Khơi thông cơ chế về mua, bán, xử lý nợ để nâng cao hiệu quả tái cơ cấu doanh nghiệp

Một trong những giải pháp “thầm lặng” và hiệu quả đó là hoạt động tái cơ cấu doanh nghiệp thông qua xử lý nợ mà trọng tâm là chuyển đổi sở hữu doanh nghiệp nhà nước không đủ điều kiện cổ phần hóa, với vai trò chính của Công ty TNHH Mua bán nợ Việt Nam.

Đồng hành vượt khó cùng doanh nghiệp

Tính từ năm 2004 đến nay, Công ty TNHH Mua bán nợ Việt Nam (DATC) đã thực hiện tái cơ cấu cho 185 doanh nghiệp. Hoạt động này của DATC đã hỗ trợ tích cực và góp phần đẩy nhanh tiến độ triển khai công tác sắp xếp, cổ phần hóa doanh nghiệp nhà nước (DNNN). Trong nhiều năm, số lượng DNNN được cổ phần hóa thông qua qua hoạt động của DATC chiếm tỷ trọng cao so với tổng số DNNN được cổ phần hóa cả nước.

Trong giai đoạn 2011 - 2013, cả nước cổ phần hóa được 113 DNNN thì riêng DATC đã hỗ trợ để chuyển đổi sở hữu cho 33 DNNN trong tình trạng làm ăn thua lỗ, âm vốn, chủ sở hữu không đủ điều kiện cổ phần hóa, góp phần tích cực trong việc đẩy nhanh công tác cổ phần hóa của các bộ, ngành, địa phương.

Hoạt động kinh doanh của Sadico Cần Thơ khôi phục và tăng trưởng trở lại sau khi DATC chuyển nợ thành vốn góp.

Thông qua hoạt động tái cơ cấu, DATC đã giúp phục hồi các doanh nghiệp trở lại hoạt động bình thường, giúp duy trì ổn định cơ cấu kinh tế vùng, lãnh thổ khi thực hiện tái cơ cấu một số ngành kinh tế như hàng hải (Vinalines), mía đường, dâu tằm tơ… Cụ thể đã tái cơ cấu chuyển đổi thành công Tổng công ty Dâu tằm tơ Việt Nam thành công ty cổ phần - Tổng công ty Dâu tằm tơ Việt Nam. Đây là tổng công ty thua lỗ, yếu kém mà Chính phủ có nhiều chỉ đạo xử lý những tồn tại trong khoảng 20 năm nhưng không xử lý được, song với sự hỗ trợ và tham gia trực tiếp của DATC, những tồn tại này đã được xử lý dứt điểm để cổ phần hóa và đến nay, tổng công ty đã hoạt động ổn định theo mô hình công ty cổ phần. Bên cạnh đó, DATC tham gia hỗ trợ Vinashin, Vinalines và nhiều tổng công ty hoạt động trong các ngành giao thông, xây dựng, nông nghiệp xử lý nợ để cổ phần hóa thành công.

DATC còn giúp nhà nước thu hồi được nợ đọng ngân sách nhà nước (NSNN) và nợ đọng bảo hiểm xã hội tại các doanh nghiệp; giúp NSNN không phải mất kinh phí xử lý lao động dôi dư và trợ cấp mất việc làm. Ngoài ra, hàng năm các doanh nghiệp do DATC tái cơ cấu còn tiếp tục đóng góp cho NSNN hàng trăm tỷ đồng, trong đó có những doanh nghiệp nhiều năm thuộc top 1.000 doanh nghiệp nộp thuế lớn là Công ty cổ phần Sadico Cần Thơ, Công ty cổ phần Đường Kon Tum, Công ty cổ phần Đường Sơn La và Công ty cổ phần Intimex Nha Trang.

Cùng với việc hỗ trợ doanh nghiệp, hoạt động mua và xử lý nợ xấu của DATC cũng góp phần hình thành thị trường mua bán nợ tại Việt Nam và tạo ra các cơ hội để phát triển một số ngành nghề và định chế tài chính trung gian như định giá nợ, bán đấu giá nợ, sàn giao dịch nợ, công ty mua bán nợ, dịch vụ đòi nợ, công ty dịch vụ tư vấn tài chính thuộc các thành phần kinh tế khác.

Thiếu các chính sách đồng bộ cho hoạt động mua, bán, xử lý nợ

Bên cạnh những kết quả tích cực đạt được, hoạt động mua và xử lý nợ xấu của DATC còn gặp không ít khó khăn, hạn chế. Trước hết, việc mua, xử lý nợ và tái cơ cấu doanh nghiệp theo cơ chế thị trường là lĩnh vực hoàn toàn mới và chưa có tiền lệ ở Việt Nam. Khuôn khổ pháp lý cao nhất cho hoạt động của DATC đến nay là Nghị định số 129/2020/NĐ-CP. Các hoạt động của DATC đều phải vận dụng dựa vào các luật, nghị định thuộc ngành, lĩnh vực khác có liên quan để thực hiện.

