Kiến nghị không bỏ quyền chất vấn của đại biểu HĐND đối với Chánh án TAND và Viện trưởng Viện KSND
Đại biểu Quốc hội đề nghị Quốc hội xem xét giữ lại quy định về thẩm quyền chất vấn của đại biểu HĐND đối với Chánh án TAND, Viện trưởng VKSND cấp tỉnh và khu vực trong Hiến pháp, hoặc ít nhất để ngỏ một nguyên tắc hiến định về vấn đề này, tạo cơ sở cho luật chuyên ngành quy định cụ thể phù hợp với mô hình tổ chức mới.
Sáng 14/5, tại Nhà Quốc hội, tiếp tục chương trình Kỳ họp thứ 9, Quốc hội tiến hành thảo luận ở hội trường về Dự thảo Nghị quyết của Quốc hội sửa đổi, bổ sung một số điều của Hiến pháp năm 2013 (lần thứ nhất) và dự án Luật Tổ chức chính quyền địa phương (sửa đổi). Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Khắc Định điều hành phiên họp.
Góp ý về bỏ quyền chất vấn của đại biểu HĐND đối với Chánh án TAND và Viện trưởng Viện KSND quy định tại khoản 5 Điều 1 dự thảo Nghị quyết sửa đổi, bổ sung khoản 2 Điều 115 của Hiến pháp năm 20213, nhiều đại biểu cho rằng, không nên bỏ quy định này vì hạn chế người dân tham gia tham gia giám sát việc thực hiện quyền lực nhà nước; bảo đảm tính công khai, minh bạch và trách nhiệm trong hoạt động tư pháp.
Nêu ý kiến nội dung này, đại biểu Nguyễn Thị Kim Thúy (đoàn TP Đà Nẵng) bày tỏ không đồng tình với 2 lý do ban soạn thảo đưa ra để bỏ quyền chất vấn của đại biểu HĐND đối với Chánh án TAND và Viện trưởng Viện KSND. Đại biểu cho rằng, trong đổi mới cơ cấu sắp tới, bên cạnh TAND, Viện KSND khu vực, vẫn còn TAND, Viện KSND cấp tỉnh thì rất khó thuyết phục đại biểu HĐND cấp tỉnh và cử tri của họ: vì sao họ không còn được quyền chất vấn người đứng đầu 2 cơ quan này như Hiến pháp 2013 quy định? “TAND, Viện KSND khu vực tuy không gắn với đơn vị hành chính cụ thể, nhưng những cơ quan đó vẫn khởi tố, truy tố, xét xử công dân của những đơn vị hành chính cụ thể mà đại biểu HĐNĐ là đại diện. Không lẽ TAND, Viện KSND khu vực sẽ là những cơ quan tư pháp duy nhất ở nước ta nằm ngoài sự giám sát bằng hình thức chất vấn của đại biểu HĐND? Nếu vậy thì dân bị oan sai sẽ nhờ cậy ai chất vấn để bảo vệ quyền lợi của họ? Và nếu vậy thì trước khi thông qua mô hình TAND, VKSND khu vực, đề nghị Quốc hội xem xét kĩ về việc tổ chức thực hiện giám sát đối với các cơ quan này?” - đại biểu đặt câu hỏi.
Đại biểu Nguyễn Thị Kim Thúy phát biểu tại hội trường.
Đại biểu cho rằng lý do thứ hai ban soạn thảo đưa ra mâu thuẫn với lý do thứ nhất vì nếu đã cho rằng TAND, Viện KSND khu vực không gắn với đơn vị hành chính cụ thể, nên không có HĐND ngang cấp để thực hiện quyền chất vấn thì thẩm quyền giám sát việc tuân theo Hiến pháp và pháp luật của HĐND đối với những cơ quan tư pháp đó ở mức nào? “Điều đáng quan ngại nhất là lập luận của ban soạn thảo đã đánh đồng các hình thức giám sát khác nhau, trong khi chúng có ý nghĩa, vai trò và hiệu lực pháp lý rất khác nhau. Giám sát việc tuân thủ Hiến pháp, pháp luật và quyền kiến nghị hoàn toàn không thể thay thế cho quyền chất vấn - vốn là hình thức giám sát trực tiếp, công khai, buộc người bị chất vấn phải trả lời trực tiếp và chịu trách nhiệm về lời trả lời của mình. Không có quyền chất vấn, đại biểu HĐND sẽ khó có thể yêu cầu Chánh án hoặc Viện trưởng ra trước kỳ họp HĐND để trả lời cụ thể từng vấn đề, đối thoại công khai với đại biểu và cử tri. Trong điều kiện hiện nay, chất vấn là cơ chế hiệu quả hiếm hoi để đại biểu HĐND và rộng hơn là cử tri, nhân dân địa phương yêu cầu thông tin, trao đổi trực tiếp với Chánh án TAND, Viện trưởng VKSND. Do đó, nhận định rằng “HĐND vẫn giám sát được” là chưa phản ánh đúng thực tiễn hoạt động giám sát” - đại biểu nêu.
