Kim Toàn - ngòi bút thép giữa lửa đạn

Nhà báo Kim Toàn hồi ở chiến trường.

Cánh chim nhỏ giữa sào huyệt địch

Theo nhà báo Lê Quốc Minh - Tổng Biên tập Báo Nhân Dân, Chủ tịch Hội Nhà báo Việt Nam, trong hành trình 100 năm Báo chí Cách mạng Việt Nam, biết bao nhà báo - chiến sĩ đã ngã xuống giữa chiến trường, hoặc trở về với những vết thương không thể lành. Họ cầm bút như cầm súng, sống trong gian khổ, viết bằng sự dấn thân, bằng máu và nước mắt - để tiếng nói của nhân dân, của cách mạng được lan tỏa mạnh mẽ. Nhà báo Kim Toàn là một đại diện tiêu biểu cho thế hệ ấy.

“Hành trình làm báo của nhà báo Kim Toàn là bản anh hùng ca không lời, không chỉ của một con người, mà của cả một thế hệ những người làm báo từng sống, viết và chiến đấu vì lý tưởng độc lập dân tộc, thống nhất Tổ quốc và đổi mới xây dựng quê hương, đất nước ngày càng giàu đẹp” - nhà báo Lê Quốc Minh nhấn mạnh.

Nhà báo Kim Toàn tên đầy đủ là Nguyễn Kim Toàn, sinh ngày 29/11/1940 tại làng Ngọc Tỉnh, thuộc tổng Cổ Trai xưa, nay là xã Tân Trào, huyện Kiến Thụy, TP Hải Phòng. Ông vào nghề báo từ năm 1960, từng là phóng viên viết tin bài, chụp ảnh, vẽ minh họa; họa sĩ trình bày báo Kiến An. Năm 1965, từ báo Hải Phòng, nhà báo Kim Toàn tình nguyện vào Nam, với bút danh Cao Kim, ông có gần 10 năm làm phóng viên Báo Giải Phóng - cơ quan ngôn luận của Mặt trận Dân tộc Giải phóng miền Nam Việt Nam, tờ báo cách mạng lớn nhất ở chiến trường miền Nam thời kỳ đó.

Cùng với làm báo, ông còn là một chiến sĩ cầm súng trực tiếp chiến đấu trong đội hình lực lượng vũ trang tuyên truyền của Sài Gòn - Gia Định và lập chiến công trong cuộc Tổng tiến công và nổi dậy Xuân Mậu Thân 1968.

Đêm mồng một Tết Mậu Thân (năm 1968) - đêm diễn ra cuộc Tổng tiến công và nổi dậy của quân và dân ta trên khắp các đô thị miền Nam, nhà báo Cao Kim đã hòa mình cùng đồng bào và chiến sĩ trong khí thế cách mạng sục sôi giữa Sài Gòn quật khởi. Nhà báo Thép Mới, nguyên Tổng Biên tập Báo Giải Phóng từng nhận xét: “Cao Kim từng đi nhiều nơi, không chỉ tới các vùng giải phóng mà cả vùng đang tranh chấp và vùng địch kiểm soát..., nơi nào cậu ấy cũng xông xáo, dũng cảm, gan dạ, luôn đi đầu trước mọi hiểm nguy”.

Bất ngờ tờ giấy báo tử

Trong thời gian cầm bút và cầm súng chiến đấu, nhà báo Cao Kim đã từng có giấy báo tử. Hiện tại Bảo tàng Báo chí Việt Nam đang trưng bày kỷ vật đặc biệt này.

Sau cuộc Tổng tiến công và nổi dậy Tết Mậu Thân, tình hình tại Sài Gòn - Gia Định diễn biến nhanh và phức tạp. Để tập trung chống địch phản kích và tránh gặp nguy hiểm, Khu ủy Sài Gòn - Gia Định quyết định đưa nhà báo Hồng Châu ra khỏi nội thành, còn nhà báo Cao Kim được phân công ở lại, tham gia Đội vũ trang tuyên truyền T4, vừa chiến đấu, vừa tiếp tục hoạt động báo chí.

Nhà báo Cao Kim cùng đồng đội xông pha trong các trận đánh phản kích, quần nhau với địch ở khắp nội đô, vùng ven Sài Gòn - Chợ Lớn - Gia Định và vùng phụ cận. Chính thời gian ấy, vào đầu tháng 3/1968, tại mặt trận cửa ngõ phía Tây Nam thành phố, Ban Quân y Phân khu 3 gửi “giấy báo tử” về Báo Giải Phóng báo tin nhà báo Cao Kim hy sinh trong trận chiến đấu chống càn và được chôn cất tại ấp Nhứt, xã Long Định, huyện Cần Đước, tỉnh Long An. Cơ quan Báo Giải Phóng đã tổ chức lễ truy điệu và cử nữ phóng viên Kim Oanh về T4 làm tiếp nhiệm vụ của nhà báo Cao Kim.

