Singapore: Mô hình hành chính một cấp biến đảo quốc nhỏ thành cỗ máy toàn cầu

Singapore, quốc gia nhỏ bé nằm ở đầu cực nam của bán đảo Mã Lai, từ lâu đã trở thành biểu tượng của sự phát triển thần kỳ trong khu vực Đông Nam Á. Với diện tích chỉ vỏn vẹn hơn 700 km² và dân số khoảng 5,9 triệu người, quốc gia này không chỉ nổi bật nhờ nền kinh tế thịnh vượng mà còn bởi hệ thống hành chính công hiệu quả, minh bạch.

Đặc biệt, mô hình hành chính một cấp, nơi chính quyền trung ương đóng vai trò thống lĩnh mà không có các tầng nấc địa phương trung gian, chính là nền tảng giúp Singapore vận hành như một cỗ máy chính xác, góp phần đưa đất nước từ một thuộc địa nghèo khó sau Thế chiến II trở thành trung tâm tài chính toàn cầu.

Cấu trúc gọn nhẹ nhưng linh hoạt

Để hiểu rõ hơn về mô hình này, cần quay ngược thời gian về những năm 1960, khi Singapore giành độc lập từ Malaysia. Lúc bấy giờ, lãnh đạo quốc gia, dẫn đầu là cố Thủ tướng Lý Quang Diệu, nhận thức rõ rằng với quy mô lãnh thổ hạn chế, việc phân cấp hành chính đa tầng chỉ tạo ra sự chồng chéo, lãng phí nguồn lực.

Thay vào đó, họ chọn mô hình một cấp, nơi chính phủ trung ương trực tiếp quản lý toàn bộ các lĩnh vực từ lập pháp, hành pháp đến tư pháp, đồng thời phân bổ trách nhiệm địa phương thông qua các cơ quan chuyên trách. Điều này không phải là sự đơn giản hóa máy móc, mà là một chiến lược thông minh, tận dụng lợi thế của một "quốc gia-thành phố" để tập trung quyền lực vào hiệu quả.

Theo các tư liệu lịch sử, mô hình này được củng cố qua các cải cách liên tục, bắt đầu từ việc xây dựng hệ thống công vụ chuyên nghiệp, nơi mọi công chức đều được tuyển chọn dựa trên năng lực chứ không phải quan hệ.

Từ nền tảng đó, cấu trúc hành chính của Singapore được thiết kế gọn nhẹ nhưng linh hoạt. Ở cấp trung ương, có 15 bộ chính phủ và khoảng 23 cơ quan nhà nước, chịu trách nhiệm các lĩnh vực then chốt như tài chính, giáo dục, y tế và an ninh. Không có các tỉnh hay thành phố trung gian như ở nhiều quốc gia khác, mọi quyết định lớn nhỏ đều được phối hợp trực tiếp từ thủ tướng và Nội các.

Tại Singapore, chính phủ trung ương trực tiếp quản lý toàn bộ các lĩnh vực từ lập pháp, hành pháp đến tư pháp. Ảnh: Mothership

Tuy nhiên, để đảm bảo sự gần gũi với người dân, Singapore đã thiết lập các Hội đồng Thị trấn (Town Councils), một hình thức phân quyền địa phương nhưng vẫn nằm dưới sự giám sát chặt chẽ của trung ương. Có tổng cộng 16 hội đồng như vậy, mỗi bên quản lý một khu vực dân cư cụ thể, từ bảo trì nhà ở công cộng đến tổ chức các hoạt động cộng đồng.

Những hội đồng trên không phải là "chính quyền địa phương độc lập" mà hoạt động như cánh tay nối dài của chính phủ trung ương, giúp giảm tải cho bộ máy cốt lõi mà vẫn duy trì sự gắn kết xã hội. Kết quả là, mọi thủ tục hành chính đều được xử lý nhanh chóng, với thời gian chờ đợi trung bình chỉ vài ngày thay vì hàng tháng như ở một số nơi khác.

Một trong những yếu tố then chốt làm nên thành công của mô hình một cấp chính là sự nhấn mạnh vào chống tham nhũng và minh bạch. Ngay từ những năm 1960, Singapore đã thành lập Cục Điều tra Tham nhũng (CPIB), một cơ quan độc lập trực thuộc chính phủ, với quyền hạn rộng rãi để điều tra bất kỳ quan chức nào, kể cả lãnh đạo cao cấp.

Không có "vùng cấm" nào trong hệ thống này, và mọi giao dịch công đều được công khai qua các nền tảng số. Nhờ đó, Singapore liên tục dẫn đầu bảng xếp hạng Chỉ số Nhận thức Tham nhũng của Tổ chức Minh bạch Quốc tế, với điểm số gần như hoàn hảo.

Hơn nữa, mô hình một cấp giúp loại bỏ những kẽ hở mà các tầng nấc trung gian thường tạo ra, nơi tham nhũng có thể len lỏi qua sự phối hợp lỏng lẻo. Các chuyên gia nhận định rằng, chính sự tập trung quyền lực này đã biến bộ máy hành ở Singapore chính thành một hệ thống "không khoan nhượng" với sai phạm, đồng thời khuyến khích văn hóa liêm chính từ trên xuống dưới.

