Khi ngoại giao văn hóa thắp sáng di sản

Ra đời từ khoảng thế kỷ XVII, tranh dân gian Đông Hồ là một trong những biểu tượng tiêu biểu của văn hóa dân gian Việt Nam.

Thứ trưởng Ngoại giao Ngô Lê Văn phát biểu tại chương trình nghệ thuật “Việt Nam - Tinh hoa văn hóa và khát vọng vươn mình” vào tối 9/4/2025 tại trụ sở UNESCO. (Nguồn: Phái đoàn đại diện thường trực của Việt Nam bên cạnh UNESCO)

Với chất liệu hoàn toàn tự nhiên như giấy dó, màu sắc chiết xuất từ cây cỏ, khoáng chất, tranh Đông Hồ phản ánh sinh động đời sống lao động, sinh hoạt và khát vọng của người Việt về một cuộc sống no đủ, nhân nghĩa, hài hòa với thiên nhiên.

Không chỉ mang giá trị thẩm mỹ, tranh Đông Hồ còn hàm chứa những thông điệp nhân văn sâu sắc, từng hiện diện trong đời sống tinh thần của người Việt như một phong tục đẹp mỗi dịp Tết đến, Xuân về.

Chính những giá trị ấy đã tạo nên sức sống lâu bền cho di sản, đồng thời cũng đặt ra yêu cầu cấp thiết phải bảo vệ trước nguy cơ mai một trong bối cảnh hiện đại.

Nhận thức rõ ý nghĩa và thách thức của việc bảo tồn di sản, năm 2012, Thủ tướng Chính phủ đồng ý chủ trương xây dựng hồ sơ trình UNESCO ghi danh “Nghề làm tranh dân gian Đông Hồ”. Đến năm 2017, di sản được đưa vào Danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia, tạo nền tảng pháp lý và khoa học quan trọng cho việc xây dựng hồ sơ quốc tế.

Từ năm 2017 đến 2019, Vụ Ngoại giao Văn hóa và UNESCO (nay là Cục Ngoại vụ và Ngoại giao văn hóa) với tư cách Ban Thư ký của Ủy ban quốc gia UNESCO Việt Nam và Tiểu ban văn hóa đã luôn đồng hành hỗ trợ tỉnh Bắc Ninh (địa phương sở hữu di sản) xây dựng bộ hồ sơ trình UNESCO.

Các hoạt động hỗ trợ được triển khai bài bản, từ hướng dẫn quy trình theo tiêu chí Công ước 2003, tổ chức hội nghị - hội thảo xác định giá trị nổi bật toàn cầu của di sản, đến khảo sát, kiểm kê thực địa và mời chuyên gia quốc tế tư vấn, bảo đảm hồ sơ đáp ứng yêu cầu của UNESCO.

Năm 2020, hồ sơ hoàn chỉnh được Ban Thư ký Ủy ban quốc gia UNESCO Việt Nam chính thức gửi tới UNESCO, đánh dấu bước chuyển quan trọng từ chuẩn bị trong nước sang vận động trên bình diện quốc tế.

Từ năm 2021 đến 2025, công tác vận động hồ sơ được triển khai đồng bộ thông qua sự phối hợp chặt chẽ giữa Bộ Ngoại giao, Phái đoàn Thường trực Việt Nam bên cạnh UNESCO và địa phương sở hữu di sản.

Nhiều hoạt động quảng bá, giới thiệu di sản được tổ chức trong và ngoài nước và các sự kiện trong khuôn khổ Ngày Việt Nam ở nước ngoài tại Brazil, Saudi Arabia.

Thông qua các hoạt động này, tranh Đông Hồ được giới thiệu như một câu chuyện văn hóa sống động, gắn với thông điệp về bảo vệ môi trường, phát triển bền vững và đối thoại văn hóa, những ưu tiên mà UNESCO đang thúc đẩy mạnh mẽ.

Tại sự kiện “Tinh hoa văn hóa Bắc Ninh - Sắc màu Đông Hồ” do UBND tỉnh Bắc Ninh phối hợp Ủy ban UNESCO Việt Nam tại Hà Nội ngày 29/3, Thứ trưởng Ngoại giao Ngô Lê Văn khẳng định nghề làm tranh dân gian Đông Hồ đang đối mặt với những thách thức không nhỏ, nổi bật là sự thu hẹp của thị trường tiêu thụ sản phẩm và nguy cơ mai một khi thế hệ nghệ nhân cao tuổi dần ít đi.

“Tinh thần bền bỉ gìn giữ, bảo vệ nghề tranh dân gian Đông Hồ của cộng đồng người dân nơi đây chính là những đóng góp vô cùng quý báu và đáng trân trọng.

Để tranh Đông Hồ tiếp tục được bảo tồn bền vững và lan tỏa mạnh mẽ những giá trị nhân văn, những thông điệp sâu sắc về bình đẳng giới, bảo vệ môi trường và giữ gìn văn hóa truyền thống trong cộng đồng quốc tế, Việt Nam mong muốn nhận được sự đồng hành, hỗ trợ và chung tay của bạn bè quốc tế”, Thứ trưởng nhấn mạnh.

Bạn bè quốc tế trải nghiệm làm tranh dân gian Đông Hồ tại sự kiện “Việt Nam - Tinh hoa văn hóa và khát vọng vươn mình” tại trụ sở UNESCO. (Nguồn: Phái đoàn đại diện thường trực của Việt Nam bên cạnh UNESCO)

Phát biểu tại sự kiện “Việt Nam - Tinh hoa văn hóa và khát vọng vươn mình” do tỉnh UBND tỉnh Bắc Ninh phối hợp với Phái đoàn đại diện thường trực của Việt Nam bên cạnh UNESCO, Trung tâm Văn hóa Việt Nam tại Pháp tổ chức vào tối 9/4/2025 tại trụ sở UNESCO, Thứ trưởng Ngô Lê Văn cũng giới thiệu tranh Đông Hồ không chỉ là một loại hình nghệ thuật dân gian, mà còn là “một tuyên ngôn về lối sống hài hòa với thiên nhiên của người Việt Nam” - một giá trị đặc biệt phù hợp với các ưu tiên phát triển bền vững mà UNESCO đang thúc đẩy hiện nay.

Song song với các sự kiện là các cuộc tiếp xúc, trao đổi trực tiếp với Ban Lãnh đạo UNESCO, các Đại sứ, Trưởng Phái đoàn của các quốc gia thành viên Ủy ban Liên chính phủ Công ước 2003, góp phần đưa tiếng nói của di sản Việt Nam đến đúng diễn đàn và đúng đối tượng.

Vì vậy, việc nghề làm tranh dân gian Đông Hồ được UNESCO ghi danh vào Danh sách di sản văn hóa phi vật thể cần bảo vệ khẩn cấp vừa là sự ghi nhận quốc tế, vừa là lời nhắc nhở về trách nhiệm bảo tồn.

Hà Anh