Khe cửa hẹp vào EU của Ukraine

Tham vọng mở rộng của EU

Trong bối cảnh địa chính trị đang biến động và bất ổn toàn cầu gia tăng, việc mở rộng EU đã trở lại như một trong những vấn đề chiến lược then chốt của khối. Tại hội nghị thượng đỉnh, thông điệp đã rõ ràng: việc mở rộng liên minh không còn là vấn đề lựa chọn, mà là sự cần thiết. Tuy nhiên, cuộc họp đặc biệt này cũng làm nổi bật những bất mãn ngày càng gia tăng từ cả hai phía đối với quá trình mở rộng, đặc biệt là việc sử dụng quyền phủ quyết.

Phó Chủ tịch Ủy ban châu Âu (EC) António Costa cho biết EU không thể trì hoãn việc kết nạp thêm thành viên mới vào khối. “Bối cảnh địa chính trị hiện tại khiến ưu tiên này càng trở nên cấp bách và cần thiết đối với EU”, ông nói.

Trở ngại quan trọng của tiến trình kết nạp thành viên mới là việc các quốc gia thành viên EU riêng lẻ sử dụng quyền phủ quyết quốc gia để trì hoãn quá trình mở rộng. Thủ tướng Bắc Macedonia Hristijan Mickoski mô tả đây là một hình thức "bắt nạt". Con đường Bắc Macedonia hướng tới tư cách thành viên EU là một trong những con đường kéo dài và phức tạp nhất về mặt chính trị trong lịch sử khối. Quốc gia này lần đầu tiên nộp đơn xin gia nhập EU vào năm 2004 và được cấp tư cách ứng cử viên vào năm 2005, nhưng tiến trình này đã bị đình trệ từ lâu do tranh chấp với các nước láng giềng. Bulgaria hiện đang cản trở tiến trình này, yêu cầu những thay đổi mới đối với hiến pháp của nước này do các vấn đề lịch sử và ngôn ngữ. "Rõ ràng là nó hiệu quả... và đó là lý do tại sao nó sẽ xảy ra hết lần này đến lần khác", ông cảnh báo.

Marta Kos, ủy viên phụ trách mở rộng, cho biết khi các quốc gia thành viên sử dụng quyền phủ quyết khi thông qua từng bước của quy trình gia nhập, thì một giải pháp là EC và các quốc gia thành viên tiềm năng cần tiếp tục thực hiện công việc kỹ thuật hậu trường, ngay cả khi việc mở các nhóm đàm phán chính thức chưa diễn ra, để chúng nhanh chóng được khép lại khi các quốc gia thành viên bày tỏ sự ủng hộ.

Các nhà lãnh đạo từ các quốc gia ứng cử viên đã kiên quyết phản đối các đề xuất cho rằng các thành viên EU tương lai có thể phải trải qua "thời gian thử thách" khi gia nhập, trong thời gian đó họ có thể không có toàn quyền phủ quyết.

Châu Âu xây dựng “Liên minh những người sẵn sàng” để ủng hộ Ukraine.

Con đường chông gai cho Ukraine

Trong thông cáo báo chí trước hội nghị, Ủy viên phụ trách đối ngoại Kaja Kallas đã đưa ra đánh giá chung về sự sẵn sàng gia nhập khối của các ứng viên tiềm năng, theo đó bà đánh giá phần lớn là tích cực đối với Albania, Moldova, Montenegro và Ukraine; triển vọng phức tạp đối với Serbia, Bắc Macedonia, Kosovo, Thổ Nhĩ Kỳ, Bosnia và Herzegovina; tiêu cực đối với Georgia.

Tuy nhiên, đối với Ukraine, vấn đề không chỉ là các cải cách nội bộ quốc gia theo các tiêu chuẩn EU, đặc biệt là công tác chống tham nhũng đang gặp nhiều khó khăn và là một vấn nạn lớn chưa có giải pháp hữu hiệu. Vấn đề lớn nhất chính là an ninh, là cuộc chiến dai dẳng với nước Nga. Ban đầu, cuộc chiến này đã góp phần đẩy nhanh tiến trình Ukraine gia nhập EU, mà các lãnh đạo EU đã nhiều lần tuyên bố là nhằm thể hiện sự ủng hộ, đoàn kết với Ukraine chống lại Nga. Tuy nhiên, hiện nay cuộc chiến đang trở thành gánh nặng đối với EU khi mà nước Mỹ đang cho thấy không còn mặn mà nhúng tay can thiệp.

Việc Tổng thống Mỹ Donald Trump đứng ra làm trung gian hòa giải với những đề xuất yêu cầu Ukraine chấp nhận hiện trạng lãnh thổ để đàm phán chấm dứt chiến tranh đã năm lần bảy lượt bị trì hoãn, không thể đàm phán, do Ukraine không chấp nhận đề xuất. Châu Âu đã thể hiện sự “đoàn kết” với Ukraine bằng việc lập ra cái gọi là “Liên minh những người sẵn sàng” (Coallition of willing) và thúc đẩy đưa quân, đưa vũ khí đến chiến đấu cùng Ukraine. Tuy nhiên, những hô hào đó đang vấp phải sự lạnh lùng, thờ ơ của đa phần các quốc gia còn lại, ngoài Anh, Pháp, Đức.

Cũng để ủng hộ Ukraine, nhiều nước EU đang tìm cách mua dầu và khí đốt của Mỹ, chấp nhận cái giá cao hơn. Ngày 6/11, cựu Tổng thư ký NATO Anders Fogh Rasmussen kêu gọi lá chắn phòng không trên lãnh thổ khối NATO và triển khai lực lượng bảo vệ châu Âu cho Ukraine. Cục diện chiến trường cho thấy Ukraine đang ngày càng thất thế rõ rệt; quân đội Nga đang nắm quyền kiểm soát hơn 90% thành phố Pokrovsk và đang siết chặt vòng vây với lực lượng tử thủ của Ukraine. Mất thành phố chiến lược Pokrovsk, Ukraine đã gần như mất hoàn toàn các thành phố chiến lược ở miền Đông, hầu như không còn khả năng cầm cự lâu dài hơn.

Ngoài các vấn đề trên, việc Ukraine gia nhập EU còn bị “chặn” bởi sự phản đối từ Hungary. Với quyền phủ quyết của mình, Hungary ngăn EU mở gói đàm phán tư cách thành viên với Ukraine, bất chấp đánh giá tích cực của khối đối với nước này. Thủ tướng Hungary Viktor Orban khẳng định: “Hungary không và sẽ không ủng hộ việc Ukraine gia nhập Liên minh châu Âu, bởi vì điều đó sẽ mang chiến tranh vào châu Âu và lấy tiền của người Hungary về Ukraine”. Ông Orbán cho biết thêm rằng muốn coi Ukraine là đối tác chiến lược của EU hơn là một thành viên chính thức.

Hungary tiếp tục ngăn chặn việc mở các chương trình gia nhập EU với Ukraine, viện dẫn các lo ngại về an ninh và kinh tế. Đầu năm nay, Chính phủ Hungary đã tổ chức một cuộc tham vấn quốc gia không ràng buộc về tư cách thành viên của Ukraine, trong đó 95% số người được hỏi phản đối ý tưởng này.

Sự phản đối của Hungary một phần xuất phát từ căng thẳng giữa Hungary và Ukraine đã leo thang về an ninh năng lượng kể từ mùa hè sau các cuộc tấn công của Ukraine vào đường ống Druzhba của Nga, khiến việc vận chuyển dầu sang Hungary bị tạm dừng nhiều lần.

Trương Hùng (Tổng hợp)