Khi người dân trở thành 'kiến trúc sư' của nông thôn mới

Một trong những điểm nổi bật tạo nên sự khác biệt của Chương trình mục tiêu quốc gia về xây dựng nông thôn mới giai đoạn 2021-2025 chính là cách tiếp cận: Người dân không chỉ là đối tượng thụ hưởng mà còn là chủ thể, là nhà đầu tư.

Trong giai đoạn 2021-2025, người dân trên cả nước đã tự nguyện hiến hơn 98,2 triệu m2 đất, đóng góp hàng nghìn tỷ đồng và hàng triệu ngày công để xây dựng đường giao thông, nhà văn hóa, trường học, công trình thủy lợi…

Điều này không chỉ giúp giảm áp lực ngân sách nhà nước mà còn gắn kết cộng đồng, tạo ra những giá trị phát triển bền vững. Tại nhiều địa phương, người dân còn chủ động vận động xã hội hóa, kết nối với doanh nghiệp, mạnh thường quân để đầu tư phát triển hạ tầng, tạo nên diện mạo mới cho làng quê Việt Nam.

Tiêu biểu như thôn Thống Nhất (tỉnh Thanh Hóa), từ một thôn miền núi còn nhiều khó khăn, đến nay bộ mặt nông thôn mới ở Thống Nhất đã và đang có nhiều khởi sắc.

Người dân là thành tố quan trọng của chương trình xây dựng nông thôn mới.

Thời kỳ đầu, khi thôn Thống Nhất thành lập vào năm 2018 (do thôn Anh Thành và thôn Cự Nhan cùng sáp nhập), khi các hạng mục công trình và thiết chế văn hóa chưa thể đáp ứng được yêu cầu sinh hoạt của người dân, mọi người đã đồng thuận góp công, góp của để đầu tư xây dựng giếng nước, xây dựng nhà văn hóa, mua sắm bàn ghế, loa đài... với tổng kinh phí trên 150 triệu đồng.

Từ khi nhà văn hóa được đầu tư, nhân dân đến họp đông đủ hơn, góp phần gia tăng tình làng, nghĩa xóm, và thống nhất tiếng nói trong xây dựng nông thôn mới. Thậm chí, không chỉ góp công, nhiều hộ dân trong thôn đã đóng góp kinh phí, tự nguyện hiến đất, mở rộng đường để xây dựng các công trình phúc lợi.

Đến nay, 100% các tuyến đường trong thôn Thống Nhất được bê tông hóa, dọc hai bên đường là những hàng rào xanh được người dân cắt tỉa cẩn thận, đường làng, ngõ xóm xanh, sạch, đẹp; lắp đặt hệ thống đèn điện chiếu sáng, lắp đặt 13 mắt camera tại các trục đường chính, nơi đông người dân qua lại, từ đó góp phần đảm bảo an ninh trật tự trong thôn. Từ năm 2021 đến nay, nhân dân trong thôn Thống Nhất đã đóng góp trên 1 tỷ đồng để đầu tư xây dựng cơ sở hạ tầng ngày càng khang trang hơn.

Theo các chuyên gia, người dân là chủ thế quyết định sự thành bại của chương trình mục tiêu quốc gia về phát triển nông thôn mới. Người dân vừa là đối tượng thụ hưởng cuối cùng của chương trình, vừa cùng tham gia triển khai, nhằm nâng cao chất lượng cuộc sống của chính cộng đồng dân cư nông thôn.

Các nguồn lực đóng góp của người dân trong chương trình thể hiện qua nhiều hình thức, như bằng vốn và vật chất (tiền của, tài sản). Trong đó, người dân đóng góp kinh phí trực tiếp hoặc gián tiếp thông qua các khoản đóng góp tự nguyện, hiến đất, hiến tài sản trên đất để xây dựng các công trình hạ tầng nông thôn như đường giao thông, trường học, trạm xá, công trình thủy lợi.

Người dân cũng đóng góp bằng công sức và lao động, như trực tiếp tham gia xây dựng các công trình công cộng, chỉnh trang nhà cửa, vườn tược, giữ gìn vệ sinh môi trường, cảnh quan nông thôn…

Ngoài ra, một hình thức khác là đóng góp bằng trí tuệ, sáng kiến và kinh nghiệm, như tham gia vào quá trình lập kế hoạch, giám sát và thực hiện các dự án nông thông mới ở địa phương; đóng góp ý tưởng, sáng kiến trong phát triển sản xuất, ngành nghề, chuyển đổi cơ cấu cây trồng, vật nuôi, ứng dụng tiến bộ khoa học kỹ thuật để nâng cao thu nhập; gương mẫu thực hiện và vận động người thân, hàng xóm tuân thủ các quy định, hương ước, quy ước của cộng đồng.

Xây dựng nông thôn mới là hành trình dài hơi, do đó không thể chỉ trông chờ vào ngân sách nhà nước. Thành công của giai đoạn 2021–2025 đã cho thấy phát huy vai trò chủ thể của người dân chính là “chìa khóa vàng” mở cánh cửa phát triển nông thôn hiện đại, toàn diện và bền vững.

Nhung Bùi