Khẳng định vai trò của dòng vốn đầu tư công trong thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội

Thứ trưởng Bộ Tài chính Bùi Văn Khắng phát biểu chỉ đạo tại Hội nghị tổng kết công tác năm 2024 của Vụ Đầu tư.

Vai trò của đầu tư công trong phát triển kinh tế - xã hội

Tạo động lực cho tăng trưởng kinh tế

Một trong những đóng góp lớn nhất của đầu tư công là xây dựng và phát triển cơ sở hạ tầng (giao thông, năng lượng, viễn thông, cấp thoát nước...). Đầu tư công thông qua các dự án xây dựng cơ sở hạ tầng tạo nền tảng vững chắc cho hoạt động sản xuất và lưu thông hàng hóa, từ đó thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội.

Cơ sở hạ tầng chất lượng cao không chỉ là động lực trực tiếp thúc đẩy sản xuất kinh doanh mà còn làm giảm chi phí logistic, tăng khả năng cạnh tranh của nền kinh tế. Các dự án xây dựng đường cao tốc, cầu, cảng biển, sân bay không chỉ kết nối các vùng kinh tế mà còn thúc đẩy sự phát triển của các địa phương. Dự án Cảng hàng không quốc tế Long Thành hay tuyến cao tốc Bắc - Nam là minh chứng điển hình. Những dự án này không chỉ tạo công ăn việc làm cho người dân trong quá trình xây dựng mà còn mở ra cơ hội phát triển dài hạn cho nhiều ngành kinh tế.

Mặt khác, đầu tư công còn thúc đẩy sự lan tỏa kinh tế, là “vốn mồi”, dẫn dắt đầu tư tư nhân, góp phần khơi dậy tiềm năng to lớn trong nhân dân cho phát triển kinh tế - xã hội. Khi Nhà nước đầu tư vào các dự án hạ tầng lớn, khu vực tư nhân và các doanh nghiệp sẽ được hưởng lợi từ các cơ hội kinh doanh mới, từ đó kích thích đầu tư tư nhân. Điều này tạo vòng xoay tích cực, trong đó cả đầu tư công và tư nhân cùng thúc đẩy tăng trưởng kinh tế. Ngoài ra, đầu tư công còn thúc đẩy phát triển các ngành công nghiệp phụ trợ, tạo ra chuỗi giá trị gia tăng lớn hơn. Các dự án xây dựng cơ sở hạ tầng thường kéo theo nhu cầu về vật liệu xây dựng, máy móc và dịch vụ liên quan, từ đó tạo thêm việc làm và gia tăng giá trị kinh tế.

Giảm bất bình đẳng và cải thiện chất lượng cuộc sống

Đầu tư công còn là công cụ của Nhà nước thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội các vùng chậm phát triển, vùng khó khăn, thu hẹp khoảng cách phát triển giữa các vùng miền.

Đầu tư công đóng vai trò chủ chốt trong việc cải thiện chất lượng cuộc sống của người dân thông qua phát triển hạ tầng xã hội (trường học, bệnh viện, nhà ở xã hội...). Qua đó, không chỉ giúp nâng cao mức sống mà còn thúc đẩy sự phát triển con người - yếu tố quan trọng cho tăng trưởng kinh tế bền vững.

Ở nhiều quốc gia, đặc biệt là các nước đang phát triển, bất bình đẳng vùng miền vẫn là một vấn đề lớn. Đầu tư công thông qua các chương trình phát triển hạ tầng và hỗ trợ khu vực khó khăn, giúp thu hẹp khoảng cách giữa các vùng kinh tế. Tại Việt Nam, các chương trình đầu tư công vào vùng núi phía Bắc, Tây Nguyên và Đồng bằng sông Cửu Long đã mang lại nhiều lợi ích, từ cải thiện giao thông đến cung cấp điện, nước sạch và dịch vụ công.

Ổn định kinh tế vĩ mô

Trong bối cảnh kinh tế toàn cầu biến động, đầu tư công được xem là công cụ hiệu quả để điều tiết chu kỳ kinh tế. Khi nền kinh tế đối mặt với suy thoái, Chính phủ thường tăng cường đầu tư công để kích cầu, tạo việc làm và hỗ trợ doanh nghiệp vượt qua khó khăn. Ngược lại, trong giai đoạn tăng trưởng nóng, đầu tư công có thể được kiểm soát để giảm áp lực lạm phát.

