Khó gỡ 'thẻ vàng' IUU khi ngư dân còn né cảng chỉ định

Lực lượng chức năng kiểm tra tàu cá về các quy định chống khai thác IUU

Tàu cá ra, vào cảngcòn thấp

Theo Sở Nông nghiệp và Môi trường tỉnh, dù đã tăng cường tuyên truyền nhưng tỷ lệ tàu cá xuất/nhập bến, ra, vào cảng còn thấp so với tổng số tàu cá đăng ký. Từ đầu năm đến nay, ban điều hành các cảng cá tỉnh đã thống kê được 43.190 lượt tàu cá cập/rời cảng, giám sát 33.564 tấn hải sản bốc dỡ qua cảng; thu 15.237 sổ nhật ký khai thác thủy sản (đạt 89,6% tàu cập cảng bốc dỡ sản phẩm). Đặc biệt, đã thực hiện xác nhận tàu cá cập, rời cảng qua hệ thống truy xuất nguồn gốc thủy sản khai thác điện tử (eCDT) 28.997 lượt, cấp 35 giấy xác nhận nguồn gốc/hơn 345 tấn hải sản các loại qua hệ thống eCDT, trong đó chủ yếu là Cảng cá Phan Thiết cấp 30 giấy/gần 277 tấn.

Ghi nhận vào sáng 12/9, từ sáng sớm, tàu của ngư dân Lâm Đồng chở đầy ắp cá nục cập bờ, báo hiệu mùa đánh bắt đã vào vụ chính. 8 giờ sáng tại Cảng cá Phan Thiết (phường Phan Thiết - tỉnh Lâm Đồng) rất nhộn nhịp khi tàu thuyền liên tục cập bến đem theo những khoang cá đầy.

Tuy nhiên, công tác kiểm soát nguồn gốc nguyên liệu thủy sản, sản lượng được giám sát qua cảng chỉ chiếm tỷ lệ nhỏ so với tổng sản lượng khai thác. Với đội tàu hơn 8.400 chiếc có chiều dài từ 6 m trở lên (trong đó có hơn 2.000 tàu có chiều dài từ 15 m trở lên), nhưng chỉ khoảng một nửa tàu cá trong số đó cập vào 4 cảng cá trong tỉnh gồm: Cảng Phan Thiết, cảng Phú Hải, cảng Phan Rí Cửa và cảng La Gi để bán sản phẩm, trong đó chỉ có 2 cảng cá được Bộ Nông nghiệp và Môi trường công bố cảng cá có đủ hệ thống xác nhận nguồn gốc nguyên liệu thủy sản từ khai thác (Cảng cá Phan Thiết từ tháng 11/2020 và Cảng cá Phú Hải từ tháng 12/2024). Số tàu còn lại đa số về các bãi ngang, bến tạm như: Mũi Né, Kê Gà, Tân Thắng, Phước Thể… để bán cá, lấy nhiên liệu, sau đó đến cảng cá chỉ định để làm thủ tục xuất, nhập bến.

Việc này dẫn đến các doanh nghiệp, cơ sở thu mua, chế biến thủy sản trong tỉnh gặp khó khăn tìm nguyên liệu “sạch” để xuất khẩu. Nhiều ngư dân cho biết, nếu cập cảng chỉ định, thuyền trưởng phải thông báo với ban quản lý cảng cá trước 1 giờ để họ kiểm tra thiết bị VMS và nhiều loại giấy tờ, thủ tục khác. Nếu không bảo đảm, thì không cho tàu cập cảng, như vậy ngư dân sẽ không bán được sản phẩm. Vì những trục trặc ấy nên đa số đều đưa tàu về bến tạm, bãi ngang để việc thu mua hải sản thuận lợi hơn, nếu không cần xác nhận nguồn gốc sản lượng thủy sản khai thác phục vụ xuất khẩu.

Từ khi thủy sản Việt Nam bị áp “thẻ vàng”, các doanh nghiệp chế biến, xuất khẩu thủy sản trên địa bàn tỉnh gặp nhiều khó khăn. Toàn tỉnh có 26 doanh nghiệp/34 phân xưởng chế biến được xuất khẩu sản phẩm thủy sản ra thị trường nước ngoài, trong đó có 5 doanh nghiệp xuất khẩu trực tiếp sang EU. Bà Nguyễn Thị Nga - Phó Phòng Quản lý chất lượng Công ty TNHH Hải Nam chia sẻ: “Nếu trước đây, công ty xuất khẩu sang EU 50 - 70% đơn hàng, chủ yếu tập trung vào các mặt hàng như: mực, bạch tuộc, cá các loại..., thì nay chỉ còn khoảng 10%, vì rất khó khăn tìm nguyên liệu “sạch”. Các công ty hầu hết đều mua nguyên liệu từ nậu vựa, tuy nhiên, các nậu vựa này chưa hiểu hết các quy định về chống khai thác IUU, nên không đáp ứng đầy đủ thủ tục, hồ sơ để làm giấy xác nhận, chứng nhận nguồn gốc thủy sản (SC, CC)”.

