Không khí trường thi hơn 120 năm trước qua những bức ảnh quý hiếm

Truyền tải chân thực không khí trường thi xưa

Trong khuôn khổ Liên hoan Nhiếp ảnh quốc tế - Photo Hanoi ’25, ngày 6/11, tại Văn Miếu - Quốc Tử Giám đã khai mạc triển lãm “Khoa thi Hương cuối thế kỷ XIX”, giới thiệu những bức ảnh của nhiếp ảnh gia người Pháp Firmin - André Salles, ghi lại kỳ thi Hương khoa Đinh Dậu năm 1897 tại Nam Định.

Triển lãm giới thiệu những bức ảnh của nhiếp ảnh gia người Pháp Firmin - André Salles. Ảnh: BTC

Hệ thống khoa cử dưới thời quân chủ ở Việt Nam là một mô hình tuyển chọn nhân tài nghiêm ngặt, thấm đượm tinh thần "trọng hiền đãi sĩ" của Nho giáo. Muốn bước chân vào chốn quan trường, tìm kiếm vinh quang trí tuệ và cơ hội phụng sự triều đình, sĩ tử phải vượt qua nhiều kỳ thi với mức độ sàng lọc khắt khe. Bắt đầu từ kỳ thi Hương, sĩ tử tiếp tục thi Hội, và cuối cùng là kỳ thi Đình danh giá tại kinh đô Huế. Người đỗ đạt được phân hạng theo thứ bậc: Tú tài, Cử nhân, Phó bảng, Tiến sĩ.

Trong hệ thống khoa cử xưa, kỳ thi Hương - được tổ chức 3 năm một lần tại các trường thi địa phương - giữ vai trò then chốt trong việc tuyển chọn nhân tài. Đây là vòng sàng lọc quan trọng, quy tụ hàng nghìn sĩ tử từ nhiều tỉnh, thành phố. Kỳ thi diễn ra dưới sự giám sát nghiêm ngặt của triều đình, với quy chế chặt chẽ nhằm bảo đảm tính công bằng: bài làm được ghi phách ẩn danh và niêm phong cẩn thận để tránh lộ danh tính; thời gian làm bài được quy định rõ ràng; thí sinh không được mang theo tài liệu hay trao đổi trong suốt thời gian thi.

Kỳ thi Hương giữ vai trò then chốt trong việc tuyển chọn nhân tài. Ảnh: BTC

Tuy nhiên, sau khi Pháp chiếm Việt Nam năm 1884, hệ thống khoa cử truyền thống dần bị xóa bỏ. Trường thi Hương Hà Nội bị giải thể (năm 1879), và kể từ khoa thi năm 1886, vua Đồng Khánh cho phép hợp nhất hai trường thi lớn là Hà Nội và Nam Định để tổ chức thi chung dưới tên gọi Trường Hà Nam.

Dù có đến hơn 10.000 thí sinh tham dự khoa thi 1897, chỉ có 80 người đỗ. Điều này phần nào cho thấy sức hấp dẫn và ảnh hưởng sâu rộng của khoa cử trong xã hội Việt Nam thời bấy giờ.

Khoa thi Đinh Dậu năm 1897 cũng là một trong hai kỳ thi có sự hiện diện của Toàn quyền Đông Dương Paul Doumer trong lễ khai mạc. Nhờ sự kiện hiếm có này, nhiếp ảnh gia Firmin-André Salles đã có cơ hội tiếp cận và ghi lại những hình ảnh về một sinh hoạt quan trọng của triều đình và người dân Việt Nam.

Khoa thi Đinh Dậu năm 1897 cũng là một trong hai kỳ thi có sự hiện diện của Toàn quyền Đông Dương Paul Doumer trong lễ khai mạc. Ảnh: BTC

Các bức ảnh trưng bày là những tư liệu quý giá và hiếm hoi mà Thư viện quốc gia Pháp và Hội Địa lý quốc gia Pháp còn lưu giữ được, truyền tải chân thực không khí trang nghiêm mà cũng đầy náo nhiệt của trường thi xưa, trước khi Kỳ thi Hương cuối cùng được tổ chức vào năm Ất Mão, tức năm 1915 tại Nam Định, đánh dấu sự cáo chung của nền khoa cử Nho học.

