Kế hoạch kiểm toán 2026: Áp lực bản lề và nỗ lực chuẩn bị của Kiểm toán nhà nước

Năm đầu của những thay đổi lớn và áp lực thời gian

Chỉ còn hơn một tháng nữa, năm 2026 sẽ mở ra như một cột mốc kép, là năm đầu thực hiện Luật Ngân sách nhà nước mới, đồng thời cũng là điểm khởi động cho kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội giai đoạn 2026 - 2030. Trong bối cảnh ấy, Kế hoạch kiểm toán năm 2026 của Kiểm toán nhà nước không chỉ là một bản kế hoạch chuyên môn, mà còn là bước chuyển khớp nối hàng loạt thay đổi về thể chế, mô hình và thời gian thực hiện nhiệm vụ.

Ông Hoàng Văn Lương, Vụ trưởng Vụ Tổng hợp, Kiểm toán nhà nước, cho biết, Kế hoạch kiểm toán 2026 phải xây dựng trong tinh thần đổi mới nhưng vẫn giữ được sự nhất quán về kỷ luật kiểm toán, vừa bảo đảm nguyên tắc kế thừa, vừa phải thích ứng với mô hình quản trị mới của hệ thống ngân sách.

Ông Hoàng Văn Lương, Vụ trưởng Vụ Tổng hợp, Kiểm toán nhà nước. Ảnh: Nguyễn Lộc

Ông Lương chia sẻ rằng, năm 2026 giống như một điểm giao thoa lớn của hệ thống chính trị, đó là Đại hội XIV của Đảng, bầu cử Quốc hội và Hội đồng nhân dân các cấp, khởi động kế hoạch kinh tế - xã hội giai đoạn mới, cùng thời điểm áp dụng mô hình chính quyền địa phương hai cấp theo Luật Ngân sách nhà nước 2025… Tất cả tạo nên một nền tảng mới mà Kiểm toán nhà nước phải thích ứng ngay lập tức.

Theo ông, nguyên tắc của Kế hoạch kiểm toán năm 2026 vẫn phải giữ vững “xương sống” của ngành đảm bảo tính độc lập, tuân thủ định hướng Chiến lược phát triển Kiểm toán nhà nước, không để cuộc kiểm toán chồng chéo với thanh tra và đặc biệt là tập trung vào những vấn đề nóng liên quan đến sử dụng tài chính công, tài sản công.

“Nhưng “khó nhất” chính là việc mọi thứ phải vận hành dưới một hệ khung mới”, ông Lương nói và đưa ra ví dụ điển hình là việc chuyển từ kiểm toán theo cấp huyện sang kiểm toán trực tiếp cấp xã. “Nếu trước đây cả nước có 696 đơn vị cấp huyện, thì nay số đơn vị cấp xã là hơn 3.300, gấp gần năm lần. Điều này buộc Kiểm toán nhà nước phải làm lại toàn bộ cấu trúc chọn mẫu, khối lượng rà soát, phương thức tổ chức đoàn kiểm toán và cả cách phân bổ nhân sự”, Vụ trưởng Vụ Tổng hợp cho hay.

Áp lực lớn thứ hai đến từ thời gian phê chuẩn quyết toán theo Luật Ngân sách nhà nước 2025. Ông Lương cho biết, trước đây thời gian từ lúc kết thúc kiểm toán đến khi phát hành báo cáo thường khoảng 35 - 40 ngày. Nhưng từ 2026, nhiều cuộc kiểm toán chỉ còn 10 - 15 ngày để hoàn thành toàn bộ quy trình, phát hành báo cáo và gửi cho Quốc hội, Hội đồng nhân dân.

“Chúng ta phải hoàn thành kiểm toán ngân sách địa phương trước ngày 20/6, báo cáo quyết toán ngân sách nhà nước trước ngày 20/8 và phát hành báo cáo vào ngày 20/9. Đó là chưa từng có tiền lệ”, ông chia sẻ.

Với Vụ trưởng Vụ Tổng hợp Hoàng Văn Lương, Kế hoạch kiểm toán 2026 vì vậy không chỉ là bài toán kỹ thuật mà là bài toán về năng lực chịu áp lực của toàn ngành.

Kế hoạch kiểm toán 2026 xây dựng trong tinh thần đổi mới nhưng vẫn giữ được sự nhất quán về kỷ luật kiểm toán. Ảnh: Nguyễn Lộc

Tổ chức kiểm toán theo mô hình mới

Song song với nhiệm vụ kiểm toán báo cáo quyết toán ngân sách, Kiểm toán nhà nước đặt mục tiêu các cuộc kiểm toán chuyên đề, kiểm toán hoạt động, môi trường, công nghệ thông tin phải đạt tối thiểu 30% tổng nhiệm vụ năm 2026. Trong đó, nhiều cuộc kiểm toán có quy mô lớn, huy động nhiều đơn vị tham gia.

