Khánh Sơn: Quan tâm bảo tồn giá trị văn hóa truyền thống Raglai
Hơn 10 năm qua, huyện miền núi Khánh Sơn đã có nhiều hoạt động thiết thực, hiệu quả nhằm bảo tồn các giá trị văn hóa truyền thống của đồng bào dân tộc thiểu số (ĐBDTTS) Raglai. Những nét đẹp, bản sắc văn hóa độc đáo của đồng bào được giữ gìn không chỉ làm phong phú thêm đời sống văn hóa tinh thần, đó còn là những sản phẩm cho hoạt động du lịch đang ngày càng phát triển ở địa phương.
Giữ gìn giá trị văn hóa đặc sắc
Đội văn nghệ truyền thống huyện Khánh Sơn biểu diễn tại Ngày Văn hóa các dân tộc Việt Nam tỉnh Khánh Hòa năm 2024.
Huyện Khánh Sơn có 12 dân tộc anh em sinh sống, trong đó đồng bào Raglai chiếm số lượng đông nhất với hơn 70,5% dân số toàn huyện. Từ bao đời nay, đồng bào Raglai ở Khánh Sơn đã tạo dựng được vốn văn hóa truyền thống với những lễ hội, phong tục, nghệ thuật hát kể sử thi, biểu diễn nhạc cụ truyền thống, văn hóa ẩm thực… Thế nhưng, từng có thời gian, những nét đẹp, giá trị văn hóa truyền thống đó ít được quan tâm và dần bị mai một. “Có một thời gian, ở những xóm làng của đồng bào Raglai, người già không còn hát sử thi, đánh mã la, người trẻ chỉ thích nghe nhạc hiện đại. Những lễ hội truyền thống ít được tổ chức, những lời hát alâu, hát ru, tiếng đàn đá, đàn chapi… dần vắng bóng. Thực trạng đó để lại nhiều nỗi lo lắng, băn khoăn đối với những người làm công tác văn hóa, những ai tâm huyết với văn hóa Raglai”, Nghệ nhân Ưu tú Mấu Quốc Tiến cho biết.
Kịp thời nhận diện thực trạng đáng báo động đó, huyện Khánh Sơn đã nỗ lực thực hiện đồng bộ các giải pháp nhằm giữ gìn những giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp của đồng bào Raglai. Địa phương đã mở 6 lớp truyền dạy kỹ năng sử dụng nhạc cụ mã la, 3 lớp truyền dạy đánh đàn đá, 3 lớp dạy hát sử thi cho thanh thiếu niên trên địa bàn; tích cực nghiên cứu, sưu tầm các tư liệu dân ca dân vũ, ghi âm các làn điệu dân ca, sử thi Raglai, biên dịch các loại sách về con người và văn hóa Raglai ở Khánh Sơn… Huyện đã hoàn thành việc chế tác 10 bộ nhạc cụ đàn đá để bàn giao về cho xã, thị trấn sử dụng; tổ chức phục dựng lễ tạ ơn cha mẹ; mở lớp dạy nghề đan gùi, làm nỏ, làm đàn chapi cho thanh niên.
Hàng năm, địa phương tổ chức hội diễn nghệ thuật quần chúng, liên hoan làng văn hóa, hội thi tìm hiểu di sản văn hóa, ngày văn hóa các dân tộc… Thông qua đó, tập trung tái hiện các lễ hội, phong tục truyền thống của đồng bào Raglai, biểu diễn những tiết mục ca, múa nhạc mang nét văn hóa đặc trưng của dân tộc Raglai. Các xã, thị trấn trên địa bàn huyện đã thành lập đội văn nghệ truyền thống để thực hiện các hoạt động biểu diễn nghệ thuật phục vụ người dân và du khách. “Hiện ở xã Sơn Hiệp đã thành lập được 2 đội văn nghệ ở thôn Hòn Dung và thôn Tà Gụ, mỗi đội gồm 15 thành viên, có thể biểu diễn thành thục các tiết mục hát, múa, trình diễn nhạc cụ truyền thống của đồng bào Raglai. Xã cũng cử nhiều bạn trẻ tham gia các lớp sản xuất đồ thủ công mỹ nghệ, lớp truyền dạy mã la do huyện tổ chức. Tại nhà dài truyền thống ở thôn Hòn Dung cũng từng diễn ra hoạt động phục dựng lễ ăn mừng lúa mới, lễ tạ ơn cha mẹ do UBND huyện tổ chức”, ông Nguyễn Doãn Đạt - Phó Chủ tịch UBND xã Sơn Hiệp cho biết.
