Khám lớn Cần Thơ: Nơi lưu giữ ký ức hào hùng

Di tích lịch sử Khám lớn Cần Thơ

Di tích lịch sử Khám lớn Cần Thơ (số 8, đường Ngô Gia Tự, phường Tân An, quận Ninh Kiều), được xem là nơi lưu giữ ký ức hào hùng xen lẫn đau thương, mất mát của quân và dân ta trong những tháng năm đấu tranh chống thực dân, đế quốc.

Theo tư liệu, để phục vụ cho bộ máy cai trị tại Cần Thơ, từ năm 1876 đến năm 1886, thực dân Pháp đã xúc tiến xây dựng nhiều cơ quan, công sở… trong đó có trại giam mang tên “Prison Provinciale”.

Trại giam được xây dựng trên diện tích rộng 3.762m2, liền kề Dinh Tỉnh trưởng, đối diện Tòa Hành chánh và biệt lập với khu dân cư, nhân dân thường gọi là Khám lớn Cần Thơ.

Năm 1954, sau khi Hiệp định Giơ-ne-vơ được ký kết, chính quyền Sài Gòn đổi tên tỉnh Cần Thơ thành tỉnh Phong Dinh, Khám lớn Cần Thơ được đổi tên thành Trung tâm cải huấn. Nhưng dù được gọi với tên gọi nào chăng nữa thì Khám lớn Cần Thơ thực chất vẫn là địa ngục trần gian - là nơi thực dân, đế quốc giam cầm, đày đọa những chiến sĩ cách mạng và đồng bào yêu nước của ta.

Dãy phòng thực dân Pháp nhốt các chiến sĩ yêu nước

Cổng Khám lớn Cần Thơ có hình vòm, bên trái cổng là dãy nhà giám thị trực, bên phải là văn phòng làm việc và là nơi ở của giám thị trưởng. Xung quanh Khám lớn Cần Thơ được bao bọc bởi bức tường cao từ 3,6m đến 5m, trên được cắm đầy những mảnh ve chai và dây kẽm gai rào kín.

Ở mỗi góc tường là một tháp canh cao 6m có lính gác và đèn pha chiếu sáng về đêm để kiểm soát tù nhân. Bên trong Khám lớn Cần Thơ có 21 phòng giam tập thể cùng nhiều phòng biệt giam. Giữa các dãy nhà giam là một sân rộng để tù nhân ra phơi nắng.

Những bức tượng tái hiện lại cảnh những người yêu nước bị thực dân Pháp giam cầm, tra tấn.

Những năm tháng chiến tranh khốc liệt, thực dân, đế quốc còn cho xây dựng nhà chùa, nhà thờ để tỏ ra tôn trọng tín ngưỡng, tôn giáo của tù nhân nhưng thực chất là dựng lên bức tường “nhân đạo” nhằm che giấu những tội ác bên trong.

Khoảng năm 1963, hai dãy nhà lầu được xây dựng thêm trên phần sân phía sau nhà chùa, tầng trệt không vách tường - có thời gian được dùng làm nhà hướng nghiệp cho tù nhân.

Ngoài những phòng giam tập thể, thực dân Pháp còn có cả những phòng biệt giam để nhốt và tra tấn những người yêu nước mà chúng cho là đặc biệt nguy hiểm

Mỗi phòng giam tập thể chỉ khoảng 30 đến 40 người nhưng có lúc số tù nhân lên đến 70 đến 80 người. Nhất là sau cuộc Khởi nghĩa Nam Kỳ, địch điên cuồng dùng mọi thủ đoạn khủng bố, trả thù nhân dân ta.

Nhiều cán bộ lãnh đạo, đảng viên và quần chúng đã bị thực dân Pháp bắt giam tại Khám lớn Cần Thơ như: đồng chí Quản Trọng Hoàng (Bí thư Liên Tỉnh ủy Cần Thơ); đồng chí Lê Văn Nhung (Bí thư Tỉnh ủy Cần Thơ); đồng chí Ngô Hữu Hạnh (Thường vụ Tỉnh ủy Cần Thơ),cùng nhiều chiến sĩ khác.

