Khám phá đình thần Thắng Tam, di tích lịch sử cấp quốc gia ở phố biển Vũng Tàu
Giữa những công trình hiện đại và nhịp sống sôi động của phường Vũng Tàu (TP.HCM), đình thần Thắng Tam vẫn hiện diện trang nghiêm, cổ kính, trở thành điểm tựa tinh thần cho cộng đồng cư dân địa phương.
Với bề dày lịch sử, giá trị văn hóa tín ngưỡng độc đáo, ngôi đình này được công nhận là di tích lịch sử văn hóa cấp quốc gia vào năm 1991.
Di tích gắn liền với lịch sử khai phá vùng đất Vũng Tàu
Đình thần Thắng Tam tọa lạc trên đường Hoàng Hoa Thám, phường Thắng Tam, TP. Vũng Tàu, tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu cũ (nay là phường Vũng Tàu, TP.HCM), là một trong những công trình tín ngưỡng lâu đời và giàu giá trị lịch sử nhất ở vùng đất Vũng Tàu.
Theo Ban quản lý khu di tích lịch sử đình thần Thắng Tam, đình được dựng nên từ thời vua Minh Mạng để thờ Thành Hoàng, các bậc tiền hiền, hậu hiền đã có công khai khẩn vùng đất này. Đình cũng là nơi ngư dân gửi gắm niềm tin trong mỗi chuyến ra khơi, cầu mong mưa thuận gió hòa, cá tôm đầy khoang.
Đình thần Thắng Tam (phường Vũng Tàu, TP.HCM) được công nhận là di tích lịch sử văn hóa cấp quốc gia vào năm 1991. Ảnh: Quang Hưng
Tên gọi “Thắng Tam” gắn liền với ba ngôi làng cổ gồm Thắng Nhất, Thắng Nhì và Thắng Tam, vốn là những cộng đồng cư dân đầu tiên định cư tại vùng biển Vũng Tàu. Ngôi đình trở thành trung tâm sinh hoạt tín ngưỡng chung của cả ba làng, là nơi quy tụ cộng đồng, duy trì phong tục, tập quán đặc trưng của ngư dân miền biển.
Ban đầu đình dựng bằng tre lá đơn sơ, đến năm 1835 được lợp ngói và năm 1965 trùng tu kiên cố, giữ nguyên kiến trúc như ngày nay.
Đình thần Thắng Tam được xây dựng theo lối chữ “tam” truyền thống, với các hạng mục chính gồm: chính điện (ngôi tiền hiền), võ ca, miếu Ngũ Hành, miếu Ông Nam Hải và nhiều công trình phụ trợ. Từng chi tiết kiến trúc đều toát lên sự tinh xảo, từ mái ngói rêu phong, cột kèo chạm khắc hoa văn rồng phượng, cho đến những bức hoành phi, liễn đối sơn son thếp vàng trang nghiêm.
Điểm nổi bật ở đình thần Thắng Tam là sự hiện diện của tín ngưỡng thờ cá Ông (cá voi), tín ngưỡng phổ biến trong cộng đồng ngư dân Nam Bộ. Trong tâm thức người dân, cá Ông là vị thần linh che chở ngư dân giữa biển khơi, được tôn xưng là “Nam Hải Cự Tộc Ngọc Lân Tôn Thần”. Chính vì thế, trong khuôn viên đình có lăng Ông Nam Hải, nơi lưu giữ nhiều bộ xương cá voi khổng lồ, được người dân thờ phụng trang trọng.
Hiện nay, đình thần Thắng Tam còn lưu giữ 12 sắc phong của vua Thiệu Trị và Tự Đức, trong đó có sắc phong cho Đại Càn Quốc Gia Nam Hải (Cá Ông), Thiên Y A Na Diễn Ngọc Phi Thủy Long Thần Nữ... Đây là nguồn tư liệu quan trọng để nghiên cứu về phong tục, tín ngưỡng, nghệ thuật dân gian của cư dân miền biển Nam Bộ.