Lan tỏa những nét đẹp văn hóa
Đồng bào Raglai ở xã Sơn Hiệp tái hiện lễ ăn mừng lúa mới.
Có thể thấy, các loại hình văn nghệ dân gian hát dân ca, hát sử thi; các nghề thủ công truyền thống đan lát, làm nhạc cụ dân tộc, chế biến rượu cần; nét đặc trưng văn hóa ẩm thực với những món ăn cơm lam, gà nướng ống lồ ô, canh bùi rau rịa… được lưu giữ trong cuộc sống và sinh hoạt của cộng đồng dân cư ở Khánh Sơn. Địa phương cũng đã đầu tư xây dựng thiết chế văn hóa, thể thao và trang thiết bị tại 29 thôn, tổ dân phố; hỗ trợ hoạt động cho 12 đội văn nghệ truyền thống tại các thôn; tổ chức 2 lớp tập huấn, bồi dưỡng chuyên môn, nghiệp vụ, truyền dạy văn hóa phi vật thể; phục dựng 1 lễ hội truyền thống tiêu biểu...
Từ nay đến năm 2030, huyện sẽ tiếp tục phục dựng các lễ hội truyền thống tiêu biểu của đồng bào dân tộc Raglai; hàng năm tổ chức lớp truyền dạy nhạc cụ đàn đá, mã la; xây dựng mô hình du lịch cộng đồng thôn Hòn Dung gắn với phát huy các giá trị văn hóa, lịch sử, phong tục, tập quán tốt đẹp của đồng bào Raglai; xây dựng nhà trưng bày huyện Khánh Sơn để trưng bày hiện vật, cổ vật văn hóa nhằm phát huy tốt sản phẩm du lịch của địa phương. Bên cạnh đó, huyện duy trì tổ chức chương trình biểu diễn nhạc cụ đàn đá, mã la, các làn điệu dân ca, hát múa dân gian truyền thống tại nhà dài thôn Hòn Dung; thực hiện có hiệu quả công tác bảo tồn di sản văn hóa phi vật thể của DTTS Raglai, gồm: Trang phục truyền thống, ngữ văn dân gian, nghệ thuật trình diễn dân gian, lễ hội truyền thống, nghề thủ công truyền thống…
Theo ông Cao Minh Vỹ - Phó Chủ tịch UBND huyện Khánh Sơn, việc bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống của đồng bào Raglai thời gian tới cần sự vào cuộc tích cực của các cơ quan chức năng, nhất là sự tự giác, ý thức trách nhiệm của chính cộng đồng dân cư. Cùng với đó, huyện sẽ xây dựng và thực hiện các kế hoạch, đề án, dự án nhằm bảo tồn và phát huy tốt các giá trị di sản văn hóa của địa phương; tiếp tục thực hiện hiệu quả chính sách phát triển kinh tế - xã hội vùng ĐBDTTS và miền núi nhằm bảo đảm ổn định đời sống cho người dân; nâng cao nhận thức về công tác bảo tồn văn hóa, công tác quản lý văn hóa vùng ĐBDTTS, nhất là đối với thế hệ trẻ.
Huyện cũng sẽ tiến hành rà soát, kiện toàn tổ chức bộ máy, chức năng, nhiệm vụ của các cơ quan quản lý theo hướng tinh gọn, nâng cao hiệu quả hoạt động bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa của ĐBDTTS; thường xuyên bồi dưỡng, cập nhật kiến thức trong tình hình mới đối với đội ngũ làm công tác dân tộc và quản lý văn hóa DTTS; không ngừng tái tạo và lưu truyền các giá trị di sản văn hóa từ thế hệ này sang thế hệ khác bằng truyền miệng, truyền nghề, trình diễn và các hình thức khác tại cộng đồng. Bên cạnh đó, có cơ chế phát huy vai trò của các nghệ nhân, già làng, trưởng bản trong việc bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống; khuyến khích cộng đồng tham gia bảo tồn những giá trị văn hóa truyền thống đặc sắc, ngăn chặn nguy cơ làm mai một, sai lệch hoặc thất truyền…