Tàu cập bờ tại cảng cá Phan Thiết

Doanh nghiệp gặp khó

Doanh nghiệp này cho biết thêm, theo quy định của Luật Thủy sản 2017, tàu có chiều dài từ 15 m trở lên, thuyền trưởng phải tuân thủ các thủ tục khi cập cảng chỉ định, để ngành chức năng kiểm tra, kiểm soát hồ sơ, nhật ký khai thác, giám sát hoạt động của thiết bị giám sát hành trình... Chỉ cần thiếu một trong những điều kiện trên, thì sản lượng khai thác cũng không được cấp giấy SC, CC. Bên cạnh đó, thủ tục xuất khẩu nguyên liệu ruốc sang thị trường EU cũng đang bị nghẽn, vì con ruốc là loài hải sản đặc thù được khai thác gần bờ bằng thuyền thúng nhỏ, không cần giấy phép khai thác và không phải lắp đặt thiết bị VMS. Do đó, nguyên liệu này đều không đủ điều kiện được cấp giấy SC và CC để xuất khẩu sang châu Âu theo quy định hiện hành.

Không riêng gì Công ty Hải Nam gặp khó trong thực hiện các thủ tục truy xuất nguồn gốc, đại diện Công ty TNHH Mười Tuyền cho biết thêm: “Ngư dân chưa am hiểu các quy định về IUU, nên rất ngại ghi nhật ký khai thác, không ghi chi tiết loài, vùng khai thác vì sợ lộ thông tin ngư trường. Do đó, những tàu khai thác tuyến lộng sẵn sàng bán cho cơ sở thu mua không có yêu cầu, đòi hỏi về thủ tục giấy tờ…”.

Qua đó cho thấy, mối liên kết giữa ngư dân và doanh nghiệp còn lỏng lẻo, chủ yếu dựa trên giao dịch tự do, thiếu cam kết lâu dài nên xảy ra tình trạng thiếu hụt nguyên liệu cục bộ. Ngoài ra, các thị trường nhập khẩu lớn (EU, Mỹ…) ngày càng siết chặt quy định IUU, gây áp lực lớn cho hoạt động sản xuất, chế biến, xuất khẩu của địa phương.

Trước tình hình đó, các doanh nghiệp xuất khẩu thủy sản trong tỉnh mong muốn ngành chức năng có chính sách nâng cấp cơ sở hạ tầng các cảng cá, để các tàu lớn hành nghề lưới vây, mành chụp khai thác xa bờ dễ dàng cập bến và có chỗ neo đậu, bốc dỡ nhằm tăng sản lượng thu mua. Công bố thêm cảng cá đủ điều kiện xác nhận nguồn gốc thủy sản khai thác theo quy định. Ngoài ra, các cơ quan quản lý cũng cần xây dựng và cung cấp dữ liệu về tàu cá đầy đủ, công khai, có chính sách hỗ trợ phù hợp đối với cơ sở áp dụng quy trình kiểm soát nguyên liệu theo IUU. Đặc biệt, khó khăn lớn nhất hiện nay vẫn nằm ở ý thức của ngư dân. Do đó, cần thường xuyên tuyên truyền, hướng dẫn ngư dân ghi nhật ký khai thác đầy đủ, duy trì thiết bị VMS để thực hiện thủ tục truy xuất nguồn gốc, tuân thủ các quy định chống khai thác IUU...

Truy xuất nguồn gốc thủy sản là quy trình theo dõi và ghi lại toàn bộ lịch sử sản phẩm từ khi khai thác hoặc nuôi trồng cho đến khi đến tay người tiêu dùng, nhằm bảo đảm an toàn thực phẩm, tính bền vững và minh bạch thông tin. Hệ thống truy xuất nguồn gốc điện tử (eCDT) đang được triển khai tại Việt Nam, cũng là điều kiện để gỡ “thẻ vàng” theo quy định của EC.

Minh Vân.