Kiểm toán PPP: Cần một bước chuyển chiến lược để theo kịp công nghệ và chính sách

KTNN ngày càng chú trọng nâng cao chất lượng kiểm toán dự án PPP. Ảnh: ST

Trọng tâm trong kiểm toán PPP

Những năm qua, thông qua kiểm toán các dự án PPP nói chung và các hình thức xây dựng - kinh doanh - chuyển giao (BOT), xây dựng - chuyển giao (BT) nói riêng, KTNN đã kiến nghị giảm thời gian thu phí giao thông đối với nhiều dự án BOT, giảm thất thoát ngân sách nhà nước trong dự án BT hàng nghìn tỷ đồng. Kết quả kiểm toán của KTNN trở thành nguồn thông tin tin cậy để phục vụ hoạt động giám sát của Quốc hội, cũng như việc hoạch định, xây dựng chính sách của Chính phủ, các Bộ, ngành, địa phương.

Theo Vụ Tổng hợp (KTNN), công tác quản lý dự án PPP còn nhiều hạn chế, yếu kém và là vấn đề được người dân đặc biệt quan tâm. Với định hướng tập trung kiểm toán các lĩnh vực “nóng”, dễ xảy ra tiêu cực, Tổng Kiểm toán nhà nước yêu cầu các đơn vị kiểm toán, đơn vị tham mưu tiếp tục quan tâm lựa chọn các dự án PPP để kiểm toán trong kế hoạch kiểm toán năm 2026 và kế hoạch kiểm toán trung hạn. Cùng với đó, Tổng Kiểm toán nhà nước cũng đặc biệt chú trọng đến việc nâng cao chất lượng kiểm toán thông qua công tác đào tạo, ban hành hướng dẫn thực hiện kiểm toán, cũng như ứng dụng công nghệ hỗ trợ kiểm toán viên trong kiểm toán.

Theo KTNN chuyên ngành IV, đặc thù dự án PPP chủ yếu gắn với lĩnh vực hạ tầng, giao thông liên quan đến công tác đầu tư xây dựng. Trong khi đây là lĩnh vực thường xuyên có sự đổi mới, từ tiêu chuẩn kỹ thuật đến công nghệ thi công mới; chính sách có nhiều thay đổi… Những thách thức này đòi hỏi KTNN cần phải đổi mới hơn nữa trong công tác kiểm toán để đáp ứng yêu cầu kiểm toán trong tình hình hiện nay. Phó Kiểm toán trưởng KTNN chuyên ngành IV Vũ Duy Bắc cho rằng cần thực hiện kiểm toán từ khâu xây dựng dự án, thẩm định, phê duyệt, ký hợp đồng, triển khai, đảm bảo nguồn tài chính công, tài sản công của Nhà nước được sử dụng minh bạch, hiệu quả, đồng thời nâng cao trách nhiệm giải trình của các bên liên quan, hạn chế các tồn tại, bất cập trong quá trình thực hiện dự án. “Cần chú trọng đổi mới phương pháp lập kế hoạch kiểm toán, thực hiện kiểm toán dựa trên đánh giá rủi ro và xác định trọng yếu kiểm toán; quan tâm áp dụng phương pháp kiểm toán mới để mang lại hiệu quả cao” - ông Bắc cho biết.

Về trọng tâm kiểm toán, qua thực tiễn kiểm toán, nhiều đơn vị kiểm toán cho rằng KTNN cần tập trung kiểm toán phương án tài chính dự án; những tồn tại về cơ chế chính sách và xác định trách nhiệm công tác quản lý nhà nước trong quá trình tổ chức thực hiện dự án... “Đây cần được xem là những vấn đề trọng yếu, xuất phát từ việc nhiều nhà đầu tư còn gian lận về phương án tài chính, dẫn đến tăng thời gian thu phí; trong khi cơ quan quản lý nhà nước còn giám sát thiếu chặt chẽ gây bức xúc như tại nhiều dự án đã được chỉ ra” - lãnh đạo một đơn vị kiểm toán lưu ý; đồng thời cho biết thêm để đảm bảo hiệu quả cao nhất, nên ưu tiên tập trung kiểm toán các dự án trọng điểm, dễ phát sinh tiêu cực.