Nuôi dưỡng tinh thần giá trị của sự học

Firmin-André Salles (1860 - 1929) là nhà thám hiểm kiêm nhiếp ảnh gia người Pháp, từng làm việc tại Việt Nam, Lào và Campuchia trong giai đoạn 1896 - 1898. Với kỹ thuật nhiếp ảnh bảng khô tiên tiến thời bấy giờ, ông đã ghi lại những hình ảnh có độ sắc nét và chi tiết vượt trội, mang đến góc nhìn sống động về đời sống, cảnh quan, và các sự kiện văn hóa, giáo dục ở Việt Nam vào cuối thế kỷ XIX.

Triển lãm ghi lại chân thực về kỳ thi Hương. Ảnh: BTC

Để làm phong phú thêm triển lãm, Ban tổ chức đã hợp tác với các chuyên gia và nhà nghiên cứu nhằm bổ sung thông tin từ nhiều nguồn tài liệu khác nhau. Những đóng góp này giúp lấp đầy khoảng trống trong bộ lưu trữ gốc, mang đến một bức tranh toàn diện hơn về kỳ thi Hương và những con người trong ảnh.

TS. Lê Xuân Kiêu, Giám đốc Trung tâm Hoạt động Văn hóa Khoa học Văn Miếu - Quốc Tử Giám phát biểu tại triển lãm. Ảnh: BTC

Triển lãm “Khoa thi Hương cuối thế kỷ XIX” được tổ chức trong bối cảnh Văn Miếu - Quốc Tử Giám có các hoạt động kỷ niệm 950 năm khoa thi đầu tiên, Minh kinh bác học, dưới triều vua Lý Nhân Tông để chọn các bậc hiền tài cho đất nước.

TS. Lê Xuân Kiêu, Giám đốc Trung tâm Hoạt động Văn hóa Khoa học Văn Miếu - Quốc Tử Giám chia sẻ: “Chúng tôi hy vọng triển lãm là cảm hứng, nuôi dưỡng tinh thần về giá trị của sự học, sự kết nối những giá trị tiêu biểu của Đạo Học Việt Nam: tinh thần hiếu học, tôn sư trọng đạo và trọng dụng nhân tài với Bốn trụ cột giáo dục của UNESCO: Học để biết, học để làm, học để hoàn thiện bản thân mình, học để cùng chung sống”.

Ông Eric Soulier, Tham tán Văn hóa, Giám đốc Viện Pháp cho rằng, những hình ảnh hiếm hoi của André Salles đưa chúng ta trở về không khí trang nghiêm mà sinh động của các trường thi Nho học xưa. Ảnh: BTC

Theo ông Eric Soulier, Tham tán Văn hóa, Giám đốc Viện Pháp, triển lãm ảnh của André Salles, được trưng bày quanh khuôn viên Văn Miếu - Quốc Tử Giám, là một biểu tượng mạnh mẽ của sự giao thoa giữa không gian di sản và các triển lãm của Photo Hanoi…

Triển lãm diễn ra đến ngày 30/11. Bên cạnh việc tôn vinh giá trị của bộ sưu tập ảnh quý hiếm này, triển lãm còn là cuộc đối thoại về vai trò của nhiếp ảnh trong việc định hình cách chúng ta nhìn nhận lịch sử. Qua đó, đem tới trải nghiệm nghệ thuật mang tính giáo dục, nơi người xem không chỉ chiêm ngưỡng những tác phẩm nhiếp ảnh mà còn hiểu thêm về kỹ thuật tạo ra chúng, đồng thời có cơ hội khám phá về hệ thống giáo dục và thi cử ở Việt Nam thời phong kiến.

Các bức ảnh được giới thiệu trong một không gian triển lãm độc đáo, lấy cảm hứng từ chính kiến trúc của các trường thi xưa. Ảnh: BTC.

Ngọc Phương