việc hãng đi trước nhưng không giữ được lợi thế. BlackBerry là một trường hợp tương tự: Dù bàn phím vật lý của BlackBerry vẫn được nhiều người đánh giá là rất tốt, công ty Mỹ vẫn thất bại vì không cạnh tranh nổi với sức hấp dẫn tổng thể trên smartphone màn hình cảm ứng. Thực tế cho thấy những hãng tiên phong đôi khi chỉ đóng vai trò mở đường, để các đối thủ đến sau học hỏi và làm tốt hơn.

London (thủ đô Anh) từng là thành phố đầu tiên hưởng lợi về năng suất từ hệ thống tàu điện ngầm, nhưng nếu đã từng đi làm bằng tàu điện ngầm ở Hồng Kông (Trung Quốc), ít ai cho rằng hạ tầng cũ kỹ từ thời Victoria của Anh lại đáng dùng hơn.

Nhìn vào hiện tại, sự bùng nổ trí tuệ nhân tạo (AI) đã tạo ra vài cái tên vươn lên rất sớm, nhưng không có gì đảm bảo vị thế thống trị của họ sẽ kéo dài. Cuộc cạnh tranh gay gắt giữa OpenAI (công ty khởi nghiệp Mỹ tạo ra chatbot ChatGPT) và Google là ví dụ rõ ràng. OpenAI kích hoạt cuộc đua AI bằng việc phát hành ChatGPT vào cuối tháng 11.2022 và thống trị thị trường cho đến gần đây. Song sau khi phát hành mô hình Gemini 3 với nhiều cải tiến hồi tháng 11, Google đã rút ngắn đáng kể khoảng cách so với OpenAI trong lĩnh vực AI.

Hồi tháng 2.2023, Meta Platforms phát hành dòng mô hình AI chủ lực Llama. Điểm đặc biệt là Llama được mở mã nguồn, khiến Meta Platforms nổi bật giữa các nhà phát triển mô hình AI toàn cầu thời điểm đó.

Đến tháng 9.2023, một trong rất nhiều phiên bản phái sinh (được tạo ra từ thứ có sẵn) từ Llama được công bố: Qwen của Alibaba Cloud - đơn vị điện toán đám mây và AI thuộc tập đoàn thương mại điện tử Alibaba (Trung Quốc). Phiên bản Qwen đầu tiên học theo quy trình huấn luyện Llama và trích dẫn các phát hiện nghiên cứu mang tính nền tảng của Meta Platforms trong báo cáo kỹ thuật đi kèm.

Vì tôn trọng, các nhà nghiên cứu Trung Quốc thậm chí còn gọi Llama là “mô hình ngôn ngữ lớn mã nguồn mở hàng đầu”.

Hai năm sau, tình thế dường như đã đảo ngược. Từ hãng tiên phong về AI mở, Meta Platforms giờ phải học hỏi Alibaba và dùng Qwen để hỗ trợ huấn luyện mô hình mới có tên mã Avocado, theo hãng tin Bloomberg.

iRobot, BlackBerry và Meta Platforms đều bị các đối thủ vượt mặt dù là hãng tiên phong trong lĩnh vực của mình - Ảnh: SV

Trở lại với iRobot, ngay cả chuyện dọn dẹp nhà cửa cũng cho thấy robot hút bụi hiện nay chưa phải là giải pháp hoàn hảo cuối cùng. Khi hết cảm giác mới lạ, người dùng vẫn phải đối mặt với nhiều phiền toái, chẳng hạn máy dễ mắc kẹt trong thảm, hoặc hút phải đồ chơi rồi phải ngồi lấy ra. Tiến bộ công nghệ cũng giống hút bụi vậy: Tưởng đã tốt rồi, nhưng lúc nào cũng còn một chướng ngại vật nào đó chưa nhìn thấy đang rình rập phía trước.

Sơn Vân