Công nghệ số – chìa khóa nâng cao hiệu quả

Bên cạnh chống tham nhũng, Singapore còn tiên phong trong việc ứng dụng công nghệ để nâng cao hiệu quả hành chính. Từ những năm 1990, quốc gia này đã triển khai Chiến lược Chính phủ Điện tử (e-Government), biến mọi dịch vụ công thành các ứng dụng di động thân thiện.

Người dân có thể đăng ký giấy khai sinh, nộp thuế hay thậm chí xin giấy phép xây dựng chỉ qua vài cú chạm trên điện thoại, mà không cần đến văn phòng nào. Ứng dụng LifeSG, ra mắt năm 2018, là minh chứng điển hình: nó tích hợp hơn 70 dịch vụ từ các bộ khác nhau, tạo nên trải nghiệm "một chính phủ", nơi người dùng không còn phải đi lại giữa nhiều cơ quan.

Các báo cáo từ Ngân hàng Thế giới cho thấy, nhờ công nghệ, chi phí hành chính của Singapore chỉ chiếm khoảng 1,5% GDP, thấp hơn hẳn mức trung bình toàn cầu. Điều này không chỉ tiết kiệm ngân sách mà còn tăng cường lòng tin của công chúng, khi mọi người cảm nhận được sự tiện lợi thực sự từ bộ máy nhà nước.

Ứng dụng LifeSG tích hợp hơn 70 dịch vụ từ các bộ khác nhau. Ảnh: Cơ quan Công nghệ Chính phủ Singapore

Không dừng lại ở công nghệ, Singapore còn chú trọng xây dựng nguồn nhân lực hành chính chất lượng cao, dựa trên nguyên tắc "chọn lọc theo công trạng". Nguồn nhân lực cho hệ thống công vụ được tuyển mộ qua các kỳ thi cạnh tranh khốc liệt, với chương trình đào tạo liên tục tại Học viện Quản lý Công (Civil Service College). Công chức không chỉ được trả lương cao, trung bình gấp đôi khu vực tư nhân, mà còn phải cam kết với sứ mệnh phục vụ cộng đồng.

Nguyên Thủ tướng Singapore Lý Hiển Long từng nhấn mạnh: "Công vụ là trái tim của Singapore", và mô hình một cấp giúp dễ dàng triển khai các chính sách nhất quán, từ giáo dục miễn phí đến nhà ở xã hội cho hơn 80% dân số. Kết quả là, đảo quốc này không chỉ xếp hạng nhất thế giới về hiệu quả chính phủ theo Chỉ số Blavatnik của Đại học Oxford (Anh) năm 2024, mà còn dẫn đầu về đổi mới hành chính, với các chỉ số như thời gian thông quan hàng hóa chỉ mất trung bình khoảng 30 phút.

Thách thức và bài học cho khu vực

Tuy nhiên, thành công của mô hình này cũng gắn liền với những thách thức riêng. Với quy mô nhỏ, Singapore dễ dàng tập trung nguồn lực, nhưng điều đó đòi hỏi lãnh đạo phải có tầm nhìn chiến lược và khả năng dự báo rủi ro cao.

Chẳng hạn, trong cuộc khủng hoảng tài chính 2008, chính phủ trung ương đã nhanh chóng tung gói kích thích kinh tế lên đến 20 tỷ SGD, mà không bị vướng víu bởi thủ tục phân cấp. Dù vậy, một số ý kiến phê phán cho rằng mô hình một cấp có thể làm giảm sự tham gia dân chủ địa phương, khi quyền lực quá tập trung vào chính quyền trung ương.

Để khắc phục, Chính phủ Singapore đã mở rộng các kênh phản hồi qua mạng xã hội và hội nghị cộng đồng, đảm bảo tiếng nói của cư dân không bị bỏ qua. Những điều chỉnh này chứng tỏ rằng, mô hình không phải là bất biến mà luôn được tinh chỉnh để phù hợp với thời đại.

Từ kinh nghiệm của Singapore, nhiều quốc gia có thể rút ra những bài học thiết thực. Với hệ thống hành chính đa cấp ở một số nơi, chính phủ nhiều nước đang phải đối mặt với vấn đề chồng chéo thẩm quyền và thủ tục rườm rà, dẫn đến hiệu quả chưa cao.

Mô hình một cấp của Singapore gợi ý rằng, việc đơn giản hóa cấu trúc có thể là chìa khóa, nhưng phải đi kèm với công nghệ số và đào tạo nhân lực. Hơn nữa, tinh thần chống tham nhũng quyết liệt của Singapore nhắc nhở rằng, cải cách không chỉ là thay đổi cơ cấu mà còn là xây dựng văn hóa liêm chính từ gốc rễ.

Dĩ nhiên, mỗi quốc gia có bối cảnh riêng, và Singapore, với lợi thế quốc gia-thành phố, không thể được sao chép một cách máy móc. Nhưng những nguyên tắc cốt lõi, tập trung vào hiệu quả, minh bạch và phục vụ công dân, chắc chắn đáng để tham khảo.

Việt Anh