Không đủ tiền thuê luật sư, tôi có được Nhà nước cử người bào chữa?

Gửi câu hỏi tới chuyên mục "Chat với chuyên gia" do báo Pháp Luật TP.HCM phối hợp cùng Trường ĐH Luật TP.HCM tổ chức, bạn đọc Thu Dung (TP.HCM) hỏi:

Tôi đang là bị can trong một vụ án hình sự. Tuy nhiên, hoàn cảnh gia đình khó khăn, không đủ chi phí để thuê luật sư ngoài. Cho hỏi cần điều kiện gì để được nhà nước cử luật sư miễn phí?

Các luật sư trong một phiên tòa tại TP.HCM. Ảnh: SONG MAI

Giải đáp vấn đề bạn đọc nêu, ThS Nguyễn Phương Thảo, Giảng viên Khoa Luật hình sự, Trường Đại học Luật TP.HCM, cho biết:

Việc chỉ định người bào chữa đối với người có hành vi vi phạm pháp luật chỉ áp dụng khi hành vi này phạm vào các tội danh được ghi nhận trong BLHS năm 2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2017).

Theo quy định tại Điều 76 Bộ luật Tố tụng hình sự 2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2021), trong các trường hợp sau đây nếu người bị buộc tội, người đại diện hoặc người thân thích của họ không mời người bào chữa thì cơ quan có thẩm quyền tiến hành tố tụng phải chỉ định người bào chữa cho họ:

- Bị can, bị cáo về tội mà Bộ luật hình sự quy định mức cao nhất của khung hình phạt là 20 năm tù, tù chung thân, tử hình;

- Người bị buộc tội có nhược điểm về thể chất mà không thể tự bào chữa; người có nhược điểm về tâm thần hoặc là người dưới 18 tuổi.

Như vậy, người bị buộc tội được cơ quan có thẩm quyền chỉ định người bào chữa khi đáp ứng 2 điều kiện: (1) thuộc một trong các trường hợp vừa được liệt kê; (2) người bị buộc tội, người đại diện hoặc người thân thích của họ không mời người bào chữa.

Khi đủ điều kiện vừa nêu, Cơ quan có thẩm quyền tiến hành tố tụng phải yêu cầu hoặc đề nghị các tổ chức sau đây cử người bào chữa cho người bị buộc tội tùy vào từng trường hợp cụ thể:

- Đoàn luật sư phân công tổ chức hành nghề luật sư cử người bào chữa;

- Trung tâm trợ giúp pháp lý nhà nước cử Trợ giúp viên pháp lý, luật sư bào chữa cho người thuộc diện được trợ giúp pháp lý;

- Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các tổ chức thành viên của Mặt trận cử bào chữa viên nhân dân bào chữa cho người bị buộc tội là thành viên của tổ chức mình.

Ngoài ra, sau khi đã được chỉ định người bào chữa, người bị buộc tội và người đại diện hoặc người thân thích của họ vẫn có quyền yêu cầu thay đổi hoặc từ chối người bào chữa. Tùy theo yêu cầu thay đổi hoặc từ chối, cơ quan có thẩm quyền tiến hành tố tụng giải quyết như sau:

- Trường hợp thay đổi người bào chữa thì việc chỉ định người bào chữa khác được thực hiện như thủ tục chỉ định lần đầu.

- Trường hợp từ chối người bào chữa thì cơ quan có thẩm quyền tiến hành tố tụng lập biên bản về việc từ chối người bào chữa của người bị buộc tội hoặc người đại diện, người thân thích của người bị buộc tội và chấm dứt việc chỉ định người bào chữa.

Tuy nhiên, cũng cần lưu ý rằng mọi trường hợp thay đổi hoặc từ chối người bào chữa đều phải có sự đồng ý của người bị buộc tội và được lập biên bản đưa vào hồ sơ vụ án trừ trường hợp người bị buộc tội có nhược điểm về thể chất mà không thể tự bào chữa; người có nhược điểm về tâm thần hoặc là người dưới 18 tuổi.

Tóm lại, để được chỉ định người bào chữa theo quy định của Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2015 thì người bị buộc tội cần đáp ứng đủ các điều kiện được liệt kê phía trên. Trường hợp người bị buộc tội, người đại diện hoặc người thân thích của họ đã mời người bào chữa thì cơ quan có thẩm quyền tiến hành tố tụng sẽ không chỉ định người bào chữa nữa. Trường hợp người bị buộc tội không thuê người bào chữa và cũng từ chối người bào chữa chỉ định thì họ vẫn có quyền thực hiện quyền tự bào chữa của mình.

QUỲNH LINH