Khu trưng bày những đồ vật của các nhà cách mạng

Ngày nay, bước vào khu trưng bày của Khám lớn Cần Thơ, nơi lưu giữ nhiều kỷ vật như: chiếc khăn tay, áo gối, chiếc áo len, áo bà ba sờn cũ được các tù nhân chính trị thêu, may trong thời gian ở tù tại đây. Người dân và du khách thấy được tinh thần thép của người cách mạng, dù trong hoàn mọi hoàn cảnh hiểm nguy, vẫn giữ vững tinh thần lạc quan.

Trong từng đường khâu mũi vá trên chiếc khăn, vỏ gối là những dòng chữ chan chứa cảm xúc của mỗi người. Mỗi hiện vật ở đây đều mang theo một câu chuyện, mỗi câu chuyện là niềm tự hào.

Lê Ngọc Nhã, đoàn viên Chi đoàn lớp Du lịch và lữ hành (Trường Đại học Tây Đô), cùng các bạn trong lớp đến tham quan Khám lớn Cần Thơ chia sẻ: “Chi đoàn thường xuyên có những chuyến đến đây để các đoàn viên tìm hiểu lịch sử Cần Thơ cũng như phong trào cách mạng miền Nam;

Mỗi lần đến đây em đều rất xúc động. Nhìn những màn tra tấn được tái hiện qua các bức tượng, thanh sắt hay đồ tra tấn bằng điện thì chúng em vô cùng cảm phục những gì thế hệ cha ông đi trước đã đấu tranh vì độc lập, tự do”.

Tác phẩm “Ra trường bắn”- tái hiện lại cảnh đồng chí Lê Văn Nhung và Ngô Hữu Hạnh, những người lãnh đạo cuộc Khởi nghĩa Nam Kỳ 1940 hiên ngang ra trường bắn

Trong Khám lớn Cần Thơ, địch dùng mọi thủ đoạn để tra tấn những chiến sĩ cách mạng của ta. Mặc dù bị tra tấn bằng nhiều hình thức tàn bạo nhưng các chiến sĩ của ta vẫn kiên trì, một lòng trung thành với cách mạng, quyết không bị khuất phục trước bọn thực dân, đế quốc.

Những vật dụng mà địch dùng để tra tấn

Theo tư liệu từ Bảo tàng TP Cần Thơ, có lần chị em nữ tù chính trị đã lợi dụng thời cơ để tổ chức đánh tên Năm Bia (phản bội, chỉ điểm) làm náo động cả khu trại giam.

Vào những năm 1968-1970, nữ tù chính trị vận động cả tù đấu tranh đòi mở cửa phòng giam để được ra sân chơi, đòi được cử người đại diện, chuyển quà thăm nuôi cho tù nhân, đòi tách tù chính trị với thường phạm…

Dần dần, các đồng chí tù chính trị đưa các hình thức và yêu sách đấu tranh cao hơn như: tuyệt thực, đòi có y tá đến cấp thuốc, chữa trị cho bệnh nhân, chống chào cờ, chống học tập “chính trị”, đòi cải thiện chế độ ăn uống trong nhà tù…

Một góc nhà Khám lớn Cần Thơ ngày nay

Thời khắc lịch sử 30/4/1975, miền Nam hoàn toàn giải phóng, non sông đất nước thống nhất, Khám lớn Cần Thơ trở thành chứng tích khắc sâu bao tội ác không phai mờ của thực dân, đế quốc.

Cũng chính nơi đây, biết bao người con ưu tú của quê hương Cần Thơ và các tỉnh lân cận đã ngã xuống. Chung dòng cảm xúc hào hùng, tự hào về 50 năm Ngày Giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước, mỗi người dân của thế hệ hôm nay và các thế hệ mai sau mãi khắc ghi công ơn của các anh hùng, liệt sỹ, của biết bao đồng chí, đồng bào đã ngã xuống vì độc lập, tự do, vì hạnh phúc của nhân dân.

Xuân Phương