Trong thời kỳ đại dịch COVID-19, nhiều quốc gia trong đó có Việt Nam đã sử dụng đầu tư công như một biện pháp quan trọng để khôi phục nền kinh tế. Chính phủ đã triển khai hàng loạt dự án hạ tầng lớn (các dự án thuộc tuyến cao tốc Bắc - Nam phía Đông, Cảng hàng không quốc tế Long Thành, các dự án giao thông đô thị tại Hà Nội, các dự án năng lượng tái tạo như điện gió, điện mặt trời...) và các gói hỗ trợ tài chính nhằm kích thích sản xuất và tiêu dùng (gói hỗ trợ tài khóa 62.000 tỷ đồng, gói hỗ trợ phục hồi và phát triển kinh tế - xã hội 350.000 tỷ đồng...).

Trong dài hạn, đầu tư công là động lực giúp tăng trưởng kinh tế ổn định, hỗ trợ chuyển dịch cơ cấu kinh tế và thúc đẩy phát triển xã hội bền vững, toàn diện. Đảng và Nhà nước ta xác định đầu tư công là một trụ cột trong việc đạt được các mục tiêu kinh tế - xã hội dài hạn. Theo đánh giá của Chính phủ, tình hình thế giới tiếp tục diễn biến phức tạp, nhiều nền kinh tế lớn trên thế giới tăng trưởng chậm lại, một số nước rơi vào suy thoái đã tác động, ảnh hưởng mạnh đến đầu tư, tiêu dùng toàn cầu trong đó có nước ta. Trong nước, nền kinh tế tiếp tục đối diện với nhiều khó khăn, thách thức.

Trong bối cảnh đó, đầu tư công giữ một vai trò, ý nghĩa đặc biệt quan trọng; bổ sung nguồn lực tạo sự đột phá chiến lược về hệ thống kết cấu hạ tầng theo đúng quan điểm tại Văn kiện Đại hội toàn quốc lần thứ XIII của Đảng, mở rộng không gian phát triển, đẩy mạnh sản xuất kinh doanh, giải quyết công ăn việc làm cho người dân. Trong đó, những lĩnh vực tập trung ưu tiên đầu tư: hạ tầng giao thông (cao tốc Bắc Nam, Sân bay Long Thành, Đường sắt tốc độ cao Bắc Nam...), phát triển nông thôn, giảm nghèo, giáo dục, y tế. Do đó, một trong những nhiệm vụ để ổn định kinh tế vĩ mô, bảo đảm các cân đối lớn, thúc đẩy tăng trưởng là cần phải đẩy mạnh giải ngân vốn đầu tư công.

Tăng cường thực hiện và giải ngân các dự án đầu tư công

Để đưa dòng vốn đầu tư công vào nền kinh tế, Chính phủ, Bộ Tài chính cũng như các bộ, ngành, địa phương đã triển khai nhiều giải pháp đồng bộ nhằm tăng cường thực hiện và giải ngân các dự án đầu tư công. Quá trình triển khai với tinh thần chỉ đạo quyết liệt của Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ cùng với nỗ lực, tích cực của các cấp các ngành, kết quả giải ngân vốn đầu tư công năm 2023 đã đạt tỷ lệ kỷ lục (95% kế hoạch giao), đóng góp lớn vào GDP cả nước.

Năm 2024, tổng vốn đầu tư công nguồn ngân sách nhà nước được Quốc hội quyết nghị, Thủ tướng Chính phủ giao cho các bộ, cơ quan trung ương và địa phương là 682,9 nghìn tỷ đồng bao gồm: vốn ngân sách trung ương là 250,6 nghìn tỷ đồng (vốn trong nước là 230,6 nghìn tỷ đồng, vốn nước ngoài là 20 nghìn tỷ đồng) và vốn ngân sách địa phương là 432,3 nghìn tỷ đồng. Trong đó, vốn ngân sách trung ương bố trí cho các dự án, nhiệm vụ thuộc 03 chương trình mục tiêu quốc gia là 27 nghìn tỷ đồng, bố trí cho các dự án quan trọng quốc gia, dự án cao tốc, liên vùng, đường ven biển, dự án trọng điểm khác là hơn 118 nghìn tỷ đồng. Tổng kế hoạch vốn đầu tư công nguồn ngân sách nhà nước năm 2024 đưa vào nền kinh tế khoảng hơn 811 nghìn tỷ đồng bao gồm cả vốn cân đối ngân sách địa phương giao tăng và vốn các năm trước được phép kéo dài, cao hơn bình quân các năm (năm 2021 là 607,6 tỷ đồng, năm 2022 là 734,2 nghìn tỷ đồng bao gồm cả vốn cân đối ngân sách địa phương giao tăng và vốn kéo dài từ các năm trước, năm 2023 là 858,4 nghìn tỷ đồng - năm lượng vốn đầu tư công đưa vào nền kinh tế lớn nhất để phục hồi nền kinh tế sau đại dịch COVID-19).