Được xây dựng theo lối chữ “tam” truyền thống, đình thần Thắng Tam gồm các hạng mục chính như chính điện, võ ca, miếu Ngũ Hành, miếu Ông Nam Hải và nhiều công trình phụ trợ. Ảnh: Quang Hưng
Không gian tín ngưỡng và giá trị văn hóa đặc sắc
Hằng năm, đình thần Thắng Tam tổ chức lễ hội Nghinh Ông vào tháng 2 âm lịch. Lễ hội gồm hai phần, phần lễ trang nghiêm với các nghi thức rước, tế lễ, cầu ngư và phần hội sôi nổi với các trò chơi dân gian, đua thuyền, hát bội.
Lễ hội này đã được công nhận là di sản văn hóa phi vật thể cấp quốc gia, bổ sung thêm chiều sâu cho giá trị của đình Thắng Tam, vừa là di tích lịch sử, vừa là không gian văn hóa sống động.
Trong tiến trình đô thị hóa của phường Vũng Tàu, đình thần Thắng Tam vẫn giữ nguyên dáng dấp cổ kính, trở thành điểm nhấn văn hóa lịch sử giữa lòng phố biển hiện đại. Không gian đình không chỉ gắn với đời sống tâm linh của ngư dân, mà còn góp phần làm phong phú bức tranh du lịch Vũng Tàu.
Khu lăng Ông Nam Hải tại di tích đình thần Thắng Tam, nơi lưu giữ nhiều bộ xương cá voi khổng lồ, được người dân thờ phụng trang trọng. Ảnh: Quang Hưng
Ngày nay, du khách khi đến Vũng Tàu ngoài việc tham quan những điểm nổi tiếng như ngọn hải đăng, biển Bãi Sau, Bãi Trước, thường tìm đến đình Thắng Tam để cảm nhận một không gian Vũng Tàu xưa trầm mặc, linh thiêng và giàu giá trị lịch sử.
Trong những năm qua, chính quyền và cộng đồng địa phương đã quan tâm đến việc bảo tồn, trùng tu di tích. Các hạng mục được chỉnh trang nhưng vẫn giữ nguyên tính nguyên bản, nhằm bảo tồn lâu dài và khai thác hợp lý cho phát triển du lịch văn hóa tâm linh.
Ban quản lý khu di tích lịch sử Đình thần Thắng Tam cho biết, các lễ hội lớn trong năm của đình đã được chính quyền địa phương nâng cấp về quy mô. Trong đó, lớn nhất là lễ hội Nghinh Ông mở rộng thêm phần hội với các hoạt động văn hóa thể thao, chương trình nghệ thuật tạo không khí sôi động, thu hút đông đảo du khách.
Tấm bia khắc thông tin về các sắc phong của vua Thiệu Trị và Tự Đức, được lưu giữ tại đình thần Thắng Tam. Ảnh: Quang Hưng
Năm 1991, Bộ Văn hóa - Thông tin (nay là Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch) đã công nhận đình thần Thắng Tam là di tích lịch sử văn hóa cấp quốc gia. Đây là sự ghi nhận cho những giá trị lịch sử, kiến trúc, nghệ thuật và tín ngưỡng mà ngôi đình đã lưu giữ qua nhiều thế hệ.
Với bề dày hơn 200 năm tồn tại, đình thần Thắng Tam không chỉ là nơi thờ tự, chốn linh thiêng của cộng đồng ngư dân địa phương, mà còn là di tích lịch sử văn hóa mang nhiều giá trị to lớn về kiến trúc, tín ngưỡng và nghệ thuật dân gian.
Đây cũng là địa chỉ trong hành trình tìm về cội nguồn, khẳng định bản sắc riêng của Vũng Tàu, một phường ven biển của TPHCM hiện đại nhưng vẫn gìn giữ, tôn vinh truyền thống lịch sử đối với những thế hệ đi trước ở vùng đất này.