Ông Lương cho biết Vụ Tổng hợp đã tham mưu tổ chức hệ thống kiểm toán chuyên đề theo hai nhóm.

Nhóm thứ nhất, là các cuộc kiểm toán phục vụ hoạt động giám sát tối cao của Quốc hội và Ủy ban Thường vụ Quốc hội. Vì hoạt động giám sát diễn ra từ đầu năm, Kiểm toán nhà nước buộc phải tổ chức kiểm toán ngay từ những tháng đầu tiên để kịp cung cấp thông tin. Nhiều chuyên đề sẽ được lồng ghép vào các cuộc kiểm toán ngân sách địa phương và quyết toán ngân sách bộ, cơ quan trung ương để bảo đảm tiến độ.

Nhóm thứ hai, là các kiểm toán chuyên đề khác. Với nhóm này, Kiểm toán nhà nước chủ động hơn về thời gian nên tập trung vào nâng cao chất lượng thực hiện. Theo ông, các cuộc kiểm toán chuyên đề tại địa phương sẽ được tổ chức như các cuộc độc lập sau khi hoàn thành kiểm toán quyết toán ngân sách địa phương, nhằm tránh phân tán nhân lực. Còn các cuộc kiểm toán chuyên đề ở bộ, ngành có thể thực hiện lồng ghép hoặc tổ chức độc lập tùy theo năng lực và thời gian, nhưng phải hoàn tất trước ngày 30/10 để phát hành trước 31/12.

Từ kinh nghiệm tham mưu nhiều năm, ông Lương cho rằng để hoàn thành tốt Kế hoạch kiểm toán 2026, Kiểm toán nhà nước phải triển khai đồng bộ nhiều nhóm giải pháp.

Trước hết, là bám sát chỉ đạo của Quốc hội và Chính phủ, chủ động cung cấp thông tin cho các đoàn giám sát, không để kế hoạch bị động. Song song, Kiểm toán nhà nước phải luôn sẵn sàng lực lượng cho các nhiệm vụ kiểm toán đột xuất theo yêu cầu của Chính phủ, Thủ tướng hay Ban Chỉ đạo Trung ương về phòng chống tham nhũng, lãng phí, tiêu cực.

Giải pháp thứ hai, mà ông nhấn mạnh là nâng cao trách nhiệm của trưởng đoàn, tổ trưởng và kiểm toán viên. Các sai phạm trong hoạt động kiểm toán sẽ bị xử lý nghiêm, từ vi phạm quy trình đến kết luận thiếu căn cứ hoặc bỏ lọt sai phạm. “Chất lượng kiểm toán nằm ở người thực hiện. Chỉ cần một mắt xích yếu là cả cuộc kiểm toán bị ảnh hưởng”, ông nói.

Thứ ba là hoàn thiện khuôn khổ pháp lý, nhất là các quy định phải thống nhất với mô hình chính quyền địa phương hai cấp. Đây là quá trình Kiểm toán nhà nước đang khẩn trương rà soát để hệ thống văn bản không cản trở thực thi nhiệm vụ từ năm 2026.

Thách thức lớn về số lượng đầu mối cấp xã cũng khiến chuyển đổi số trở thành yêu cầu không thể trì hoãn. Theo ông, Kiểm toán nhà nước phải ứng dụng công nghệ thông tin mạnh hơn, từ quy trình thu thập dữ liệu đến phân tích rủi ro và tổng hợp kết quả, mới có thể đáp ứng khối lượng công việc khổng lồ của giai đoạn tới.

Bên cạnh đó, ngành Kiểm toán phải tăng cường sử dụng chuyên gia trong các lĩnh vực mới như biến đổi khí hậu, môi trường, đánh giá chất lượng công trình… nhằm bảo đảm chất lượng kiểm toán trong những lĩnh vực phức tạp.

Cuối cùng là phối hợp chặt chẽ với cơ quan thanh tra để tránh chồng chéo nhiệm vụ. Khi thanh tra bộ, ngành đã chuyển về Thanh tra Chính phủ, quy mô giữa hai cơ quan gần tương đương, đòi hỏi sự phối hợp trên nguyên tắc tôn trọng phân định nhiệm vụ, giảm ảnh hưởng tới hoạt động thường xuyên của đơn vị được kiểm toán.

Ông Lương cho rằng, đa dạng hóa hình thức công khai kết quả kiểm toán cũng sẽ giúp tăng trách nhiệm giải trình, đồng thời hỗ trợ các cơ quan quản lý trong điều hành và cơ quan chức năng trong phòng chống tham nhũng, lãng phí.

Ngân Thương