Như vậy có thể thấy, năm 2024 đầu tư công tiếp tục đóng vai trò thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội, trong đó phần lớn nguồn vốn được tập trung cho các dự án quan trọng quốc gia, đường bộ cao tốc, liên kết vùng, đường ven biển, chương trình mục tiêu quốc gia, các dự án phòng chống thiên tai, ứng phó với biến đổi khí hậu, đầu tư mở rộng mạng lưới trường học và các cơ sở đào tạo, đầu tư hạ tầng phục vụ chuyển đổi số các cơ sở dữ liệu quan trọng.

Theo tinh thần chỉ đạo của Chính phủ tại Nghị quyết số 01/NQ-CP ngày 05/1/2024 về nhiệm vụ, giải pháp chủ yếu thực hiện kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội và dự toán ngân sách nhà nước, năm 2024 được xác định là năm tăng tốc, bứt phá, trong đó công tác đầu tư công tiếp tục được yêu cầu đẩy mạnh, phấn đấu giải ngân đạt 95% kế hoạch giao.

Mặc dù, đã có sự vào cuộc quyết liệt, nỗ lực giải ngân vốn đầu tư công theo mục tiêu, tuy nhiên quá trình triển khai thực hiện còn tồn tại những thách thức như: Vướng mắc về cơ chế chính sách, tiến độ giải ngân chưa đáp ứng được yêu cầu đặt ra, vướng mắc trong công tác giải phóng mặt bằng… Trên cơ sở nhận diện được các vướng mắc, tại các Phiên họp Chính phủ thường kỳ, nội dung đầu tư công thường xuyên được Chính phủ thảo luận, phân tích để có các chỉ đạo kịp thời.

Để tháo gỡ các điểm nghẽn liên quan đến cơ chế chính sách, Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ đã quyết liệt chỉ đạo việc sửa đổi, thay thế đồng bộ các cơ chế, chính sách có liên quan đến dự án đầu tư công trình Quốc hội tại Kỳ họp thứ 8 Quốc hội khóa XV như: Sửa đổi Luật Đầu tư công, Luật Sửa đổi bổ sung một số điều của Luật Quy hoạch, Luật Đầu tư, Luật Đầu tư theo phương thức đối tác công tư, Luật đấu thầu, Luật Ngân sách nhà nước, Luật Quản lý sử dụng tài sản công... Với quan điểm chỉ đạo xuyên suốt trong quá trình sửa các Luật dựa trên nguyên tắc đổi mới tư duy xây dựng pháp luật, đáp ứng kịp thời thực tiễn, tăng cường phân cấp, phân quyền, cải cách thủ tục hành chính, tháo gỡ các khó khăn, bất cập, vướng mắc. Đây được coi là cải cách lớn và đồng bộ nhằm tháo gỡ các khó khăn mang tính điểm nghẽn đối với việc thực hiện và giải ngân các dự án đầu tư công.

Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ đã có các nghị quyết, chỉ thị, văn bản chỉ đạo điều hành, đôn đốc việc giải ngân vốn đầu tư công (riêng năm 2024 là 5 chỉ thị, 4 công điện); tổ chức hội nghị trực tuyến với các bộ, cơ quan trung ương và địa phương. Đồng thời, Thủ tướng Chính phủ đã thành lập các tổ công tác kiểm tra, đôn đốc, tháo gỡ khó khăn, vướng mắc, đẩy mạnh giải ngân vốn đầu tư công hằng năm tại các bộ, cơ quan trung ương và địa phương. Với sự chỉ đạo quyết liệt từ phía Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ, nhiều vướng mắc về cơ chế chính sách, về tổ chức thực hiện liên quan đến giải ngân vốn đầu tư công đã được tháo gỡ.

Với vai trò là cơ quan quản lý về giải ngân vốn đầu tư công, Bộ Tài chính đã thực hiện nhiều giải pháp quyết liệt để thúc đẩy giải ngân, kịp thời đưa “dòng vốn” đầu tư công vào nền kinh tế như:

Một là, tham mưu sửa đổi các cơ chế, chính sách như sửa Luật Ngân sách nhà nước theo hướng tăng cường vai trò chủ đạo của ngân sách trung ương, nâng cao tính chủ động của ngân sách địa phương; xác định cụ thể các khoản chi đầu tư phát triển theo Luật Đầu tư công… nhằm nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách nhà nước trong giai đoạn mới; Tích cực phối hợp với Bộ Kế hoạch và đầu tư trong việc sửa đổi Luật Đầu tư công theo hướng phân cấp, phân quyền mạnh mẽ trong đầu tư công và nâng cao hiệu quả sử dụng vốn đầu tư công…

Hai là, thực hiện ngay việc đôn đốc các bộ, cơ quan trung ương và địa phương phân bổ, tăng cường quản lý, đẩy nhanh tiến độ giải ngân vốn đầu tư công nguồn ngân sách nhà nước.