Không để tụt hậu công nghệ trong kiểm toán

Là lĩnh vực có tính chất đặc thù khi dự án có cả vốn của doanh nghiệp và Nhà nước, do đó, các ý kiến cũng lưu ý, để nâng cao chất lượng kiểm toán dự án PPP đòi hỏi cần thực hiện đồng bộ các giải pháp.

Theo đó, xác định cách thức tổ chức kiểm toán sẽ ảnh hưởng trực tiếp đến quá trình kiểm toán, cũng như kết quả, hiệu quả kiểm toán, các chuyên gia trong lĩnh vực kiểm toán đề nghị cần chú trọng tổ chức cuộc kiểm toán theo chuyên đề có phạm vi toàn Ngành, hạn chế kiểm toán dự án đơn lẻ để có cơ sở tổng hợp, phân tích, so sánh giữa các chỉ số trong từng phương án tài chính, từ đó đưa ra đánh giá, kiến nghị phù hợp, có giá trị hơn.

Xác định kiểm toán dự án PPP là lĩnh vực khó, phức tạp, các ý kiến cũng cho rằng quá trình tổ chức kiểm toán đòi hỏi kiểm toán viên phải có khả năng phân tích, đánh giá các chỉ tiêu tài chính, hiệu quả phương án đầu tư. Điều này cũng đặt ra yêu cầu đối với kiểm toán viên là cần đổi mới và đa dạng hóa phương pháp thu thập bằng chứng kiểm toán, kịp thời tham khảo ý kiến của các cơ quan quản lý, xây dựng chính sách nhằm đảm bảo tính khách quan, thuyết phục cũng như tính khả thi trong việc đưa ra các kiến nghị kiểm toán, bởi các chính sách liên quan đến lĩnh vực dự án PPP khá phức tạp, nhiều văn bản mới được ban hành...

Theo PGS,TS. Trần Chủng - Chủ tịch Hiệp hội Các nhà đầu tư công trình giao thông đường bộ Việt Nam, hiện nay, khi ngành hạ tầng giao thông đang đón đầu xu thế ứng dụng công nghệ cao, nhiều doanh nghiệp Việt đã từng bước làm chủ các công nghệ thi công tiên tiến như: Công nghệ thi công hầm TBM, NATM; công nghệ cầu bản PRC V+ để xây dựng đường cao tốc cầu cạn trên cao, đường sắt đô thị trên cao, thay thế cho công nghệ đúc cọc, dầm bê tông tại chỗ… Đối với dự án PPP, nhà đầu tư được chủ động nguồn lực thi công, trong khi cơ quan quản lý nhà nước cũng chưa thực sự am hiểu về một số công nghệ mới, cũng như các quy định còn bất cập. “Thực tiễn này đặt ra yêu cầu đối với KTNN là cần tiếp tục tăng cường đầu tư công nghệ hỗ trợ kiểm toán gắn với đào tạo, cập nhật kiến thức về công nghệ trong lĩnh vực đầu tư xây dựng cho kiểm toán viên” - ông Chủng lưu ý.

Các đơn vị kiểm toán cũng cho biết, công tác tổ chức kiểm toán đối với dự án PPP hiện được thực hiện theo Hướng dẫn kiểm toán dự án PPP ban hành năm 2023. Tuy nhiên, quy định pháp luật về PPP đã có nhiều thay đổi, đặc biệt là Luật PPP sửa đổi năm 2025 đã có hiệu lực, từ đó đòi hỏi KTNN cần xem xét sửa đổi hướng dẫn kiểm toán cho phù hợp với tình hình mới. Bên cạnh đó, KTNN cần xây dựng được hệ thống cơ sở dữ liệu về các dự án PPP, nhằm giúp kiểm toán viên có thể tiếp cận được đầy đủ thông tin phục vụ kiểm toán, từ đó nâng cao hiệu quả, chất lượng và tiết kiệm thời gian kiểm toán./.

NGUYỄN LỘC