Đại biểu Nguyễn Thị Kim Thúy còn cho rằng, việc Hiến pháp không còn quy định thẩm quyền chất vấn của đại biểu HĐND đối với Chánh án TAND và Viện trưởng VKSND rõ ràng là đi ngược lại với Nghị quyết số 27-NQ/TW về xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam. Nghị quyết 27 nhấn mạnh yêu cầu bảo đảm quyền lực nhà nước là thống nhất, có sự phân công rành mạch, phối hợp chặt chẽ và tăng cường kiểm soát quyền lực bên trong mỗi cơ quan và giữa các cơ quan nhà nước. Nghị quyết cũng đòi hỏi: “Kết hợp chặt chẽ, hiệu quả các cơ chế kiểm tra, giám sát, kiểm soát quyền lực nhà nước của Ðảng, Nhà nước và nhân dân; thực hiện đầy đủ nguyên tắc tập trung dân chủ, trách nhiệm giải trình, công khai, minh bạch trong từng cơ quan nhà nước”.
Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Khắc Định điều hành phiên họp.
Chính vì vậy, đại biểu đề nghị Quốc hội xem xét giữ lại quy định về thẩm quyền chất vấn của đại biểu HĐND đối với Chánh án TAND, Viện trưởng VKSND cấp tỉnh và khu vực trong Hiến pháp, hoặc ít nhất để ngỏ một nguyên tắc hiến định về vấn đề này, tạo cơ sở cho luật chuyên ngành quy định cụ thể phù hợp với mô hình tổ chức mới.
Bày tỏ đồng tình với đại biểu Kim Thúy, đại biểu Phạm Trọng Nghĩa (đoàn Lạng Sơn) cho rằng Cương lĩnh xây dựng đất nước trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội (2011) khẳng định nguyên tắc kiểm soát quyền lực nhà nước. Nghị quyết số 27-NQ/TW đặc biệt nhấn mạnh việc thực hiện quyền lực nhà nước phải đặt “dưới sự giám sát của nhân dân”. Vì vậy, việc sửa đổi Hiến pháp cần tạo điều kiện tốt hơn để người dân tham gia tích cực hơn vào giám sát việc thực hiện quyền lực nhà nước.
Đại biểu Phạm Trọng Nghĩa phát biểu tại phiên họp.
Đại biểu nhấn mạnh, chất vấn là một công cụ giám sát quan trọng nhằm đảm bảo các cơ quan nhà nước chịu trách nhiệm giải trình trước đại biểu dân cử và nhân dân. Nếu cho rằng việc chất vấn của đại biểu HĐND đối với Chánh án và Viện trưởng làm ảnh hưởng đến tính độc lập của tư pháp thì sẽ rất khó lý giải quyền chất vấn của đại biểu Quốc hội đối với Chánh án TAND tối cao và Viện trưởng Viện KSND tối cao.
“Chất vấn của đại biểu HĐND không nhằm can thiệp vào nội dung xét xử hay truy tố của vụ án cụ thể, mà tập trung vào trách nhiệm quản lý, việc tổ chức thi hành và tuân thủ pháp luật của Chánh án và Viện trưởng. Việc duy trì quyền chất vấn là cần thiết để đảm bảo tính công khai, minh bạch và trách nhiệm trong hoạt động tư pháp” - đại biểu nhấn mạnh và cho rằng, dự thảo Luật sửa đổi, bổ sung Luật Tổ chức TAND và Luật sửa đổi, bổ sung Luật Tổ chức VKSND trình Quốc hội thông qua tại Kỳ họp này thì mô hình tổ chức của TAND và Viện KSND có 3 cấp: Tối cao, cấp tỉnh và khu vực. Như vậy, việc trao quyền giám sát, nhất là quyền chất vấn cho đại biểu HĐND cấp tỉnh đối với Chánh án và Viện trưởng cấp tỉnh là phù hợp và khả thi.