Trong khi đó, hệ thống cơ chế, chính sách xử lý nợ hiện nay mới chỉ tập trung vào các giải pháp mua, xử lý nợ xấu cho hệ thống các tổ chức tín dụng nhưng lại thiếu các chính sách hỗ trợ cho các con nợ là doanh nghiệp thực hiện tái cơ cấu, phục hồi sản xuất kinh doanh để tạo nguồn trả nợ. Các doanh nghiệp trước khi được DATC xử lý nợ, tái cơ cấu thường trong tình trạng hoạt động yếu kém, tài chính thiếu lành mạnh, thậm chí trên bờ vực phá sản. Sau khi được DATC tái cơ cấu, doanh nghiệp cần có nguồn vốn để sản xuất kinh doanh, đầu tư... nhưng lại rất khó tiếp cận nguồn vốn tín dụng do lịch sử tín dụng xấu hoặc không có tài sản đảm bảo.

Mặt khác hiện cũng chưa có chính sách hỗ trợ khoanh, gia hạn các khoản nợ đọng thuế, bảo hiểm xã hội đối với doanh nghiệp tái cơ cấu để tạo thuận lợi cho hoạt động xử lý nợ xấu và tái cơ cấu doanh nghiệp. Khi thực hiện tái cơ cấu doanh nghiệp có tình hình tài chính khó khăn, lâm vào phá sản, DATC và các chủ nợ khác cùng nhau thực hiện các biện pháp giảm nợ, khoanh nợ, gia hạn nợ để tạo điều kiện cho doanh nghiệp phục hồi. Tuy nhiên, luật thuế không quy định trường hợp khoanh nợ, gia hạn nợ thuế tồn đọng đối với các doanh nghiệp thuộc diện tái cơ cấu nên doanh nghiệp tiếp tục khó khăn, có trường hợp bị thu hồi hóa đơn phải dừng hoạt động.

185 doanh nghiệp được DATC hỗ trợ tái cơ cấu

Lũy kế từ 2004 đến nay, DATC đã thực hiện tái cơ cấu cho các doanh nghiệp với giá trị vốn đầu tư hình thành từ chuyển nợ thành vốn góp là trên 1.388,2 tỷ đồng (không tính số vốn góp đã thoái tại một số doanh nghiệp).

Trong 185 doanh nghiệp tái cơ cấu, DATC đã kết hợp gắn tái cơ cấu tài chính với quản trị doanh nghiệp để chuyển đổi sở hữu cho 73 doanh nghiệp nhà nước (trong đó có 33 doanh nghiệp nhà nước trong tình trạng làm ăn thua lỗ, âm vốn chủ sở hữu không đủ điều kiện cổ phần hóa, 40 doanh nghiệp nhà nước đã được cổ phần hóa nhưng bị thua lỗ sau cổ phần hóa do gặp khó khăn tài chính), 100 doanh nghiệp còn lại được tái cơ cấu tài chính thông qua xử lý nợ, qua đó giúp doanh nghiệp giảm bớt áp lực về tài chính, tiết giảm chi phí lãi vay, từng bước phục hồi và ổn định sản xuất kinh doanh, đảm bảo việc làm cho người lao động và có đóng góp cho ngân sách.

Công tác phối hợp với các cơ quan liên quan chưa được thuận lợi, một số bộ, ngành, địa phương và doanh nghiệp chưa tích cực phối hợp với DATC trong hoạt động tái cơ cấu doanh nghiệp. Mặc dù đã có cơ chế tái cơ cấu doanh nghiệp không đủ điều kiện cổ phần hóa thông qua DATC nhưng vẫn có trường hợp cơ quan đại diện chủ sở hữu chỉ đạo thực hiện thủ tục phá sản cả những doanh nghiệp đã được DATC mua nợ và đang triển khai tái cơ cấu gây ách tắc cho hoạt động xử lý nợ để tái cơ cấu DNNN của DATC, ảnh hưởng đến công tác thu hồi nợ của DATC cũng như dẫn tới mất việc làm của nhiều lao động.

Trước thực tiễn này, rất cần có những giải pháp để nâng cao năng lực hoạt động của DATC và hiệu quả tái cơ cấu doanh nghiệp trong thời gian tới. Theo đó, khung khổ pháp lý cho hoạt động mua bán nợ gắn với tái cơ cấu doanh nghiệp cần được hoàn thiện theo hướng luật hóa như kinh nghiệm xử lý nợ xấu của các nước trên thế giới. Trước mắt, theo kiến nghị của DATC cần thiết tiếp tục sửa đổi, bổ sung Nghị định 129/2020/NĐ-CP về chức năng, nhiệm vụ và cơ chế hoạt động của DATC theo hướng tiệm cận với các quy định tại Nghị quyết 42 để bình đẳng như VAMC, đồng thời xác định rõ vị trí, vai trò của DATC trong xử lý nợ, tái cơ cấu doanh nghiệp trong luật sửa đổi, thay thế Luật 69, hướng tới tương lai sẽ ban hành Luật Tái cơ cấu doanh nghiệp.

Công ty cũng kiến nghị được hỗ trợ bổ sung nguồn vốn kinh doanh hoặc tạo cơ chế xây dựng quỹ tài chính đủ lớn để đáp ứng nhu cầu thực tế của quá trình xử lý nợ xấu gắn với tái cấu trúc doanh nghiệp.

Cùng với đó, Chính phủ có chính sách hỗ trợ tiếp cận nguồn vốn; hỗ trợ khoanh, gia hạn và có cơ chế hỗ trợ xử lý đối với các khoản nợ đọng thuế, bảo hiểm xã hội đối với doanh nghiệp tái cơ cấu để tạo thuận lợi cho hoạt động xử lý nợ xấu và tái cơ cấu doanh nghiệp.

Hoàng Yến