Ba là, khẩn trương thực hiện kiểm tra phân bổ vốn ngay sau khi nhận được phương án phân bổ, điều chỉnh phân bổ chi tiết kế hoạch vốn đầu tư công nguồn ngân sách nhà nước của các bộ, cơ quan trung ương để nhập và phê duyệt dự toán cho các dự án đủ điều kiện để có vốn thực hiện và có văn bản gửi từng bộ, cơ quan trung ương đề nghị điều chỉnh lại phương án phân bổ đối với các dự án chưa đúng quy định.

Bốn là, chủ động thực hiện các giải pháp điều hành, đáp ứng đủ nhu cầu vốn kế hoạch năm. Kho bạc Nhà nước đồng bộ triển khai dịch vụ công trực tuyến, tạo điều kiện thuận lợi cho đơn vị sử dụng ngân sách có thể giao dịch với Kho bạc Nhà nước 24/7 (kể cả ngày nghỉ/ngày lễ), tại bất cứ địa điểm nào có kết nối internet. Thực hiện “thanh toán trước, kiểm soát sau” theo quy định tại Nghị định số 99/2021/NĐ-CP với thời gian kiểm soát chậm nhất trong 01 ngày làm việc, đối với các khoản chi thực hiện theo nguyên tắc “kiểm soát trước, thanh toán sau”, tuân thủ đúng thời gian quy định, chậm nhất trong 03 ngày làm việc, Kho bạc Nhà nước trả kết quả kiểm soát chi cho đơn vị.

Năm là, hàng tháng, Bộ Tài chính kịp thời báo cáo Thủ tướng Chính phủ tình hình giải ngân vốn đầu tư công của từng bộ, cơ quan trung ương và địa phương, trong đó đã ghi nhận, báo cáo rõ các khó khăn vướng mắc trong giải ngân vốn. Công khai gửi đến từng bộ, cơ quan trung ương và địa phương các dự án chậm giải ngân để yêu cầu các bộ, địa phương tập trung chỉ đạo các giải pháp đẩy nhanh tiến độ; tổ chức tọa đàm 3 miền với chủ thể liên quan đến giải ngân vốn đầu tư công…

Thời gian tới, Bộ Tài chính kiến nghị các bộ, cơ quan trung ương và địa phương tập trung triển khai quyết liệt các giải pháp đẩy mạnh giải ngân vốn đầu tư công theo chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ. Đặc biệt, cần rút kinh nghiệm trong công tác tổ chức triển khai, đặc biệt đối với các dự án có quy mô lớn, yêu cầu kỹ thuật phức tạp, trải dài trên nhiều địa phương, thời gian thi công gấp rút, điều kiện địa hình, thời tiết khó khăn, thiếu thốn nguyên vật liệu... Theo đó, cần phải tăng cường kiểm tra, giám sát, phân công rõ trách nhiệm, phối hợp chặt chẽ giữa các cấp, các ngành đảm bảo khoa học, hiệu quả công việc... theo chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ về triển khai các nhiệm vụ trọng tâm để phấn đấu hoàn thành 3.000km đường bộ cao tốc vào cuối năm 2025.

Hàng tháng, Bộ Tài chính kịp thời báo cáo Thủ tướng Chính phủ tình hình giải ngân vốn đầu tư công của từng bộ, cơ quan trung ương và địa phương, trong đó đã ghi nhận, báo cáo rõ các khó khăn vướng mắc trong giải ngân vốn

Bộ Tài chính đề nghị các bộ, ngành, địa phương chủ động, kịp thời điều chuyển vốn giữa các dự án không có khả năng giải ngân hoặc chậm giải ngân sang các dự án có khả năng giải ngân tốt hơn, có nhu cầu bổ sung vốn. Riêng đối với những vướng mắc kéo dài liên quan đến nguồn nguyên vật liệu cho các dự án quan trọng quốc gia ngành Giao thông vận tải, Bộ Tài chính đề nghị Bộ Giao thông vận tải và các địa phương chủ quản quyết liệt chỉ đạo các chủ đầu tư, nhà thầu chủ động trong việc tìm kiếm nguồn vật liệu cát để bù đắp phần công còn thiếu hụt. Đồng thời, phối hợp chặt chẽ với các địa phương có mỏ vật liệu để khẩn trương hoàn thiện thủ tục cấp phép mỏ, đảm bảo đủ khối lượng, công suất, đáp ứng tiến độ các dự án…

Bài đăng trên Tạp chí Tài chính kỳ 1+2 tháng 1/2025

Dương Bá Đức – Vụ trưởng Vụ Đầu tư (Bộ Tài chính)