Theo nhà báo Cao Kim, việc báo tử nói trên chỉ là sự nhầm lẫn giữa lúc bom rơi đạn lạc, nhưng câu chuyện hy hữu đầy máu và nước mắt này lại trở thành một kỷ niệm sâu sắc đối với ông và đồng nghiệp thời lửa đạn chiến tranh.

Trong trận chiến đấu chống địch phản kích, đội trưởng Đội tuyên truyền vũ trang T4 Hai Ca hy sinh vào ngày 8/3/1968. Hôm đó, nhà báo Cao Kim cùng một tổ được cử sang chi viện theo một mũi chiến đấu ở hướng khác. Khi các đồng đội tìm được đội trưởng Hai Ca, đầu và mặt ông trúng mảnh đạn bê bết máu và bùn, vết thương quá nặng, ông hy sinh khi cấp cứu tại trạm xá Phân khu 3. Bác sĩ tìm trong túi áo ngực của Hai Ca có giấy chuyển sinh hoạt Đảng mang tên Cao Kim - do chính nhà báo Cao Kim nộp cho đội trưởng, kiêm Bí thư chi bộ hôm được điều chuyển về đội. Sự nhầm lẫn giữa liệt sĩ Hai Ca và Cao Kim trong thời điểm chiến tranh diễn ra khốc liệt là như vậy.

Tại sự kiện ra mắt phim tài liệu diễn ra chiều ngày 15/6 trong Bảo tàng Báo chí Việt Nam, nhà báo Kim Toàn xúc động chia sẻ, từng chi tiết nhỏ trong bộ phim với những kỷ vật gợi lại một thời máu lửa đều khiến ông bồi hồi, xúc động. “Mỗi kỷ vật, mỗi thước phim đều khiến tôi lặng đi, có những lúc không nói được gì vì tất cả đều gắn liền với máu, nước mắt, với đồng đội và nỗi nhớ nhà trong những năm tháng hòa vào dòng chảy thiêng liêng của đất nước…” - nhà báo Kim Toàn chia sẻ.

Nhà báo Kim Toàn, luật sư Trương Trọng Nghĩa thăm Báo Đại đoàn kết (tháng 6/2024).

Đau đáu về tờ báo Giải Phóng

Chia sẻ tại lễ ra mắt phim, bà Trần Thị Kim Hoa - nguyên Giám đốc Bảo tàng Báo chí Việt Nam, người chịu trách nhiệm về nội dung của bộ phim cho biết, bộ phim "Kim Toàn - Nhà báo, chiến sĩ" đã khắc họa chân dung một nhà báo tiêu biểu của nền báo chí cách mạng Việt Nam. Đó là sự hội tụ cuộc đời và cống hiến của nhà báo Kim Toàn cả trong kháng chiến cứu quốc cũng như trong thời kỳ đổi mới.

“Nếu nói về báo chí trong kháng chiến chống Mỹ, không thể không nhắc đến Báo Giải Phóng. Tờ báo hội tụ những cây bút, những gương mặt xuất sắc của thời bấy giờ. Những con người vừa cầm bút, vừa cầm súng chiến đấu làm nên lịch sử vẻ vang của nền báo chí cách mạng” - bà Kim Hoa cho biết.

Theo nhà báo Nguyễn Quốc Khánh - nguyên Phó Tổng Biên tập Báo Đại đoàn kết, có thể nói, nhà báo Kim Toàn là nhân chứng duy nhất của Báo Giải Phóng (tiền thân của Báo Đại đoàn kết hiện nay) còn sống và còn viết ở miền Bắc. Hai lần vượt Trường Sơn vào Nam làm phóng viên chiến trường và chiến đấu, ông là đại diện tiêu biểu của thế hệ những người làm báo trưởng thành từ khói lửa. Bởi vậy, việc làm bộ phim là rất cần thiết và ý nghĩa để thế hệ những nhà báo trẻ hiểu hơn về thế hệ những người làm báo đi trước.

“Nhà báo Kim Toàn từng chia sẻ với lãnh đạo và phóng viên Báo Đại đoàn kết, cố gắng lưu giữ những hình ảnh đẹp của thế hệ những người đi trước. Ông vẫn đau đáu về tờ báo có lịch sử hào hùng như Giải Phóng, là 1 trong 3 cơ quan tuyên truyền quan trọng nhất của miền Nam Việt Nam trong kháng chiến, nhưng cho đến thời điểm này, tờ báo và những người trực tiếp làm Báo Giải Phóng vẫn chưa được vinh danh xứng đáng với những cống hiến, hy sinh của mình. Và niềm đau đáu của ông, cũng là tâm tư của các đồng chí, đồng đội là Báo Giải Phóng sớm được phong tặng danh hiệu Anh hùng lực lượng vũ trang nhân dân" - nhà báo Nguyễn Quốc Khánh nói.

Hoàng Chiến